• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عمرو بن حریث مخزومی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


دیگر کاربردها: عمرو بن حریث (ابهام‌زدایی).

‌عمرو بن حریث مخزومی از اعوان و انصار بنی‌امیه به شمار می‌رفت. تولد او در ایام جنگ بدر
[۱] ابن‌ حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد، ج۳، ص۲۷۲، چاپخانه مجلس دائرة المعارف العثمانیه، مؤسسه الکتب الثقافیه.    
[۲] عسقلانی، ابن ‌حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، ج۴، ص۵۱۰، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    
و به روایتی پیش از هجرت اتفاق افتاد.
[۳] عسقلانی، ابن ‌حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، ج۴، ص۵۱۰، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    
ابا سعید (کنیه عمرو بن حریث بود)
[۴] ابن‌ سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ج۶، ص۱۰۰، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰.    
[۵] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۱۰، ص۲۱۶، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
[۶] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱۱، ص۵۲۷، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
دوازده ساله بود که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از دنیا رفت.
[۷] ابن‌ سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ج۶، ص۱۰۰، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰.    
[۸] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۱۰، ص۲۱۶، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
[۹] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱۱، ص۵۲۷، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
[۱۰] ابن‌ عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، ج۳، ص۱۱۷۲، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲.    



پس از بنای کوفه به این شهر آمد و در آن سکونت ورزید. ابن‌حریث در زمان امارت سعید بن عاص -عامل وقت عثمان در کوفه- به عنوان جانشین او در کوفه به خدمت پرداخت. نقل شده که در پی شورش مردم علیه سعید، او با سخنرانی‌اش سعی در آرام کردن مردم ناراضی داشت که با اعتراض مردم معترض روبرو شد.
[۱۱] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۴، ص۳۳۲، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
[۱۲] ابن ‌اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۴۸، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۹.    

با آغاز امارت زیاد بن ابیه در کوفه، به جمع یاران او پیوست و در غیاب او عهده‌دار اداره امور کوفه گردید.
[۱۳] ابن ‌سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد بن صامل السلمی، ج۶، ص۱۰۰، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳.    
[۱۴] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۲۵۶، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
[۱۵] دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، ص۲۳۳، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش.    
[۱۶] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۵، ص۲۱۰، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    


بی‌تردید حوادث و اتفاقات فی ما بین او و حجر بن عدی از مهمترین حوادث و وقایع زندگی عمرو بن حریث در زمان جانشینی زیاد بن ابیه در امارت کوفه به شمار می‌رود. روایت شده که او همواره به عملکرد حجر و یارانش در ذم معاویه و زیاد بن ابیه اعتراض می‌کرد؛
[۱۷] ابن ‌سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد بن صامل السلمی، ج۶، ص۲۴۲، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳.    
[۱۸] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۵، ص۲۴۵، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
[۱۹] اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ج۱۷، ص۹۱، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    
[۲۰] دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، ص۲۲۳، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش.    
[۲۱] ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، تحقیق جلال الدین حسینی ارموی، ج۲، ص۸۰۹، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۳ش.    
[۲۲] ابن ‌اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۴۷۳، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۹.    
اما حجر به اعتراض او توجهی نکرده همچنان در پی کار خویش بود.
تا اینکه در روز جمعه‌ای که عمرو بن حریث جهت اقامه نماز جمعه وارد مسجد شد و به منبر رفت و رؤسای شهر نیز حضور داشتند، صدای همهمه حجر و یارانش برخاست عمرو گفت: «این صداهای بلند و این سخنان آزار دهنده چیست؟» حجر و یارانش برخاسته او را شماتت کرده سنگبارانش کردند.
[۲۳] دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، ص۲۲۳، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش.    
[۲۴] اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ص۹۱، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    
[۲۵] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۵، ص۲۴۵، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
عمرو از منبر پایین آمده وارد قصر شد آنگاه به زیاد نامه نوشت که جز دارالاماره بر جای دیگر از شهر تسلط ندارد
[۲۶] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۵، ص۲۴۶، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
[۲۷] اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ص۹۲، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    
و تاکید کرد که اگر به کوفه نیاز داری شتاب کن.
[۲۸] ابن ‌سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد بن صامل السلمی، ج۶، ص۲۴۲، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳.    
[۲۹] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۵، ص۲۴۶، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
[۳۰] دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، ص۲۲۳، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش.    
برخی از منابع او را از گواهی‌دهندگان علیه حجر معرفی کرده‌اند.
[۳۱] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۵، ص۲۵۴، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    


پس از مرگ زیاد بن ابیه، او به عبیدالله بن زیاد پیوست و در اداره امور بصره و کوفه با او همکاری می‌کرد و در غیاب او اداره امور این شهرها را به عهده می‌گرفت.
[۳۲] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۳، ص۱۷۹، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
[۳۳] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۵۵۸، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    

عمرو بن حریث، در سرکوب قیام مسلم بن عقیل تلاشهای بسیاری از خود نشان داد. نقل شده ابن‌زیاد پس از اطلاع از مخفیگاه مسلم به عمرو دستور داد تا شصت یا هفتاد و به نقلی سیصد نفر از مردم قبیله قیس را با محمد بن اشعث همراه کند و او را به سوی مسلم بفرستد.
[۳۴] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۳۷۳، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
[۳۵] کوفی، ابن اعثم، الفتوح، تحقیق علی شیری، ج۵، ص۵۳، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول، ص۱۹۹۱.    

از دیگر حوادث پیش از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) در کوفه، که نام عمرو بن حریث در آن به ثبت رسیده است، جریان حمایت او از مختار بن ابی‌ عبید ثقفی است.

نقل شده که پس از شهادت مسلم بن عقیل مختار که برای آوردن کمک، به خارج از شهر کوفه رفته بود
[۳۶] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۶، ص۳۷۶، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
[۳۷] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۵۶۹، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
به کوفه بازگشت. عمرو بن حریث از ورود مختار آگاه شد، پس برای او پیغام فرستاد و او را به تسلیم شدن ترغیب کرد و برای تسلیم شدنش ضرب الاجل تعیین کرد.
[۳۸] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۳، ص۳۷۷، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
[۳۹] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۵۷۰، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
مختار پس از دریافت وعده حمایت و دستگیری عمرو بن حریث از او در مقابل ابن زیاد، تسلیم شد و زیر پرچم امان عمال حکومتی در مسجد کوفه قرار گرفت.
[۴۰] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۶، ص۳۷۷، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
[۴۱] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۵۷۰، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
فردای آن روز مختار را نزد ابن‌زیاد بردند ابن‌زیاد با دیدن مختار بر او نهیب زد که «تو بودی که با یارانت آمده بودی تا پسر عقیل را یاری کنی؟» مختار این خبر را انکار کرد و مدعی شد که تا صبح زیر پرچم عمرو بن حریث در مسجد کوفه بوده است.
[۴۲] کوفی، ابن اعثم، الفتوح، تحقیق علی شیری، ج۵، ص۱۴۴، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول، ص۱۹۹۱.    
[۴۳] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۶، ص۳۷۷، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
در این هنگام عمرو بن حریث گفته مختار را تایید کرد و بر بی‌گناهی او شهادت داد. بواسطه این شهادت، ابن‌زیاد از کشتن او صرف نظر کرد پس مختار را به زندان افکندند و او همچنان در زندان بود تا اینکه امام حسین (علیه‌السّلام) به شهادت رسید.
[۴۴] کوفی، ابن اعثم، الفتوح، تحقیق علی شیری، ج۵، ص۱۴۵، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول، ص۱۹۹۱.    
[۴۵] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۵۷۰، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    



از جنایات بزرگ عمرو بن حریث در زمان امارت عبیدالله بن زیاد بر کوفه، شرکت در شهادت میثم تمار است. روزی میثم بر امام علی (علیه‌السّلام) وارد شد امام (علیه‌السّلام) از شهادت میثم در آینده سخن به میان آوردند و چگونگی شهادت میثم را برایش تشریح کردند.
روزی در زمان امارت عبیدالله بن زیاد در کوفه عده‌ای از بازاریان شهر، نزد میثم آمدند و از او خواستند تا جهت شکایت از رئیس بازار کوفه نزد عبیدالله بروند تا او را از سمتش عزل کند و دیگری را به جای او بگمارد. میثم با آن گروه همراه شد بیان شیوا و ایجاز کلامش عبیدالله را به شگفتی‌انداخت عمرو بن حریث به عبیدالله گفت: «امیر میدانی او کیست؟» ابن‌زیاد گفت: «او کیست؟» عمرو گفت: «او میثم تمار کذاب است، غلام علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام) کذاب.» میثم متوجه سخنان ابن‌حریث با عبیدالله بن زیاد شد، پس نزد عبیدالله رفت گفت: «[پسر حریث] چه می‌گفت؟» عبیدالله جریان را گفت. میثم گفت: «امیر خداوند کارت را به صلاح آورد، دروغ می‌گوید، بلکه من راستگو غلام راستگو علی بن ابیطالب امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) به حق هستم.» ابن‌زیاد به میثم گفت: «از علی (علیه‌السّلام) تبری بجو و معایب و ضعفهای او را بیان کن و از عثمان و محاسنش بگو و گرنه دست و پایت را قطع می‌کنم و تو را به دار می‌آویزم.» در این زمان میثم گریست. ابن‌زیاد گفت: «هنوز کاری انجام ندادم با شنیدن سخنم به گریه افتادی؟» میثم گفت: «به خدا قسم که به خاطر گفته یا عمل تو گریه نمی‌کنم من از اینکه به سخنان مولایم شک کردم، گریه می‌کنم روزی بر آقا و سرورم [علی (علیه‌السّلام)] وارد شدم، پس آنچه را که گفتی به من خبر داد.» عبیدالله گفت: «علی (علیه‌السّلام) چه گفت؟» میثم خبر چگونگی شهادتش را که از امام علی (علیه‌السّلام) شنیده بود بازگفت. عبیدالله گفت: «برای اینکه پیش بینی علی بن ابیطالب (علیه‌السّلام) دروغ از کار در بیاید من دست و پایت را قطع می‌کنم؛ اما زبانت را وا می‌گذاریم.» پس دستور داد تا میثم را به دار کشیدند.
میثم در بالای دار به مدح و ستایش و نقل احادیث امام علی (علیه‌السّلام) برای مردم پرداخت. خبر به عمرو بن حریث رسید، پس به محل دار زدن میثم رفت و چون از جریان با خبر شد نزد عبیدالله آمد و جریان را باز گفت پس ابن‌زیاد دستور داد تا زبان میثم را نیز ببرند.
[۴۶] شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال الکشی، ص۸۵-۸۷، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.    
[۴۷] فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین، ج۲، ص۲۸۸-۲۸۹، قم، انتشارات رضی.


عمرو بن حریث پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) و یارانش نیز، همچنان در خدمت امویان بود تا اینکه یزید به هلاکت رسید. پس از مرگ یزید و در پی قیام توابین عمرو بن حریث از شهر بیرون رانده شد.
[۴۸] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۶، ص۳۶۷، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
[۴۹] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۵۶۰، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
[۵۰] کوفی، ابن اعثم، الفتوح، تحقیق علی شیری، ج۶، ص۲۰۶، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول، ص۱۹۹۱.    
[۵۱] ابن ‌اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۶۳، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۹.    

پس از کشته شدن مصعب بن زبیر و سلطه عبدالملک بن مروان بر عراق عمرو بن حریث در کوفه مورد استقبال و اکرام عبدالملک قرار گرفت
[۵۲] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۶، ص۱۶۷، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
[۵۳] ابن ‌اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۳۲، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۹.    
و از سوی او عهده‌دار امور کوفه در غیاب فرمانداران این شهر گردید.
[۵۴] مسکویه، ابوعلی، تجارب الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، ج۲، ص۲۵۲، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.    
[۵۵] ابن خیاط، خلیفة، تاریخ خلیفة بن خیاط، تحقیق فواز، ص۲۹۴، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    
[۵۶] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۶، ص۱۹۴، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    

سرانجام عمرو بن حریث مخزومی‌ پس از عمری خدمت به دودمان بنی‌امیه، در سال هشتاد و پنج
[۵۷] ابن‌ حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد، ج۳، ص۲۷۲، چاپخانه مجلس دائرة المعارف العثمانیه، مؤسسه الکتب الثقافیه.    
[۵۸] ابن‌ سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ج۶، ص۱۰۰، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰.    
[۵۹] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۱۰، ص۲۱۶، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
[۶۰] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱۱، ص۵۲۷، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
و به نقلی در سال هفتاد و هشت هجری
[۶۱] ابن خیاط، خلیفة، تاریخ خلیفة بن خیاط، تحقیق فواز، ص۲۱۳، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    
در کوفه
[۶۲] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱۱، ص۵۲۷، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
و به روایت دیگر در مکه در گذشت.
[۶۳] ابن‌ حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد، ج۳، ص۲۷۲، چاپخانه مجلس دائرة المعارف العثمانیه، مؤسسه الکتب الثقافیه.    


عمرو از اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
[۶۴] ابن‌ عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، ج۳، ص۱۱۷۳، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲.    
[۶۵] ابن ‌اثیر، علی بن ابی الکرم، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ج۳، ص۷۱۰، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۹.    
[۶۶] عسقلانی، ابن ‌حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، ج۴، ص۵۱۰، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    
و از اصحاب امام علی (علیه‌السّلام) برشمرده می‌شد.
[۶۷] حلی، ابن داود، رجال، ص۵۵۱، تهران، دانشگاه تهران، ۱۲۸۳ق.
او از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، امام علی (علیه‌السّلام)، ابوبکر، عمر، ابن‌مسعود و دیگران روایت نقل کرده و پسرش جعفر، حسن العرنی و مغیرة بن بسیع و ولید بن سریع و عبدالملک بن عمیر و اسماعیل بن ابی خالد و دیگران از او روایت نقل کرده‌اند. خلف بن خلیفه هم از جمله راویان اوست.
[۶۸] عسقلانی، ابن ‌حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، ج۴، ص۱۱۱، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵    


۱. ↑ ابن‌ حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد، ج۳، ص۲۷۲، چاپخانه مجلس دائرة المعارف العثمانیه، مؤسسه الکتب الثقافیه.    
۲. ↑ عسقلانی، ابن ‌حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، ج۴، ص۵۱۰، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    
۳. ↑ عسقلانی، ابن ‌حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، ج۴، ص۵۱۰، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    
۴. ↑ ابن‌ سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ج۶، ص۱۰۰، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰.    
۵. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۱۰، ص۲۱۶، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۶. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱۱، ص۵۲۷، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۷. ↑ ابن‌ سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ج۶، ص۱۰۰، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰.    
۸. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۱۰، ص۲۱۶، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۹. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱۱، ص۵۲۷، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۱۰. ↑ ابن‌ عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، ج۳، ص۱۱۷۲، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲.    
۱۱. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۴، ص۳۳۲، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۱۲. ↑ ابن ‌اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۴۸، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۹.    
۱۳. ↑ ابن ‌سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد بن صامل السلمی، ج۶، ص۱۰۰، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳.    
۱۴. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۲۵۶، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۱۵. ↑ دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، ص۲۳۳، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش.    
۱۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۵، ص۲۱۰، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۱۷. ↑ ابن ‌سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد بن صامل السلمی، ج۶، ص۲۴۲، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳.    
۱۸. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۵، ص۲۴۵، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۱۹. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ج۱۷، ص۹۱، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    
۲۰. ↑ دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، ص۲۲۳، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش.    
۲۱. ↑ ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، تحقیق جلال الدین حسینی ارموی، ج۲، ص۸۰۹، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۳ش.    
۲۲. ↑ ابن ‌اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۴۷۳، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۹.    
۲۳. ↑ دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، ص۲۲۳، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش.    
۲۴. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ص۹۱، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    
۲۵. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۵، ص۲۴۵، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۲۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۵، ص۲۴۶، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۲۷. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ص۹۲، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۵.    
۲۸. ↑ ابن ‌سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد بن صامل السلمی، ج۶، ص۲۴۲، طائف، مکتبة الصدیق، چاپ اول، ۱۹۹۳.    
۲۹. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۵، ص۲۴۶، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۳۰. ↑ دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، ص۲۲۳، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش.    
۳۱. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۵، ص۲۵۴، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۳۲. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۳، ص۱۷۹، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۳۳. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۵۵۸، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۳۴. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۳۷۳، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۳۵. ↑ کوفی، ابن اعثم، الفتوح، تحقیق علی شیری، ج۵، ص۵۳، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول، ص۱۹۹۱.    
۳۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۶، ص۳۷۶، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۳۷. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۵۶۹، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۳۸. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۳، ص۳۷۷، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۳۹. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۵۷۰، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۴۰. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۶، ص۳۷۷، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۴۱. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۵۷۰، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۴۲. ↑ کوفی، ابن اعثم، الفتوح، تحقیق علی شیری، ج۵، ص۱۴۴، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول، ص۱۹۹۱.    
۴۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۶، ص۳۷۷، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۴۴. ↑ کوفی، ابن اعثم، الفتوح، تحقیق علی شیری، ج۵، ص۱۴۵، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول، ص۱۹۹۱.    
۴۵. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۵۷۰، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۴۶. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال الکشی، ص۸۵-۸۷، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.    
۴۷. ↑ فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین، ج۲، ص۲۸۸-۲۸۹، قم، انتشارات رضی.
۴۸. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۶، ص۳۶۷، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۴۹. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۵، ص۵۶۰، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۵۰. ↑ کوفی، ابن اعثم، الفتوح، تحقیق علی شیری، ج۶، ص۲۰۶، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول، ص۱۹۹۱.    
۵۱. ↑ ابن ‌اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۶۳، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۹.    
۵۲. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۶، ص۱۶۷، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۵۳. ↑ ابن ‌اثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۳۲، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۹.    
۵۴. ↑ مسکویه، ابوعلی، تجارب الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، ج۲، ص۲۵۲، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.    
۵۵. ↑ ابن خیاط، خلیفة، تاریخ خلیفة بن خیاط، تحقیق فواز، ص۲۹۴، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    
۵۶. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۶، ص۱۹۴، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۵۷. ↑ ابن‌ حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد، ج۳، ص۲۷۲، چاپخانه مجلس دائرة المعارف العثمانیه، مؤسسه الکتب الثقافیه.    
۵۸. ↑ ابن‌ سعد بغدادی، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ج۶، ص۱۰۰، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰.    
۵۹. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج۱۰، ص۲۱۶، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷.    
۶۰. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱۱، ص۵۲۷، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۶۱. ↑ ابن خیاط، خلیفة، تاریخ خلیفة بن خیاط، تحقیق فواز، ص۲۱۳، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    
۶۲. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱۱، ص۵۲۷، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷.    
۶۳. ↑ ابن‌ حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد، ج۳، ص۲۷۲، چاپخانه مجلس دائرة المعارف العثمانیه، مؤسسه الکتب الثقافیه.    
۶۴. ↑ ابن‌ عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، ج۳، ص۱۱۷۳، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۹۹۲.    
۶۵. ↑ ابن ‌اثیر، علی بن ابی الکرم، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ج۳، ص۷۱۰، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۹.    
۶۶. ↑ عسقلانی، ابن ‌حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، ج۴، ص۵۱۰، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵.    
۶۷. ↑ حلی، ابن داود، رجال، ص۵۵۱، تهران، دانشگاه تهران، ۱۲۸۳ق.
۶۸. ↑ عسقلانی، ابن ‌حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، ج۴، ص۱۱۱، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۵    


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «قاتلان امام حسین (علیه‌السلام)»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۲۹.    


رده‌های این صفحه : اصحاب امام علی | بنی امیه | تاریخ خلفا | تراجم | دشمنان امام حسین | راویان حدیث از پیامبر | رجال | صحابه | کارگزاران بنی امیه | محدثان قرن ۱ (قمری) | نهضت عاشورا
جعبه ابزار