عرفیه خاصه با ضروریه مطلقه شکل اول
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عرفیه خاصه با
ضروریه مطلقه شکل اول، یکی از ضروب منتج
قیاس مختلط در
شکل اول است.
«قیاس مختلط»، قیاسی است که
صغرا و کبرای آن از
قضایای موجهه ترکیب یافته باشد. یکی از ضروب منتج قیاس مختلط در شکل اول عبارت است از: اختلاط قضیه عرفیه خاصه (صغرا) با ضروریه مطلقه (
کبرا). مراد از ضروریه مطلقه، کاربرد عام آن است که شامل
ضروریه ذاتیه و
ضروریه ازلیه می‌شود.
در ضروب منتج شکل اول، همه جا نتیجه از لحاظ
جهت، تابع کبراست، مگر اینکه کبرا از
قضایای وصفیه، یعنی مشروطه عامه یا خاصه و عرفیه عامه یا خاصه باشد که در این صورت، نتیجه فی‌الجمله تابع صغراست، با این توضیح که گاهی نتیجه عیناً تابع صغراست و گاهی جهت موجود در صغرا تجزیه و یک جزء آن به نتیجه منتقل می‌شود و گاهی مجموع حاصل از یک جزء از جهت صغرا و یک یا چند جزء از جهت کبرا به عنوان جهت در نتیجه می‌آید.
برای تعیین موارد مزبور باید به سه قاعده رجوع کرد:
۱. قاعده اوّل: هر گاه کبرا وصفیه و صغرا مقیّد به لادوام باشد قید مزبور در نتیجه حذف می‌شود.
۲. قاعده دوّم: اگر کبرا وصفیه بدون ضرورت، یعنی عرفیه عامه یا خاصه باشد و صغرا مقیّد به ضرورت شده باشد، قید ضرورت درنتیجه حذف می‌شود، زیرا ضرورت صغرایی که کبرای آن خالی از ضرورت باشد به نتیجه سرایت نمی‌کند.
۳. قاعده سوّم: اگر کبرا وصفیه‌ای باشد که به لادوام مقیّد شده است؛ یعنی مشروطه خاصه یا عرفیه خاصه باشد، قید مزبور از کبرا به نتیجه منتقل می‌شود. بنابراین در قیاس مرکب از عرفیه خاصه با ضروریه مطلقه، چون کبرا از قضایای وصفیه، یعنی مشروطه عامه یا خاصه و عرفیه عامه یا خاصه نیست، نتیجه از لحاظ جهت، تابع کبرا، یعنی ضروریه مطلقه خواهد بود.
مثال: همواره هر موجودی تا وقتی
انسان است
ناطق است، نه همیشه، و هر ناطقی بالضروره ضاحک است؛ پس هرانسانی بالضروره ضاحک است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «عرفیه خاصه با ضروریه مطلقه شکل اول»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۱۶.
