عین الحیوة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«عین الحیوة» نگاشته
حکیم محمد بن یوسف هروی - صاحب کتاب معروف
بحر الجواهر - از جمله آثار ابتکاری در زمینه طب سنتی است.
این اثر درباره حرارت غریزی، چگونگی تقویت آن و داروهای مورد استعمال در این رابطه است.
در انتهای کتاب نیز «
رساله آطریلال » نوشته
عمادالدین محمود شیرازی طبیب مشهور
قرن دهم هجری آمده است.
کتاب مشتمل بر دو بخش است؛ در ابتدا کتاب عین الحیوة در سه بخش و یا به تعبیر مؤلف در سه مقصد تالیف شده است که هر مقصد نیز مشتمل بر نکات و فوائدی است. در انتهای اثر نیز رساله آطریلال آمده است.
مؤلف کتاب عین الحیوة خود طبیب است و نگاشته‌های دیگری نیز در زمینه
علم طب سنتی به رشته تحریر درآورده است و این نیز بر اعتبار کتاب می‌افزاید.
آنچه در مقدمه کتاب جالب به نظر می‌رسد براعت
استهلال مؤلف به منابع خویش در نگارش این اثر است؛ یعنی کتابهای
الکامل فی الطب ،
القانون فی الطب ،
المنهاج ،
ذخیره خوارزمشاهی ،
مختارات ابن هبل و
الحاوی زکریای رازی.
بخش اول کتاب شبیه مقدمه است یعنی مؤلف در بیانی کوتاه به بیان حرارت غریزی و بحث پیرامون آن می‌پردازد.
گسترده‌ترین بخش کتاب مقصد دوم است که در آن مؤلف تمام اموری را که در تقویت حرارت غریزی سودمند است ذکر می‌کند. این امور بیشتر شامل ذکر گیاهان و
ادویه و بعضا شامل اموری دیگر مثل
ریاضت ،
سکوت و مانند آن است.
قسمت سوم نیز شامل اموری است که باعث ضعف حرارت غریزی می‌شود. در این قسمت مؤلف مواردی را ذکر می‌کند که تضعیف کننده حرارت غریزی است. البته این بخش هر چند از لحاظ ساختاری همانند بخش دوم است ولی مؤلف موارد مورد نظر را بدون هیچ ترتیبی پشت سر هم نقل نموده است.
شاخصه و امتیاز اصلی این اثر جمع آوری مطالبی پیرامون حرارت غریزی از میان انبوه منابع
طب سنتی است، مطالبی که قبل از این به صورت پراکنده در منابع دیگر وجود داشته، ولی چه بسا دستیابی به آنها برای هر کس ساده و میسور نمی‌بود.
هروی از کتاب
شرح مواقف سید میر شریف جرحانی ، کتاب
آثار البلاد ، کتاب
تحفة الغرائب ، کتاب
منهاج الطب ،
ادویه قلبی ابن سینا ، کتاب
مغنی و منابع بسیار دیگری در نگارش این اثر بهره مند می‌شود.
از سوی دیگر وی اقوال پزشکان بسیاری همانند
قرشی ،
ارسطو ،
جالینوس ،
مالقی ،
ابن سینا ،
بقراط ،
ایلاقی ،
طبری ،
ابن وافد ،
غافقی ،
دمری ،
ابن ماسویه ،
رازی ،
اقسرایی ،
سید اسماعیل جرجانی را نقل می‌کند.
معالجه از طریق داروهای مفرده، مهارت فن، حذاقت و برخوردار بودن از روشهای فنی بالایی را می‌طلبد. ماهرین و اطبای
حاذق علم ادویه مفرده ، کتابهای فراوانی تالیف نموده‌اند و انبوهی از مفردات که در امراض گوناگون سریع الاثر بوده‌اند در این آثار ذکر شده است. آطریلال (گیاه غازایانی یا پای غاز) نیز چنین داروی مفردیست که به عنوان داروی مخصوص برای
برص ، امروز نیز موضوع تحقیق است.
عمادالدین محمود شیرازی رساله مستقلی درباره این موضوع به تحریر درآورده است که در آن درباره
ماهیت دارو و شناخت آن و نیز در مورد طریقه استعمال آن، به بحث تحقیقی پرداخته است. رساله آطریلال نه فقط به عنوان تالیفی گرانقیمت از یک
طبیب و صاحب
فن ، بلکه از حیث نفس موضوع نیز اهمیت بسزایی دارد.
این اثر را برای اولین بار پروفسور
ظل الرحمن تصحیح و همراه با ترجمه آن به
زبان اردو منتشر کرده است.
افست بخش عربی کتاب عین الحیوة را مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی ایران با مقدمه‌ای کوتاه از آقای دکتر محمد مهدی اصفهانی در بهمن
ماه سال ۱۳۸۶ ش منتشر کرده است.
سه نسخه خطی از رساله آطریلال موجود است؛ یکی در کتابخانه خدابخش پتنا، دیگری در استیت لائبریری حیدرآباد و سومی در دانشکده طبی نظامیه حیدرآباد.
ظل الرحمن این رساله را نیز تصحیح و توضیحاتی ارزشمندی را در پاورقی ذکر کرده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور)
