علی بن عبیده ریحانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوالحسن علی بن عبیده ریحانی (م
۲۱۹ق)، از ادیبان، نویسندگان، خطبا، لغت‌دانان
قرن دوم و سوم هجری قمری و از نزدیکان
مامون عباسی بود.
ابوالحسن علی بن عبیده ریحانی کاتب، ریحان‌فروش بودن بعضی از اجدادش را دلیل شهرت وی به این لقب گفته‌اند.
ادیبی برجسته، نویسنده‌ای توانا، خطیبی فصیح و بلیغ، لغت‌دان، دارای تالیفات بسیار و گوناگون در امثال و حکم و از نزدیکان
مامون عباسی (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ق) بود که به
زندیق بودن متهم شده است.
یاقوت حموی او را در
بلاغت و حسن تالیف از
جاحظ برتر دانسته است.
احمد بن ابی طاهر،
احمد بن فتح و
احمد بن محمد بن ابی ذیال راوی علی بن عبیده هستند.
با نگاهی به نام تالیفات ریحانی، روشن است که وی ایرانی بوده و اتهام او به زندیق بودن، چه درست و چه غلط، قطعاً با ملاحظه گرایشات عقیدتی و مذهبی و همسو نبودن با عامه جامعه بوده است. شاید از همین روست که
ابن ماکولا وی را متکلم می‌داند.
ریحانی در سال ۲۱۹ق درگذشت.
ابن ندیم ضمن اینکه او را فردی باهوش و زیرک و کاتب مامون دانسته، تالیفاتش را حکیمانه
توصیف کرده است.
کتاب‌های ریحانی عبارت‌اند از:
المصون التدریج (البرزخ)، رایدالود (رایدالرد)، المخاطب الطارف (الطارق)، الهاشمی المعانی الخصال الناشی الموشح شمل و الفت الجّد (الحک/ الحد)، المتخلی الصبر سناء و بهاء (سباء و بهاء/ السباء و الهباء)، الزمام مهرازاد جشنش کی لهراسف الملک صفة الدنیا الاخوان روشنا یدل صفة الجنه الانواع الوشیح العقل و الجمال (العقل و الحبال/ العقل و الجبال)، ادب جوانشیر شرح الهوی و
وصف الاخاء الطاووس المشجی (السبحی)، اخلاق هارون الاصناف الخطیب (الخطب)، الناجم صفة الفرس الغیبه (احتمالا همان النبیه است که بعداً می‌آید)، المشاکل فضایل اسحاق صفة الموت السمع و البصر الیاس و الرجاء صفة العلماء ابن الملک المؤمل و المهیب (الموکل و المصیب)، ورود و ودود المکلین (الماکنین)؟، صفة النمل و البعوض المعاقبات مدح النبیذ (مدح الندیم)، الجمل خطب المنابر النکاح
الاوصاف امتحان الدهر الاجواد النبیه المجالسات
، جواهر الکلم و فرائد الحکم
، و الاوفیاء.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۵۳۹، برگرفته از مقاله «علی ریحانی».
