عُسْرَة (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عُسْرَة:
(الَّذینَ اتَّبَعوهُ فی ساعَةِ الْعُسْرَةِ) عُسْرَة: به معنی «تنگی و دشواری» و مادّه اصلی آن
«عُسر» است.
آیه مورد بحث در مورد
غزوه تبوک و مشکلات طاقت فرسایی که به
مسلمانان در این
جنگ رسید نازل شده، این مشکلات به قدری بود که گروهی تصمیم به بازگشت گرفتند، اما
لطف و
توفیق الهی شامل حالشان شد و همچنان پا بر جا ماندند. آیه می‌گوید:
«
خداوند رحمت خود را شامل حال
پیامبر و (همچنین)
مهاجران و
انصار که در زمان
عسرت و شدت (جنگ تبوک) از او پیروی کردند، نمود...»
(فی ساعَةِ الْعُسْرَةِ) در این آیه، جنگ تبوک به «ساعة
العُسرة» تعبیر شده است، «ساعت» از نظر
لغت به معنی بخشی از
زمان است، خواه کوتاه باشد یا طولانی، البته به زمان‌های خیلی طولانی، ساعت گفته نمی‌شود و «
عُسرت» به معنی «مشقت و سختی» است.
به موردی از کاربرد
عُسْرَة در
قرآن، اشاره می‌شود:
(لَقَد تّابَ الله عَلَی النَّبیِّ وَ الْمُهاجِرینَ وَ الاَنصارِ الَّذینَ اتَّبَعوهُ فی ساعَةِ الْعُسْرَةِ مِن بَعْدِ ما کادَ یَزیغُ قُلوبُ فَریقٍ مِّنْهُمْ ثُمَّ تابَ عَلَیْهِمْ اِنَّهُ بِهِمْ رَؤوفٌ رَّحیمٌ) (به یقین خداوند رحمت خود را شامل حال پیامبر و مهاجران و انصار، که در زمان
عسرت و شدّت در جنگ تبوک از او پیروی کردند، نمود؛ بعد از آن‌که نزدیک بود دل‌های گروهی از آن‌ها، از
حق منحرف شود و از میدان جنگ بازگردند؛ سپس خدا
توبه آن‌ها را پذیرفت، چرا که او نسبت به آنان
رئوف و مهربان است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
کلمه الساعة به معنای مقداری از زمان است، و ساعت
عسرت آن مقدار زمانی است که زندگی به خاطر
ابتلاء به گرفتاری‌ها از قبیل
گرسنگی و
تشنگی و یا
حرارت شدید و امثال آن دشوار شود و ذکر ساعت
عسرة و سایر قرینه‌هایی که از سیاق کلام استفاده می‌شود، همه شاهد بر آنند که منظور از
زیغ استنکاف و شانه خالی کردن از
امتثال امر پیغمبر و بیرون شدن از
اطاعت او، به سبب سرپیچی از رفتن به
جهاد و یا برگشتن به
وطن است به خاطر
عسرت و مشقتی که در راه با آن مواجهند.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «عُسْرَة»، ج۳، ص۱۶۹-۱۷۰.
