قلعه پیشاور
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بالاحصار، نام قلعه‌ای در
پاکستان که روی تپه های مهم از نظر
باستان شناسی ساخته شده و بر نواحی اطراف خود، اعم از
شهر و
روستا، مشرف و به قلعه پیشاور نیز مشهور است.
قلعه پیشاور، که در حاشیه شمالی شهر کنونی واقع شده و
مساحت آن، چهار
کیلومتر مربع است، با دیوارهای دو لایه ضخیم و سنگرگاه‌های مستحکم
بنا شده و
دارای قدمت بسیار است.
این
قلعه نخستین بار به دست
بابُر در ۹۲۵، هنگامی که از گذرگاه خیبر به
هند هجوم می‌برد، در محل کنونیش بنا شد.
سلاطین بابری در سفرهای خود به
کابل آنجا را توقفگاه خود قرار می‌دادند.
در آنجا قلعه دیگری به همین نام وجود داشت.
قلعه پیشاور، اندک زمانی پس از آن‌که به دست بابر ساخته شد، بر اثر هجوم
قبایل افغانی مجاور، که آن را خطری برای آزادی دیرینه خود می‌پنداشتند، ویران شد.
اما، در ۹۶۰، همایون تجدید بنای آن را به پهلوان دوست، که مباشر املاک او بود، واگذار کرد و سکندرخان ازبک را به
فرماندهی قلعه گماشت.
در همان سال قبیله افغانی دَلَزاک به آنجا
حمله کردند ولی سکندر ایشان را به عقب راند.
در ۹۹۴، در زمان سلطنت اکبر، آتش سوزی بزرگی در آنجا روی داد و مقادیر معتنابهی از کالاهای بازرگانی طعمه حریق شد.
قلعه پیشاور تا ۱۰۷۹ در تصرّف سلاطین بابری بود.
در این سال، افغانها به فرماندهی اَیْمَل خان آن را تصرف کردند، اما، اندکی بعد، بابریان آن‌ها را از قلعه بیرون راندند و دوباره در آن مستقر شدند.
این قلعه در ۱۱۵۱ به تصرّف
نادرشاه افشار درآمد، ولی پس از کشته شدن او در ۱۱۶۰ سَدوزایی (صدوزایی یا سدوزای) ها به قیادت
احمدشاه دُرّانی بر آن مسلط شدند و
تیمورشاه، فرزند او، آنجا را اقامتگاه خود ساخت.
هنگامی که
سیکها در ۱۲۴۰ پیشاور را متصرّف شدند، قلعه را ویران کردند و مصالح ساختمانی آن را فروختند.
هَری سینگ نَلْوَه، سردار سیک، که به اهمیت سوق الجیشی آن پی برده بود، در ۱۲۵۰/۱۸۳۴ آن را با خشت و گل دوباره
بنا کرد و سُمیرگَرْه نامید.
در ۱۲۶۴/۱۸۴۸ انگلیسیها پیشاور را تصرف کردند و در محل این قلعه دژ نظامی مستحکمی ساختند که اکنون سربازان پاکستانی در آنجا مستقرند.
(۱) گوپال داس، تاریخ پیشاور (اردو)، لاهور ۱۸۷۰.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «قلعه پیشاور»، شماره۳۱۴.
