قضیه محصوره
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قضیه محصوره، به‌معنای
قضیه مشتمل بر الفاظ بیانگر کمّیّت
موضوع قضیه حملیه، یا کمّیّت احوال و ازمان اتصال یا انفصال
مقدّم و
تالی است.
قضیه محصوره، مقابل
قضیه مهمله قرار می‌گیرد. و این هر دو، مقابل
قضیه شخصیه (و
قضیه طبیعیه) قرار می‌گیرند.
در قضیه حملیه، اگر حکم مذکور برای موضوع کلی (قابل صدق بر افراد متعدد)، به اعتبار افراد و مصادیق آن باشد، و کمیّت افراد موضوع، معیّن نشده باشد، آن را "
قضیه حملیه مهمله" گویند. و اگر کمیّت افراد موضوع معیّن شده باشد، آن را "قضیه حملیه محصوره" خوانند.
و اما در
قضیه شرطیه، اگر کمیّت ازمان و حالات ثبوت یا نفی اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی، معیّن نشده باشد، آن را "
قضیه شرطیه مهمله" گویند. و اگر کمیّت مذکور، معیّن شده باشد، آن را "قضیه شرطیه محصوره" می‌نامند.
الفاظی که بیانگر کمیّت موضوع قضیه حملیه، یا کمیّت ازمان و حالات اتصال یا انفصال مقدّم و تالی در قضیه شرطیه هستند، "
سور" نامیده می‌شوند. و قضیه محصوره را به همین مناسبت، "قضیه مسوره" هم می‌گویند.
هر یک از قضایای حملیه و شرطیه محصوره، به لحاظ کمّ (کلیّت و جزئیت) بر دو قسم است:
قضیه جزئیه و
قضیه کلیه. و هر یک از این دو یا موجبه است و یا سالبه. بنابراین مجموع قضایای محصوره حملیه و شرطیه، ۸ قسم می‌شود. البته اگر اقسام
قضیه شرطیه (
شرطیه متصله و
منفصله با اقسام فرعی آنها) هم لحاظ گردد، اقسام زیادی پیدا می‌شود. ۸ قسم مذکور، به شرح ذیل است:
۱. قضیه حملیه موجبه کلیه: دلالت بر ثبوت محمول برای همه افراد موضوع می‌کند، مثل: "هر انسانی ناطق است"؛
۲. قضیه حملیه موجبه جزئیه: دلالت بر ثبوت محمول برای بعضی افراد موضوع می‌کند، مثل: "بعضی انسان‌ها نویسنده هستند"؛
۳. قضیه حملیه سالبه کلیه: دلالت بر سلب محمول از همه افراد موضوع می‌کند، مثل: "هیچ انسانی جماد نیست"؛
۴. قضیه حملیه سالبه جزئیه: دلالت بر سلب محمول از بعضی افراد موضوع می‌کند، مثل: "بعضی انسان‌ها نویسنده نیستند"؛
۵. قضیه شرطیه موجبه کلیه: دلالت بر ثبوت اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی در هر زمان و شرایطی می‌کند، مثل: "همیشه اگر خورشید طلوع کند روز است"؛
۶. قضیه شرطیه موجبه جزئیه: دلالت بر ثبوت اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی در بعضی زمان‌ها و حالات می‌کند، مثل: "گاهی اوقات چنین است که اگر آسمان ابری باشد هوا سرد است"؛
۷. قضیه شرطیه سالبه کلیه: دلالت بر نفی اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی در هر زمان و شرایطی می‌کند، مثل: "گاهی اوقات چنین نیست که اگر آسمان ابری باشد هوا سرد باشد"؛
۸. قضیه شرطیه سالبه جزئیه: دلالت بر ثبوت اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی در بعضی زمان‌ها و حالات می‌کند، مثل: "هیچ گاه چنین نیست که اگر خورشید طلوع کند شب باشد".
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• جرجانی،
میر سید شریف، الکبری فی المنطق.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. •
شهاب
الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات.
• فرصت شیرازی،
میرزا محمد، اشکال المیزان.
•
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• تفتازانی، عبدالله بن
شهاب
الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• مجتهد خراسانی (
شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. •
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قضیه محصوره»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۲۲.
