غلام‌احمد پرویز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرویز،
غلام احمد،
پژوهشگر،
نویسنده و
مفسر نوگرای
پاکستانی می‌باشد.
در ۱۲۸۲ش /۱۹۰۳ در بَتاله چشم به جهان گشود.
قرآن و متون اصلی اسلامی را نزد پدربزرگ خود خواند و تحصیلات خود را در دبیرستان نیز به پایان رساند.
در ۱۳۰۱ش/ ۱۹۲۲ به لاهور
مسافرت کرد و با
علامه محمد اقبال لاهوری (متوفی ۱۳۱۶ش /۱۹۳۷) آشنا شد.
اقبال وی را به دانشمند دیگری به نام حافظ‌اسلم جیراجپوری (متوفی ۱۳۳۴ش /۱۹۵۵) معرفی کرد.
این دو شخصیت تأثیر بسزایی بر پرویز داشتند.
او در ۱۳۰۶ ش/ ۱۹۲۷ به دیوان عالی دولت
هند پیوست.
در ۱۳۱۳ش /۱۹۳۴ از
دانشگاه پنجاب لیسانس گرفت.
وی در ۱۳۱۷ ش/ ۱۹۳۸ مجله طلوع اسلام را منتشر کرد؛ مشی سیاسی و دینی این مجله نه تنها مخالفت
انگلیسی‌ها و
هندوها را برانگیخت، بلکه گروه‌هایی چون جمعیت‌العلماء و احرار‌اسلام هم با آن مخالفت کردند.
پرویز در ۱۳۱۶ـ۱۳۱۷ ش/ ۱۹۳۷ـ ۱۹۳۸ مشاور محمدعلی جناح (متوفی ۱۳۲۷ ش/ ۱۹۴۸) بود و در نهضت استقلال
پاکستان تلاش‌های زیادی کرد.
برای تقدیر از زحماتش نشان طلایی نهضت پاکستان به وی اهدا شد.
با تأسیس پاکستان در ۱۳۲۶ ش/ ۱۹۴۷ وی کار خود را با سمت دبیر دوم در دیوان عالی آن کشور ادامه داد، ولی در ۱۳۳۴ ش/ ۱۹۵۵ استعفا کرد و تمام وقت خود را برای
پژوهش در قرآن گذاشت.
در ۱۳۳۵ش /۱۹۵۶ عضو کمیسیون حقوقی شد که
آیین‌نامه ۱۹۵۶ پاکستان را تشکیل داد.
او همچنین کانون آموزش قرآن و مرکز پژوهش‌های قرآنی را تأسیس کرد و تا اواخر
عمر (مهر ۱۳۶۳/ اکتبر ۱۹۸۴) در آن‌جا دروس هفتگی
تفسیر قرآن می‌گفت.
وی در اسفند ۱۳۶۴/ فوریه ۱۹۸۶ چشم از جهان فرو بست.
پیشینه
مذهبی خانواده پرویز به او کمک کرد تا با
تصوف نظری و
عملی از نزدیک آشنا شود.
پدربزرگ او، مولوی رحیم‌بخش، روحانی و
صوفی برجسته‌ای بود که به
وحدت وجود اعتقاد داشت و
عرفای هندو، به دلیل اشتراک در این عقیده، به خانه ایشان رفت و آمد می‌کردند و به گفتگو می‌پرداختند.
پرویز از هر دو گروه،
مسلمان و هندو،
کرامات و
امور خارق‌العاده مشاهده می‌کرد و این سؤال به طور جدی برای او پیش آمده بود که اگر ثمره
توحید و
شرک یکی است، پس چگونه
اسلام تنها
دین حقیقی
خداوند است.
او در آغاز جوانی از راه تصوف اسلامی، کراماتی به دست آورد و بعداً زیر نظر غیرمسلمانان هم تمریناتی انجام داد و موفق به کسب کراماتی دیگر شد.
سپس به جای این‌که به
کثرت‌گرایی دینی روی آورد، معتقد شد که این کرامات ربطی به دین ندارد و تنها نتیجه یک نوع ارتکاز است.
مطالعات او در
روان‌شناسی و بویژه در
هیپنوتیسم در رسیدن به این عقیده به او کمک کرد.
او
کشف و
شهود و
حجیت آن را هم مورد نقد قرار داد.
پرویز دین اسلام را یک نظام اجتماعی می‌دید که نیروهای
فطرت را مسخر می‌کند و برای رشد
بشر به کار می‌اندازد.
به نظر وی،
فقهای سنّتی، اسلام اصیل و بی‌پیرایه را تضعیف کرده و آن را در وضعیتی بی‌ثبات یا مخاطره‌آمیز قرار داده‌اند.
او شکل رایج اسلام را مذهب می‌خواند و آن را تحریف دین و نتیجه یک توطئه
عجمی می‌دانست.
پرویز در برخی آرای تفسیری از سرسیداحمدخان (متوفی ۱۱۷۷/۱۷۹۸)
و در نگرش به
تاریخ و
حدیث از حافظ اسلم جیراجپوری متأثر بود.
به عقیده او، تنها قرآن کریم پیام الهی برای هدایت بشر است که در هر زمان و مکان
حکم آن نافذ است و خداوند آن را برای همیشه حفظ کرده است.
جایی که قرآن به احکام کلی پرداخته و جزئیات را ذکر نمی‌کند از سر بی توجهی نیست، بلکه
امت باید همراه با
حکومت اسلامی این جزئیات را مشخص کند و مشخص کردن آن‌ها با حدیث درست نیست، زیرا احادیث
پیامبر همتای قرآن نیست و حجیت فرازمانی ندارد.
اگر حدیث پیامبر در هر زمان مانند قرآن حجیت داشت، می بایست خداوند آن را هم حفظ می‌کرد و پیامبر هم مجموعه مستند آن را به امت می‌سپرد.
اظهار عقاید پرویز واکنش گسترده‌ای داشت به طوری که ده‌ها
کتاب بر ضد او نگاشته شد.
او را منکر حدیث خواندند (برای نقد افکار پرویز گیلانی) و یک هزار تن از علما حکم
ارتداد او را امضا کردند
.
از سوی دیگر عقاید او توجه مثبت عده‌ای را هم جلب کرد.
پیروان افکار او مجله طلوع اسلام را ماهیانه
چاپ می‌کنند و در بیش از ده شهر پاکستان و چندین کشور خارجی هر ماه جلساتی برای بحث در آموزه‌های قرآنی وی برگزار می‌کنند.
پرویز هم
سخنوری ورزیده بود، هم
نویسنده‌ای پر کار.
او بیش از چهل کتاب به
اردو و
انگلیسی نگاشته است.
معروف‌ترین کتاب او لغات‌القرآن است که در آن ابتدا با توجه به
کتاب‌های لغت ، لفظ را معنی می‌کند، سپس نوع استفاده آن را در قرآن طبق فرض و
اجتهاد خود توضیح می‌دهد.
او خود این کتاب را دایرة‌المعارف قرآن خوانده است و معتقد است که قرآن را نمی‌توان ترجمه لفظی کرد و بر همین اساس در کتاب دیگر خود، مفهوم‌القرآن، ترجمه تفسیری انجام می‌دهد.
مطالب‌الفرقان آخرین کتابی است که پرویز در آن به تفسیر قرآن پرداخته است.
در کتاب تبویب‌القرآن هم
آیات قرآن را زیر حدوداً ۴۰۰، ۲ موضوع فصل‌بندی کرده است.
دیگر آثار پرویز عبارت‌اند از:
انسان نی کیا سوچا (انسان چه اندیشید؟)، درباره سیر اندیشه بشر از
افلاطون تا عصر حاضر و نیاز بشر به
وحی .
اسلام کیاهی (اسلام چیست؟).
نظام ربوبیّت، در نقد
نظام‌های اقتصادی شرق و غرب و ارائه نظام اقتصادی قرآن.
تصوف کی حقیقت (حقیقت تصوف)، در نقد صوفی‌گری و حجیت کشف و شهود.
مقام حدیث، در نفی اتهام انکار حدیث از خود و شرح موضع واقعی خویش.
من و یزدان.
ابلیس و آدم.
جوی نور.
برق طور.
شعله مستور.
معراجانسانیت.
مذاهب عالم کی آسمانی کتابین (کتب آسمانی مذاهب عالم).
کتاب‌التقدیر.
جهان فردا.
شاهکار رسالت.
قرآنی قوانین (قوانین قرآنی).
ختم نبوت اور تحریک
احمدیت (ختم نبوت و نهضت
احمدیت).
اسباب زوال امت.
جهاد.
اسلامی معاشرت (معاشرت اسلامی).
قضاوت های قرآنی.
پرویز کتاب‌هایی هم به انگلیسی نگاشته است، از جمله اسلام: تحدی به مذهب و تفسیر قرآن کریم.
(۱) عزیز
احمد، بر صغیر مین اسلامی جدیدیت، ترجمه جمیل جالبی، لاهور ۱۹۹۷.
(۲)
غلام احمد پرویز، تصوف کی حقیقت، لاهور ۱۹۹۶.
(۳)
غلام احمد پرویز، شاهکار رسالت، لاهور ۱۹۹۸.
(۴)
غلام احمد پرویز، مقام حدیث، لاهور ۱۹۹۲.
(۵) تحریک پاکستان گولدمیدل، پاکستان (بی تا).
(۶)
محمد عمر دراز، دولت پرویز، لاهور ۱۹۹۲.
(۷) فکر و نظر (اردو)، ج ۳۶، ش ۳ـ۴ (ژوئن ۱۹۹۹).
(۸) عبدالرحمان گیلانی، آئینه پرویزیت، لاهور: مکتبة السلام، (بی تا).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «پرویز»، شماره۲۷۳۲.
