عمره مبتوله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عمره ،
زیارت خانه خدا و از شكوهمندترين مراسم و اعمالي است كه همه ساله ميليون ها دل باخته كعبه ، از ديار خود عاشقانه به سويش پر مي كشند تا با انجام آن ، هر يك به ميزان آگاهي و شعور خويش ، بهره اي برگيرند و قلب خود را از عشق و محبت خدا لبريز كنند .
« عمره » ، در لغت به معناي زيارت است و آن از « عماره » گرفته شده ؛ زيرا
زائر بیت الله به وسيله زيارت خانه ، سبب آباداني آن جا مي شود .
و در اصطلاح فقهي ، نام
مناسک و اعمال مخصوصي است كه در ميقات و نيز در مكه انجام مي گيرد . عمره دو قسم است : ۱
. عمره تمتّع ۲ .
عمره مفرده ( مبتوله ) .
مبتوله در لغت
مرحوم
طریحی در ذيل ماده « بَتَلَ » آورده است :
« والمبتول ، المقطوع و منه الحجّ المبتول و العمرة المبتولة ، و في الحديث ؛ العمرة المبتولة علي صاحبها طواف النساء » .
« مبتول به معناي جدا شده و تنها مانده است و از همين باب است گفته مي شود : « حج مبتول » ، و «
عمره مبتوله » .
و در حديث آمده است : كسي كه عمره به تنهايي انجام دهد ، بايد
طواف نساء هم به جا آورد . »
زبيدي مي گويد : « و التبتّل : التفّرد » .
بنابراين ، روشن شد كه « عمره مبتوله » همان عمره است كه به تنهايي و بدون حج انجام مي شود و از همين رو است كه به آن ، «
عمره مفرده » مي گويند .
۱ . عمره مفرده به صورت مستقل از حج انجام مي گيرد ولي عمره تمتّع را بايد با حج به جا آورد ؛ بدين ترتيب كه نخست
عمره تمتع و پس از آن حج به جا آورده مي شود .
۲ . عمره تمتع
طواف نساء ندارد و در عمره مفرده واجب است به جا آورده شود .
۳ . در عمره مفرده ، زائر ( مرد ) مُخَيَّر است پس از سعي ، ميان حلق و تقصير و در عمرة تمتّع ، همه بايد تقصير كنند .
۴ . عمره تمتّع و حج ، دريك سال با هم انجام مي شود ولي عمره مفرده چنين نيست .
۵ . عمره تمتع را در طول سال تنها يك بار ، در ماه هاي حج به جا مي آورند ولي عمره مفرده را در تمام سال مي توان انجام داد .
اما بهترين وقتِ آن در ماه رجب است كه روايات زيادي در فضيلت و برتري آن وارد شده است .
از اين عبادت و عمل معنوي ، در
قرآن کریم و روايات اهل بيت (عليهم السلام) با تعابير و عبارات گوناگون ياد شده است :
• با تعبير « عمره » : وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ للهِِ . . . .
• با تعبير « اعتمر » : إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوْ اعْتَمَرَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِ . . . .
الف ) عمره :
• عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) « أَنَّهُ سُئِلَ أَيُّ الْعُمْرَةِ أَفْضَلُ ؛ عُمْرَةٌ فِي رَجَب ، أَوْ عُمْرَةٌ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ ؟ فَقَالَ : لاَ بَلْ عُمْرَةٌ فِي شَهْرِ رَجَب أَفْضَلُ » .
« از
امام صادق (علیه السلام) سؤال شد كدام عمره فضيلت بيشتري دارد است ؛ عمره رجبيه يا عمره ماه رمضان ؟ حضرت فرمودند : خير ، بلكه عمره در
ماه رجب برتر و افضل است » .
ب ) عمره مفرده
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَالَ : « الْمُعْتَمِرُ عُمْرَةً مُفْرَدَةً إِذَا فَرَغَ مِنْ طَوَافِ الْفَرِيضَةِ وَصَلاَةِ الرَّكْعَتَيْنِ خَلْفَ الْمَقَامِ وَالسَّعْيِ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ حَلَقَ أَوْ قَصَّر » .
امام صادق (عليه السلام) فرمودند : « كسي كه عمره مي گزارد ، هنگامي كه از
طواف واجب و
نماز طواف دو ركعتي پشت مقام و
سعی بین صفا و مروه فارغ گرديد ، مي تواند حلق كند يا تقصير كند . »
ج ) عمره مبتوله
عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّار ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَال : « وَسَأَلْتُهُ عَنِ الْعُمْرَةِ الْمَبْتُولَةِ فِيهَا الْحَلْقُ ؟ قَالَ : نَعَمْ ، وَقَالَ : إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) قَالَ : فِي الْعُمْرَةِ الْمَبْتُولَةِ : اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُحَلِّقِينَ ، فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِلْمُقَصِّرِينَ ؟ فَقَالَ : اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُحَلِّقِينَ فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَلِلْمُقَصِّرِينَ ؟ قَالَ : وَلِلْمُقَصِّرِينَ » .
معاویة بن عمار گويد ، از امام صادق (عليه السلام) پرسيدم : در عمره مبتوله
حلق هم هست ؟ حضرت فرمود : آري . پيامبر خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در عمره مبتوله فرمودند : پروردگارا ! حلق كنندگان را بيامرز . سؤال شد : تقصير كنندگان هم ؟ پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمودند : خدايا ! تقصيركنندگان را هم بيامرز . »
در اين روايت از عمره مفرده با تعبير « عمره مبتوله » ياد شده است . از اين روايت همچنين استفاده مي شود كه حلق در عمره مفرده براي مردان افضل و برتر است .
مرحوم شيخ طوسي : « المبتولة : المقطوعة ؛ و المراد ، المقطوعة عن الحج ، أي المفردة » ؛ « مبتوله به معناي جدا شده است و مقصود از آن ، عمره اي است كه از حج جدا باشد ؛ كه همان مفرده است .
علامه حلی ( رحمه الله ) : « و أما العمرة فهي في اللغة عبارة عن الزيارة ، و في الشرع عبارة عن زيارة البيت الحرام لأداء مناسك عنده » ؛ « عمره ، در لغت به معناي زيارت است و در شرع مقدس عبارت است از زيارت بيت الله الحرام به منظور اداي مناسك عمره در بيت الله الحرام . »
محقق نراقي ( رحمه الله ) : « والمراد بالعمرة المبتولة ، المفردة » ؛ « مقصود از عمره مبتوله ، عمره مفرده است . »
با پژوهش و بررسي كه انجام گرفت ، در كتب لغت و منابع اهل سنت ، از « عمره مبتوله » مطلبي نيافتيم . بنابراين ، در روايات آن ها به عمره مبتوله اشاره نشده و كتب فقهي شان به اين موضوع نپرداخته اند .
بنابر اين ، اكثر علماي اهل سنت در كلمات خود از اين عمل ، با عنوان « عمره » ياد كرده اند و در كلمات و كتب فقهي بعضي ، « عمره مفرده » آمده است .
آیا عمره مبتوله واجب است ؟ دیدگاه های مختلفی در این زمینه مطرح شده است.
الف ) نظريه فقهاي شيعه
دانسته شد كه مقصود از « عمره مبتوله » همان « عمره مفرده » است ؛ اكنون پرسش اين است كه آيا اين عمره واجب است يا خير ؟
مشهور ميان فقهاي شيعه ، عدم وجوب عمره مفرده ( بلكه استحباب آن ) است ؛ به ويژه براي كسي كه توان و
استطاعت انجام عمره مفرده را دارد و براي رفتن به
حجّ تمتّع مستطیع نيست .
البته اين نوع از عمره ، در مواردي واجب مي شود ؛ مانند نذر ، قسم ، عهد و . . .
همچنين بر كسي كه تصميم دارد وارد مكه شود . داخل شدن به
مکه ، بدون
احرام ، حرام است . پس لازم است شخص عازم به مكه ، با احرام باشد و يكي از مواردي كه انسان بايد محرم شود ، زمان انجام عمره مفرده است .
در ميان فقهاي شيعه هستند كساني كه قائل به وجوب عمره مفرده ـ براي كسي كه مي تواند آن را انجام دهد ـ شده اند ؛ از جمله آن ها است :
ابوالصلاح حلبی : « العمرة المبتولة واجبة علي أهل مكة و حاضريها مرّة في العمر » .
[۱۷] آية الله مكارم شيرازي : اشخاصي كه از مكه شانزده فرسنگ شرعي دور باشند ، اگر استطاعت براي عمره داشته باشند و براي حج نداشته باشند ، به
احتیاط واجب عمره مفرده انجام دهند .
[۱۸] آیة الله صانعی : كسي كه به عنوان نيابت رفت به مكه و خودش حج واجب به جا نياورد ، استطاعت براي عمره مفرده دارد ، وجوب اتيان آن ، بعد از عمل نيابت ، خالي از وجه نمي باشد .
[۱۹] ب ) علماي عامه ( اهل سنت ) :
ميان مذاهب چهارگانه اهل سنت ، در وجوب يا عدم وجوب عمره اختلاف است ؛ بعضي اعتقاد به وجوب آن دارند و بعضي ديگر سنت دانسته و جزو مستحبات شمرده اند :
شافعي : از
شافعی در باره عمره دو قول نقل شده است كه صحيح تر آن ، نظريه وجوب عمره است و از اين جماعت ، كساني كه قائل به وجوب عمره مفرده هستند ، در طول عمر ، فقط يكبار واجب مي دانند .
شافعي در كتاب « الأمّ » مي گويد : « والذي هو أشبه بظاهر القرآن و أولي بأهل العلم عندي . . . أن تكون العمرة واجبة » ؛
« آنچه كه به ظاهرِ قرآن شبيه تر و نزد اهل علم بهتر و برتر است ، عمره واجب مي باشد . »
حنفي : انجام يكبار عمره مفرده ،
سنت مؤکد است ؛ يعني اگر انسان در طول عمرش تنها يك بار عمره مفرده بگزارد ، به
سنت عمل كرده است . »
مالکی : عمره مفرده واجب نيست .
حنبلی : عمره گزاري ( يكبار در طول عمر ) واجب است .
عمره بر مردم مكه واجب نيست ، عمره آنان همان انجام طواف است .
سلفی ها : گزاردن عمره ( يكبار در طول عمر ) بر اهالي مكه و ديگران واجب است و براي كسي كه داخل حرم است ، احرام عمره او بايد از اَدني الحلّ باشد ؛ مانند
تنعیم ،
جعرانه و . . . .
كساني كه براي عمره مفرده ، به مكه مي روند ، نمي توانند بدون احرام از ميقات بگذرند و در صورت عبور ، واجب است به ميقات برگردند و از آنجا مُحرم شوند . اگر ممكن نشد ، از همان جايي كه هستند مُحرم شوند .
فقهاي شيعي : ميقات عمره مفرده را ، براي كساني كه در
مکه مکرمه هستند ، ادني الحل مي دانند .
ادنی الحل به مكاني گفته مي شود كه مرز ميان حرم و بيرون حرم است ؛ مانند :
حدیبیه و تنعيم .
شافعي ( در كتاب الأمّ ) : « ميقات العمرة و الحجّ واحد » ؛ « ميقات عمره و حج يكي است . »
حنفي : كسي كه اراده و تصميم انجام عمره را دارد و از ميقات عبور مي كند ، بايد از ميقات محرم شود و اگر داخل مكه است ، از حِلّ ( خارج حرم ) مُحرم گردد .
حنبلي : ميقات كساني كه پيش از ميقات و در خارج حرم زندگي مي كنند ،
مواقیت چهارگانه ذوالحُلیفه ،
جُحفه ، قَرْن ( المنازل ) و
یَلَملَم است و اشخاصي که زندگي شان در حرم است ، ميقات آن ها براي احرام عمره ، حِلّ ( خارج حرم ) است نه حرم .
مالكي : ميقات مكاني عمره ، مانند ميقات حج است ، جز كسي كه در مكه است ـ يعني از اهالي مكه يا غريب باشد ـ ميقات عمره او حلّ ( خارج حرم ) است و افضل آن است كه از
جِعرانه براي عمره مفرده مُحرم شود .
سلفي :
میقات عمره كسي كه در مكه است ، حِلّ مي باشد و نزديكترين حِلّ ( خارج حرم ) به مكه مكرمه ، تنعيم است و ميقات كسي كه قبل از مواقيت چهارگانه است و قصد انجام عمره دارد ، همان مواقيت معروف مي باشد .
الف ) زمان و ايام عمره مفرده
فقها و مراجع عظام شيعه ، تمام روزهاي سال را براي انجام عمره مفرده جايز مي دانند . البته در موسم حج ، حاجي تا مناسك حج خود را به پايان نرساند ، نمي تواند عمره مفرده به جا آورد .
علامه حلّي ( رحمه الله ) : « أمّا العمرة المبتولة ، فيجوز في جميع أيّام السَّنة » ؛ « عمره مفرده در تمام روزهاي سال جايز است . »
ب ) ماه رجب ، وقت فضيلت عمره مفرده
به اعتقاد فقهاي شيعه ، افضل اوقات و بهترين ايام گزاردن عمره كه ثواب بيشتري دارد ، عمره رجبيه است .
ابوالمکارم ابن زهره گفته است : « و أفضل الشهور للاعتمار ، رجب » ؛ « بهترين ماه ها براي گزاردن عمره ، ماه رجب است . »
• معاوية بن عمار از امام صادق (عليه السلام) نقل كرده كه فرمود :
« المعتمر ، يعتمر في أيّ شهور السنة شاء ، و أفضل العمرة ، عمرة رجب » .
«
عمره گزار در هر ماه از سال مي تواند عمره انجام دهد و افضل عمره ها ، عمره رجب است . »
• زراره از امام باقر (عليه السلام) نقل مي كند كه حضرت فرمودند :
« بهترين عمره ، عمره اي است كه در ماه رجب انجام شود . »
از امام صادق (عليه السلام) پرسيدند :
« أيّ العمرة أفضل ، عمرة في رجب أو عمرة في شهر رمضان ؟ فقال : لا ، بل عمرة في رجب أفضل » .
« فضيلت كدام عمره بيشتر است ، عمره ماه رجب يا عمره در ماه رمضان ؟ حضرت در پاسخ فرمودند : نه ، بلكه عمره در ماه رجب افضل است . »
حضرت صادق (عليه السلام) در روايتي دايره عمره رجبيه را وسيع بيان فرموده ؛ بدين صورت كه : « اگر شخصي در ماه رجب مُحرم شود و در ماه شعبان اعمال عمره را پايان دهد ، عمره اش عمره رجبيه است ؛ و اگر در غير ماه رجب مُحرم شود و طواف عمره را در ماه رجب انجام دهد ، باز عمره او عمره رجبيه خواهد بود . »
محقق بحرانی ( رحمه الله ) پس از آن كه درباره فضيلت عمره مبتوله ( مفرده ) سخن به ميان مي آورد و روايات ويژه اين باب را ذكر مي كند ، اينگونه ادامه مي دهد :
« و يكفي في كونها رجبية حصول الهلال بها في رجب و إن وقعت الأفعال في شعبان » .
« براي درك عمره رجبيه ، كافي است در لحظات آخر ماه رجب محرم شود ، اگر چه اعمال ديگر عمره را در ماه شعبان انجام دهد . »
تكرار عمره ، همانند انجام يكبار آن ، مستحب است ؛ ليكن ميان فقها ، در مقدار فاصله بين دو عمره اختلاف است . كساني مانند حضرت امام خميني (قدّس سرّه) قائل به فاصله ۳۰ روز هستند و در كمتر از آن تكرار عمره بايد به قصد رجاء باشد .
برخي قائل به فاصله يك ماه قمري مي باشند ؛ به طوري كه اگر يك عمره را در آخر يك ماه و عمره ديگر را در اولِ ماهِ بعد انجام دهد ، صحيح است . بعضي ديگر فتوا به جواز تكرار آن در هر ۱۰ روز داده اند و ديگر فقيهان ، عمره گزاري در هر روز را جايز مي دانند .
مرحوم ابوالصلاح حلبي ، در كتابش ( كافي ) ، دعاي ويژه احرام عمره مفرده را آورده است كه آن را در جاي ديگر نيافتم ؛ گفتني است دعاهايي كه در مناسك و رساله هاي حج و عمره آمده ، تنها دعاي احرام حج است و از دعاي احرام عمره مفرده ذكري به ميان نيامده است : « اللَّهُمَّ إِنِّي أُرِيدُ الْعُمْرَةَ فَيَسِّرْهَا لِي وَأَعِنِّي عَلَي أَدَائِهَا فَإِنْ عَرَضَ لِي عَارِضٌ يَحْبِسُنِي فَحُلَّنِي حَيْثُ حَبَسْتَنِي لِقَدَرِكَ الَّذِي قَدَّرْتَ عَلَيَّ . أَحْرَمَ لَكَ شَعْرِي وَبَشَرِي مِنَ النِّسَاءِ وَالطِّيبِ وَالصَّيدِ وَمِنْ كُلِّ مَا يَحْرُمُ عَلَي الْمُحْرِمِينَ . أَبْتَغِي بِذَلِكَ وَجْهَكَ وَالدَّارَ اْلآخِرَةَ » .
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
