• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فیض‌الله عصاره تستری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تستری، فیض اللّه عُصاره، دانشمند جامع الاطراف و مترجم آثاری در طب شرعی از عربی به فارسی در قرن یازدهم می‌باشد.


در شوشتر (در منابع اسلامی عربی: تُستر) به دنیا آمد. از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست.

جز آن‌که در ۱۰۷۸ به دستور فتحعلی خان، حاکم وقت شوشتر، ترجمه رساله ذهبیه منسوب به امام رضا علیه‌السلام را شروع کرد.

محمدمحسن آقابزرگ طهرانی در الذریعه
[۱] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۱۱۴ ـ ۱۱۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم ۳، ص۸۵۴، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
و در طبقات اعلام الشیعه
[۴] الکواکب المنتشرة، ص ۵۸۶، الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة.
از او یاد کرده است، ولی نام وی در اعیان الشیعه نیامده است.

نام تستری را با لقبهای « ملا »
[۵] محمدطاهر نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ج۱، ص۵۳۵، چاپ وحید دستگردی، تهران ۱۳۶۱ ش.
و « آخوند »
[۶] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، الروضة النضرة فی علماء الماة الحادیة عشرة، ص ۱، ۴۴۴، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰.
ذکر کرده‌اند.

نصرآبادی
[۷] محمدطاهر نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ج۱، ص۵۳۵، چاپ وحید دستگردی، تهران ۱۳۶۱ ش.
او را در ریاضی و نجوم مبرّز دانسته و محمدمحسن آقابزرگ طهرانی
[۸] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، الروضة النضرة فی علماء الماة الحادیة عشرةص۴۴۴، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰.
علاوه بر اینها، او را پزشکی مطّلع خوانده است. با استناد به بعضی آرای او در باره احکام شرعی صید می‌توان گفت که با فقه و اصول نیز آشنا بوده است.

آثار تستری عبارت است از:

۶.۱ - مفتاح الشفاء

مفتاح الشفاء
[۹] عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج۲۲، ص۳۴۷ـ ۳۴۸، ج ۲۲، تهران ۱۳۷۴ش.
که با نام طب الائمه نیز معرفی شده است، مجموعه احادیثی است از حضرت علی (گ ۵۲ ر) تا امام حسن عسکری (گ ۱۱۲ ر) در باره طب؛ ترجمه فارسی هر حدیث پس از متن عربی آن آمده است. مولف این احادیث را از مآخذ گوناگون نقل کرده اما غالباً نام مآخذ را ذکر نکرده است.
[۱۰] عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج۲۲، ص۳۴۷، ج ۲۲، تهران ۱۳۷۴ش.
این کتاب مشتمل است بر مقدمه، پنج باب ومخره، و در آن به احکام نجوم نیز اشاره شده است (همان، گ ۱۴۹ ر). از مفتاح الشفاء نسخه‌های خطی بسیاری باقی‌مانده است.
[۱۱] احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
[۱۲] عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج ۲۲، تهران ۱۳۷۴ش.
[۱۳] ایرج افشار و محمدتقی دانش پژوه، فهرست کتابهای خطی کتابخانه ملی ملک، ج۷، ص۴۰۲، تهران ۱۳۵۲ ش ـ.
[۱۴] احمد حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیة اللّه العظمی مرعشی نجفی مدّظلّه العالی، ج۱۳، ص۱۲۲، قم ۱۳۵۴ـ۱۳۷۶ ش.


۶.۲ - ترجمه رساله ذهبیه

ترجمه رساله ذهبیه، که با نام ترجمة الرسالة المذهَّبة نیز معرفی شده است.
[۱۵] عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج۲۲، ص۳۴۸، ج ۲۲، تهران ۱۳۷۴ش.
این اثر مجموعه احادیثی منسوب به امام رضا در باره طب و بهداشت است. تستری رساله ذهبیه را پس از مفتاح الشفاء ترجمه کرده است.
[۱۶] مهدی درخشان، درباره رساله ذهبیه (در علم طب)، منسوب به حضرت رضا علیه‌السلام به خط و ترجمه ابوعلی حسن بن ابراهیم سلماسی، ج۱، ص۲، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ۲۵، ش ۱ـ۴ (پاییز ۱۳۶۲).
این رساله یکی از مهمترین آثاری است که پس از پدید آمدن سنّت «طب شرعی» (از قرن دوم به بعد) نوشته شده و بین محققان و اندیشمندان شیعه اهمیت خاصی داشته است. علامه مجلسی
[۱۷] مجلسی، بحارالانوار، ج۵۹، ص۳۰۶ ـ ۳۵۶.
فصلی را به این کتاب اختصاص داده و بخشهای زیادی از آن را نقل کرده است. در باره انتساب این کتاب به امام رضا علیه‌السلام بحثهایی شده است.
[۱۸] مهدی درخشان، درباره رساله ذهبیه (در علم طب)، منسوب به حضرت رضا علیه‌السلام به خط و ترجمه ابوعلی حسن بن ابراهیم سلماسی، ج۱، ص۸۷ ـ ۹۲، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ۲۵، ش ۱ـ۴ (پاییز ۱۳۶۲).


۶.۲.۱ - امتیاز ترجمه تستری بر ذهبیه

بین ترجمه‌های مختلف ذهبیه، ترجمه تستری به سبب همراه داشتن متن عربی و دقت در ترجمه اهمیت بسیاری دارد. از مهمترین ترجمه‌های ذهبیه، پیش از ترجمه تستری، ترجمه ابوعلی حسن بن ابراهیم بن ابوبکر سلماسی در ۶۱۴ است
[۱۹] احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ج۱، ص۴۹۸، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
[۲۰] مهدی درخشان، درباره رساله ذهبیه (در علم طب)، منسوب به حضرت رضا علیه‌السلام به خط و ترجمه ابوعلی حسن بن ابراهیم سلماسی، ج۱، ص۱۱۱، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ۲۵، ش ۱ـ۴ (پاییز ۱۳۶۲).


۶.۲.۲ - مهمترین ترجمه‌های ذهبیه

و از مهمترین ترجمه‌های ذهبیه پس از ترجمه تستری اینهاست: ترجمه علامه مجلسی،
[۲۱] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
ترجمه شمس الدین محمد بن محمد بدیع رضوی مشهدی در ۱۱۳۵
[۲۲] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
و ترجمه حسین بن نصراللّه عرب باغی ارومیه‌ای از ترجمه تستری از ذهبیه نسخه‌های خطی متعددی باقی‌مانده است.
[۲۳] احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ج۱، ص۴۹۹، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
[۲۴] عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج۲۲، ص۳۴۸، ج ۲۲، تهران ۱۳۷۴ش.
[۲۵] ایرج افشار و محمدتقی دانش پژوه، فهرست کتابهای خطی کتابخانه ملی ملک، ذیل «طب الرضا»، تهران ۱۳۵۲ ش ـ.


۶.۳ - رساله در بیان انواع حیوان

رساله در بیان انواع حیوان و آداب صید و ذبح و کیفیت آن، که در باره انواع حیوانات برّی و بحری، حلال و حرام بودن آنها، نحوه صید و احکام شرعی آن است. تستری این رساله را در سه باب نوشته و در آن به موضوعات فقهی و شرعیِ شکار توجه بسیار کرده است. از این رساله تاکنون یک نسخه شناسایی شده است.
[۲۶] ایرج افشار و محمدتقی دانش پژوه، فهرست کتابهای خطی کتابخانه ملی ملک، ج۵، ص۴۰، تهران ۱۳۵۲ ش ـ.
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی
[۲۷] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم ۳، ص۸۵۴، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
با استناد به نوشته نصرآبادی
[۲۸] محمدطاهر نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ج۱، ص۵۳۵، چاپ وحید دستگردی، تهران ۱۳۶۱ ش.


۶.۴ - دیوان شعری

دیوان شعری به تستری نسبت داده، اما نصرآبادی
[۲۹] محمدطاهر نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ج۱، ص۵۳۵، چاپ وحید دستگردی، تهران ۱۳۶۱ ش.
تنها یک بیت از اشعار او را آورده که در مدح فتحعلی خان است.

(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، الروضة النضرة فی علماء الماة الحادیة عشرة، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰.
(۳) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ش.
(۴) ایرج افشار و محمدتقی دانش پژوه، فهرست کتابهای خطی کتابخانه ملی ملک، تهران ۱۳۵۲ ش ـ.
(۵) فیض اللّه عصاره تستری، ترجمه الرسالة المذهبّة، نسخة خطی کتابخانه (شماره ۱) مجلس شورای اسلامی، ش ۲/۶۵۷.
(۶) فیض اللّه عصاره تستری، مفتاح الشفاء، نسخه خطی کتابخانه (شماره ۱) مجلس شورای اسلامی، ش ۱/۶۵۷.
(۷) عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج ۲۲، تهران ۱۳۷۴ش.
(۸) احمد حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیة اللّه العظمی مرعشی نجفی مدّظلّه العالی، قم ۱۳۵۴ـ۱۳۷۶ ش.
(۹) مهدی درخشان، درباره رساله ذهبیه (در علم طب)، منسوب به حضرت رضا علیه‌السلام به خط و ترجمه ابوعلی حسن بن ابراهیم سلماسی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ۲۵، ش ۱ـ۴ (پاییز ۱۳۶۲).
(۱۰) مجلسی، بحارالانوار.
(۱۱) احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
(۱۲) محمدطاهر نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، چاپ وحید دستگردی، تهران ۱۳۶۱ ش.

۱. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۱۱۴ ـ ۱۱۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم ۳، ص۸۵۴، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴. ↑ الکواکب المنتشرة، ص ۵۸۶، الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة.
۵. ↑ محمدطاهر نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ج۱، ص۵۳۵، چاپ وحید دستگردی، تهران ۱۳۶۱ ش.
۶. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، الروضة النضرة فی علماء الماة الحادیة عشرة، ص ۱، ۴۴۴، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰.
۷. ↑ محمدطاهر نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ج۱، ص۵۳۵، چاپ وحید دستگردی، تهران ۱۳۶۱ ش.
۸. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، الروضة النضرة فی علماء الماة الحادیة عشرةص۴۴۴، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰.
۹. ↑ عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج۲۲، ص۳۴۷ـ ۳۴۸، ج ۲۲، تهران ۱۳۷۴ش.
۱۰. ↑ عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج۲۲، ص۳۴۷، ج ۲۲، تهران ۱۳۷۴ش.
۱۱. ↑ احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۱۲. ↑ عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج ۲۲، تهران ۱۳۷۴ش.
۱۳. ↑ ایرج افشار و محمدتقی دانش پژوه، فهرست کتابهای خطی کتابخانه ملی ملک، ج۷، ص۴۰۲، تهران ۱۳۵۲ ش ـ.
۱۴. ↑ احمد حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیة اللّه العظمی مرعشی نجفی مدّظلّه العالی، ج۱۳، ص۱۲۲، قم ۱۳۵۴ـ۱۳۷۶ ش.
۱۵. ↑ عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج۲۲، ص۳۴۸، ج ۲۲، تهران ۱۳۷۴ش.
۱۶. ↑ مهدی درخشان، درباره رساله ذهبیه (در علم طب)، منسوب به حضرت رضا علیه‌السلام به خط و ترجمه ابوعلی حسن بن ابراهیم سلماسی، ج۱، ص۲، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ۲۵، ش ۱ـ۴ (پاییز ۱۳۶۲).
۱۷. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۵۹، ص۳۰۶ ـ ۳۵۶.
۱۸. ↑ مهدی درخشان، درباره رساله ذهبیه (در علم طب)، منسوب به حضرت رضا علیه‌السلام به خط و ترجمه ابوعلی حسن بن ابراهیم سلماسی، ج۱، ص۸۷ ـ ۹۲، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ۲۵، ش ۱ـ۴ (پاییز ۱۳۶۲).
۱۹. ↑ احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ج۱، ص۴۹۸، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۲۰. ↑ مهدی درخشان، درباره رساله ذهبیه (در علم طب)، منسوب به حضرت رضا علیه‌السلام به خط و ترجمه ابوعلی حسن بن ابراهیم سلماسی، ج۱، ص۱۱۱، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال ۲۵، ش ۱ـ۴ (پاییز ۱۳۶۲).
۲۱. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۲. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۳. ↑ احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ج۱، ص۴۹۹، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۲۴. ↑ عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج۲۲، ص۳۴۸، ج ۲۲، تهران ۱۳۷۴ش.
۲۵. ↑ ایرج افشار و محمدتقی دانش پژوه، فهرست کتابهای خطی کتابخانه ملی ملک، ذیل «طب الرضا»، تهران ۱۳۵۲ ش ـ.
۲۶. ↑ ایرج افشار و محمدتقی دانش پژوه، فهرست کتابهای خطی کتابخانه ملی ملک، ج۵، ص۴۰، تهران ۱۳۵۲ ش ـ.
۲۷. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم ۳، ص۸۵۴، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۸. ↑ محمدطاهر نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ج۱، ص۵۳۵، چاپ وحید دستگردی، تهران ۱۳۶۱ ش.
۲۹. ↑ محمدطاهر نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ج۱، ص۵۳۵، چاپ وحید دستگردی، تهران ۱۳۶۱ ش.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تستری»، شماره۳۵۴۰.    




جعبه ابزار