• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قاسم بن یوسف تجیبی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تُجیبی، قاسم بن یوسف، محدث و راوی اخبار و سیاح مغربی قرن هفتم و هشتم بود.



تُجیبی، قاسم بن یوسف، محدث و راوی اخبار و سیاح مغربی قرن هفتم و هشتم بود. وی ملقب به علم الدین و مشهور به سَبْتی بوده است.
نام او در برخی منابع ابوالقاسم آمده و نسبتهای قیسی و بَلَنْسی نیز برای او ذکر شده است.
[۱] محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ الذهبی، ج۱، ص۶۸۸، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲] محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۲۶۴ـ۲۶۵، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.

تجیبی در حدود ۶۷۰ در سَبْتَه، شهری در شمال غربی افریقا در مراکش کنونی، به دنیا آمد و در همان‌جا نزد نحویان بزرگی چون مالک بن مرحل (متوفی ۶۹۹)، ابن الشاط سبتی (متوفی ۷۲۳) و ابن ابی الربیع (متوفی ۶۸۸) به تحصیل پرداخت.
[۳] محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ الذهبی، ج۱، ص۶۸۸، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۴] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۴، ص۱۷۳، چاپ محمد عدنان بَخیت و مصطفی حَیاری، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.

در ۶۹۶ از سبته خارج شد و به مشرق و شمال شرقی افریقا سفر کرد و در همان سال در دارالنبهیة اسکندریه از تاج الدین علی بن احمد حسنی غرافی حدیث شنید.
[۵] قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۹۳، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
[۶] ابن سوده، دلیل مورّخ المغرب الاقصی، ج۱، ص۲۳۲، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.

پس از چندی به حج رفت و در راه حج از تقی الدین ابوالفتح ابن دَقیق العید (متوفی ۷۰۲) حدیث استماع کرد
[۷] قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۱۶، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
و در مکه از افرادی چون یوسف بن احمد غسولی (متوفی ۷۰۰)، ابوالفضل احمدبن هبة اللّه بن عساکر (متوفی ۶۹۹)، ابوحفص بن قواس (متوفی ۶۹۸) و شرف الدین بن خلف دمیاطی (متوفی ۷۰۵) حدیث شنید.
[۸] قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۷۳،چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
[۹] قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۸۵،چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
[۱۰] قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۲۹۰،چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
[۱۱] قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۴۲۰،چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
[۱۲] محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ الذهبی، ج۱، ص۶۸۸، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۳] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۴، ص۱۷۳، چاپ محمد عدنان بَخیت و مصطفی حَیاری، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۴] ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۳، ص۲۴۰، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

تجیبی در قاهره نیز نزد ابن نحاس (متوفی ۶۹۸) حدیث و ادب آموخت
[۱۵] قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۸۳ ـ۸۴، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
و برای شنیدن حدیث نزد ذهبی رفت، ولی ذهبی از او حدیث شنید.
وی تجیبی را در شمار مشایخ خود آورده و او را فردی دیندار و در تحصیل جدّی معرفی کرده است.
[۱۶] محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ الذهبی، ج۱، ص۶۸۷ـ ۶۸۸، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.


۱.۱ - وفات تجیبی


به گفته ذهبی، تجیبی در ۷۱۸ در باغی که در سبته داشته، مقیم بوده و در حدود ۷۳۵ در همان شهر درگذشته است.
[۱۷] محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ الذهبی، ج۱، ص۶۸۸، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.


۱.۲ - نام برخی از شاگردان تجیبی


ابن خطیب
[۱۸] ابن خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۳، ص۱۸۵، چاپ محمدعبداللّه عنان، قاهره ۱۳۹۳ـ۱۳۹۷/۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
[۱۹] ابن خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۳، ص۱۹۹، چاپ محمدعبداللّه عنان، قاهره ۱۳۹۳ـ۱۳۹۷/۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
[۲۰] ابن خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۴، ص۳۸۸، چاپ محمدعبداللّه عنان، قاهره ۱۳۹۳ـ۱۳۹۷/۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
نام برخی از شاگردان تجیبی را آورده و به برخی از کسانی که از او حدیث شنیده بوده اند، اشاره کرده است که از آن جمله اند: محمدبن احمدبن خمیس انصاری، محمدبن قاسم انصاری و یوسف بن موسی بن سلیمان جذامی منتشافری.

۱.۳ - آثار تجیبی


مهمترین اثر تجیبی، مستفاد الرحلة و الاغتراب نام دارد. این کتاب، برخلاف دیگر سفرنامه ها، تنها توصیف شهرها نیست، بلکه بیش‌تر به کتب رجال می‌ماند، زیرا هدف تجیبی از سفر به مشرق و زیارت خانه خدا، دیدن و توصیف شهرها نبوده، بلکه می‌خواسته با مشایخ و مشاهیر آن شهرها ملاقات کند، از آنان علم بیاموزد و آنان را به نسلهای آینده معرفی کند.
او در این سفرها با مشایخ بزرگی چون ابن دقیق العید و شرف الدین دمیاطی و ذهبی مصاحبت کرده و از آنان اجازه روایت گرفته و به برخی هم اجازه روایت داده است.
[۲۱] قاسم بن یوسف تجیبی، ج۱، ص۱۶، مستفادالرحلة والاغتراب، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
[۲۲] قاسم بن یوسف تجیبی، ج۱، ص۷۳، مستفادالرحلة والاغتراب، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
[۲۳] محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ الذهبی، ج۱، ص۶۸۸، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.

تجیبی در سفرنامه خود ــ که به گفته سخاوی
[۲۴] محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّالتّاریخ، ج۱، ص۳۳۷، چاپ فرانتز روزنتال، بغداد ۱۳۸۲/۱۹۶۳.
و ابن حجر
[۲۵] ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۳، ص۲۴۰، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
سه جلد بزرگ بوده است و بخشی از آن به کوشش عبدالحفیظ منصور در ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵ در لیبی و تونس چاپ شده است ــ ضمن ذکر شهرهایی که به آن‌ها سفر کرده، به استادان و مشایخی که در هر شهر از آن‌ها حدیث یا علمی آموخته و همچنین به مقبره برخی عالمان در شهرهای مختلف اشاره کرده و در وصف مکه مکرمه بتفصیل به احادیث و اخبار مربوط به اماکن و جایگاههای مقدّس آن پرداخته است.
[۲۶] قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۲۳۰ـ ۴۶۸، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).

کتاب دیگر تجیبی برنامج نام دارد که در ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱ در لیبی و تونس با تحقیق آنا راموس و به کوشش عبدالحفیظ منصور چاپ شده است.
[۲۷] ابن سوده، دلیل مورّخ المغرب الاقصی، ج۱، ص۲۰۹، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
[۲۸] محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۲۶۵، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.

برنامج نام کتابهایی است که در آن‌ها نام استادان مؤلف و کتابهایی که از آغاز خوانده، فهرستوار ذکر می‌شود. فی یرو نویسنده مقالة «تجیبی» در د. اسلام به اشتباه کتاب الترغیب فی الجهاد نوشته ابوعبداللّه محمدبن عبدالرحمان تجیبی، محدّث قرن ششم و هفتم، را
[۲۹] احمدبن محمد مقّری، نفح الطّیب، ج۲، ص۱۶۰ـ۱۶۱، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
به علم الدین تجیبی نسبت داده است.


(۱) ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
(۲) ابن خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، چاپ محمدعبداللّه عنان، قاهره ۱۳۹۳ـ۱۳۹۷/۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
(۳) ابن سوده، دلیل مورّخ المغرب الاقصی، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
(۴) قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
(۵) محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ الذهبی، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۶) محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّالتّاریخ، چاپ فرانتز روزنتال، بغداد ۱۳۸۲/۱۹۶۳.
(۷) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، چاپ محمد عدنان بَخیت و مصطفی حَیاری، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
(۸) محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۹) احمدبن محمد مقّری، نفح الطّیب، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/۱۹۶۸.

 
۱. ↑ محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ الذهبی، ج۱، ص۶۸۸، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲. ↑ محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۲۶۴ـ۲۶۵، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۳. ↑ محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ الذهبی، ج۱، ص۶۸۸، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۴. ↑ خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۴، ص۱۷۳، چاپ محمد عدنان بَخیت و مصطفی حَیاری، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۵. ↑ قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۹۳، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
۶. ↑ ابن سوده، دلیل مورّخ المغرب الاقصی، ج۱، ص۲۳۲، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۷. ↑ قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۱۶، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
۸. ↑ قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۷۳،چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
۹. ↑ قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۸۵،چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
۱۰. ↑ قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۲۹۰،چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
۱۱. ↑ قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۴۲۰،چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
۱۲. ↑ محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ الذهبی، ج۱، ص۶۸۸، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۳. ↑ خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲۴، ص۱۷۳، چاپ محمد عدنان بَخیت و مصطفی حَیاری، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۱۴. ↑ ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۳، ص۲۴۰، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
۱۵. ↑ قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۸۳ ـ۸۴، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
۱۶. ↑ محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ الذهبی، ج۱، ص۶۸۷ـ ۶۸۸، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۷. ↑ محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ الذهبی، ج۱، ص۶۸۸، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۸. ↑ ابن خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۳، ص۱۸۵، چاپ محمدعبداللّه عنان، قاهره ۱۳۹۳ـ۱۳۹۷/۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
۱۹. ↑ ابن خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۳، ص۱۹۹، چاپ محمدعبداللّه عنان، قاهره ۱۳۹۳ـ۱۳۹۷/۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
۲۰. ↑ ابن خطیب، الاحاطة فی اخبار غرناطة، ج۴، ص۳۸۸، چاپ محمدعبداللّه عنان، قاهره ۱۳۹۳ـ۱۳۹۷/۱۹۷۳ـ۱۹۷۷.
۲۱. ↑ قاسم بن یوسف تجیبی، ج۱، ص۱۶، مستفادالرحلة والاغتراب، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
۲۲. ↑ قاسم بن یوسف تجیبی، ج۱، ص۷۳، مستفادالرحلة والاغتراب، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
۲۳. ↑ محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ الذهبی، ج۱، ص۶۸۸، چاپ روحیة عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۴. ↑ محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّالتّاریخ، ج۱، ص۳۳۷، چاپ فرانتز روزنتال، بغداد ۱۳۸۲/۱۹۶۳.
۲۵. ↑ ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۳، ص۲۴۰، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
۲۶. ↑ قاسم بن یوسف تجیبی، مستفادالرحلة والاغتراب، ج۱، ص۲۳۰ـ ۴۶۸، چاپ عبدالحفیظ منصور، لیبی ـ تونس (۱۳۹۵/۱۹۷۵).
۲۷. ↑ ابن سوده، دلیل مورّخ المغرب الاقصی، ج۱، ص۲۰۹، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۲۸. ↑ محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۲۶۵، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۲۹. ↑ احمدبن محمد مقّری، نفح الطّیب، ج۲، ص۱۶۰ـ۱۶۱، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/۱۹۶۸.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تجیبی»، شماره۳۳۱۲.    




جعبه ابزار