قواعد تشبیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قواعد
تشبیه، اصول کلی
تشبیه چیزی به چیز دیگر را می‌گویند.
تشبیه قواعدی دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
وقتی دو چیز به هم
تشبیه می‌شوند:
ا) گاهی
مشبهات صریحا ذکر می‌شود؛ مانند: (وما یستوی الاعمی والبصیر والذین آمنوا وعملوا الصالحات ولا المسیء)؛ «و نابینا و بینا یکسان نیستند و کسانی که
ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند (نیز) با (مردم) بدکار (یکسان) نیستند».
ب) گاهی
مشبهات با صراحت ذکر نمی‌شود؛ مانند: (وما یستوی البحران هذا عذب فرات سائغ شرابه وهذا ملح اجاج)؛ «و دو دریا یکسان نیستند؛ این یک، شیرین تشنگی زدا و نوشیدنش گوارا است و آن یک، شور تلخ مزه است».
بالاترین درجه
تشبیه در بلاغت ،
حذف وجه شبه و
ادات تشبیه است.
قاعده در مدح ،
تشبیه ضعیف به قوی و در ذم،
تشبیه بر عکس آن است؛ مانند:
الف (یا نساء النبی لستن کاحد من النساء)؛ «ای
همسران پیامبر ! شما مانند هیچ یک از زنان دیگر نیستید»
؛
ب) (ام نجعل المتقین کالفجار)؛ «یا پرهیزکاران را چون پلیدکاران قرار می‌دهیم؟ ».
گاهی ادات
تشبیه بر چیزی وارد می‌شود که عین
مشبه به نیست، ولی به آن نزدیک است و به دلیل اعتماد بر فهم مخاطب آورده می‌شود؛ مانند: (کونوا انصار الله کما قال عیسی ابن مریم…)؛ «
یاران خدا باشید؛ همان گونه که
عیسی بن مریم به (
حواریون ) گفت».
اصل آن است که ادات
تشبیه بر
مشبه به داخل شود؛ اما گاهی بر
مشبه داخل می‌شود؛ چه به منظور
مبالغه باشد یا برای آشکار کردن و بیان حال؛ مانند:
الف) (ولیس الذکر کالانثی)؛ «و
پسر چون
دختر نیست»
؛
ب) (قالوا انما البیع مثل الربا)؛ «آنان گفتند داد و ستد صرفا مانند
ربا است».
گاهی
تشبیه در واقع بر لفظی
محذوف وارد می‌شود؛ مانند: (ومثل الذین کفروا کمثل الذی ینعق بما لا یسمع الا دعاء ونداء)؛ «و مثل (دعوت کننده)
کافران چون مثل کسی است که حیوانی را که جز صدا و ندایی (مبهم، چیزی) نمی‌شنود
بانگ می‌زند».
تقدیر آن می‌تواند چنین باشد: «مثل واعظ الذین کفروا».
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «قواعد تشبیه».
