• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عرضه حدیث بر امام جواد

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


عرضه حدیث در دوره امام جواد (علیه‌السّلام) به هر دو شکل کلی و جزئی بوده و برای هر یک از آنها نمونه‌هایی در دست است.


شیعیان و اصحاب استوار و درست اندیش، در این برهه نیز سنت حسنه عرضه را پاس داشتند و تایید امامان را بر میراث و ذخیره گرانقدر شیعه، استمرار و اتصال بخشیدند. از این رو می‌بینیم علی بن مهزیار، با وجود عرضه قبلی حدیث توسط دیگر اصحاب و برای پایان دادن به اختلاف فقها، حدیث اتمام و قصر نماز در حرم مکه و مدینه را دوبار بر امام جواد (علیه‌السّلام) عرضه می‌کند. او ابتدا مکاتبه می‌کند و سپس در حضور امام، از درستی آن جویا می‌شود. کلینی و شیخ طوسی این قضیه را نقل کرده‌اند.

یک. الروایة قد اختلفت عن آبائک فی الاتمام والتقصیر فی الحرمین، فمنها بان یتم الصلاة ولو صلاة واحدة ومنها ان یقصر مالم ینو مقام عشرة ایام. ولم ازل علی الاتمام فیهما الی ان صدرنا فی حجنا فی عامنا هذا. فان فقهاء اصحابنا اشاروا علی بالتقصیر اذ کنت لا انوی مقام عشرة ایام فصرت الی التقصیر وقد ضقت بذلک حتی اعرف رایک.
فکتب الی بخطه: قد علمت ـ یرحمک الله ـ فضل الصلاة فی الحرمین علی غیرهما فانی احب لک اذا دخلتهما ان لا تقصر و تکثر فیهما الصلاة.
فقلت له بعد ذلک بسنتین مشافهة: انی کتبت الیک بکذا فاجبتنی بکذا. فقال: نعم. فقلت: ‌ای شیء تعنی بالحرمین؟ فقال: مکة والمدینة.
[۱] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۵۲۵، ح۸.    
[۲] شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۵، ص۴۲۸، ح۱۳۳.    

از آنجا که این عرضه، تکرار عرضه در زمان امام کاظم (علیه‌السّلام) می‌باشد و امام دوباره، بر اتمام نماز در دو حرم مکه و مدینه تاکید ورزیده‌اند، از ترجمه آن صرف نظر می‌نماییم.

دو. از علی بن مهزیار، عرضه دیگری در دست می‌باشد که در همه کتب اربعه به یک شکل آمده است و از آنجا که کلینی آن را پس از مکاتبه علی بن مهزیار و امام جواد (علیه‌السّلام) آورده است، آن را در این بخش جای دادیم.
مضمون گزارش، امام را معین نمی‌کند.
علی مهزیار: قلت: روی بعض موالیک عن آبائک (علیه‌السّلام) ان کل وقف الی وقت معلوم فهو واجب علی الورثة وکل وقف الی غیر وقت معلوم، جهل مجهول باطل مردود علی الورثة وانت اعلم بقول آبائک.
فکتب (علیه‌السّلام) : هو عندی کذا.
[۳] شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۳۲، ح۸.    
[۴] شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۲۳۷، ح۵۵۶۹.    

علی بن مهزیار می‌گوید: گفتم برخی از علاقه مندان شما از پدرانت نقل کرده‌اند که هر وقفی مدت دار باشد، بر وارثان واجب می‌شود و هر وقفی که مدتش نامعلوم باشد، نامشخص و باطل است و به وارثان باز می‌گردد؛ و تو به گفته پدرانت آگاهتری.
امام نوشت: نزد من نیز چنین است.
ناگفته نماند که این حدیث، سازگاری با فقه و احادیث دیگر ندارد. از این رو، باید همچون شیخ طوسی آن را تاویل کرد.

سه. عرضه دیگری که کشی آن را گزارش کرده است، مربوط به شخصی به نام عبدالجبار بن مبارک، از اهالی نهاوند است که در جنگی اسیر شده و سپس فرار کرده است. او حدیثی می‌شنود و آن را منطبق با وضعیتش می‌یابد؛ از این رو به خدمت امام جواد (علیه‌السّلام) می‌رسد و حدیث را عرضه کرده، وضعیت خود را شرح می‌دهد. امام، حدیث را تایید و مشکل او را هم حل می‌کند. ما در اینجا قسمتی از گزارش را می‌آوریم:
عبدالجبار بن المبارک النهاوندی: اتیت سیدی سنة تسع وماتین، فقلت له: جعلت فداک انی رویت عن آبائک ان کل فتح، فتح بضلال، فهو للامام. فقال: نعم.
[۵] شیخ طوسی، رجال الکشی، ج۱، ص۵۶۸، ح۱۰۷۶.    

عبدالجبار بن مبارک نهاوندی می‌گوید: در سال دویست و نه، به خدمت سرورم رسیدم و عرض کردم فدایت شوم، برای من از پدرانت روایت شده که «غنایم جنگی» در زمان پیشوایان گمراه، برای امام عصر (علیه‌السّلام) است. ایشان فرمود: آری.
عبدالجبار پس از تایید امام، خود را بنده ایشان می‌خواند؛ سپس نسبت به ازدواج و حج و کسب و کارش از امام (علیه‌السّلام) حلیت می‌طلبد و مدتها بعد (و آن گونه که خود می‌گوید، به سال دویست و سیزده) به خدمت امام می‌رسد و آزادی خود را می‌گیرد. امام، آزادی او را مکتوب هم می‌کند.
حضرت آیة الله خویی رحمة‌الله‌علیه به استناد نقل این واقعه از سوی ابن شهر آشوب در احوال امام باقر (علیه‌السّلام)، و دلیلهای دیگر، به گزارش کشی اطمینان ندارد و بهتر آن می‌داند که این عرضه را بر امام ابوجعفر محمد بن علی الباقر (علیه‌السّلام) بشمریم و نه امام ابوجعفر محمد بن علی الجواد (علیه‌السّلام) .
[۶] خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۲۸۵، ح۶۲۵۷.    
اما با مراجعه به «قاموس الرجال» می‌توان اطمینان یافت که این حدیث برامام جواد (علیه‌السّلام) عرضه شده است.
[۷] شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۶، ص۶۰، ح۳۹۴۸.
[۸] شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۶، ص۶۶، ح۴۴۸۴.


چهار. محمد بن اسماعیل الرازی عن ابی جعفر الثانی (علیه‌السّلام) : قلت له: جعلت فداک، ما تقول فی الصوم؟ فانه قد روی انهم لایوفقون لصوم. فقال: اما انه قد اجیبت دعوة الملک فیهم. فقلت: وکیف ذلک، جعلت فداک؟ قال: ان الناس لما قتلوا الحسین، صلوات الله علیه، امر الله تبارک و تعالی ملکا ینادی: ایتها الامة الظالمة القاتلة عترة نبیها، لاوفقکم الله لصوم ولا فطر!
[۹] شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۴، ص۱۶۹، ح۱.
[۱۰] شیخ صدوق، علل الشرائع، ج۲، ص۳۸۹.    

محمد رازی می‌گوید به امام جواد عرض کردم: فدایت شوم، در مورد روزه چه می‌گویی؟ چنین نقل شده که آنان موفق به روزه داری نمی‌شوند. امام گفت: آگاه باش که نفرین فرشته در آنان کارساز شده است. گفتم: فدایت شوم! چگونه؟ فرمود: هنگامی که مردم حسین ـ صلوات الله علیه ـ را کشتند، خداوند ـ تبارک و تعالی ـ دستور داد که فرشته‌ای ندا دهد: ‌ای امت ستمکار و قاتل فرزندان پیامبرتان، خداوند شما را به روزه و افطار موفق ندارد!
تفصیل واقعه و به عبارت دیگر، حدیث عرضه شده را کلینی و صدوق نقل کرده‌اند.
[۱۱] شیخ صدوق، علل الشرائع، ج۲، ص۳۸۹، ح۲.    
[۱۲] شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۱۷۵، ح۲۰۵۹.    


پنج. گونه دیگر عرضه بر امام جواد (علیه‌السّلام)، عرضه کتاب‌های روایی اصحاب دو امام بزرگ، حضرت باقر و حضرت صادق (علیه‌السّلام) است. کتاب‌هایی که بخش بزرگی از روایات اهل بیت را دربردارد. عرضه کننده این مجموعه بزرگ که تایید کلی امام را برای کتاب‌های شیعه به ارمغان می‌آورد، از اشعریان قم است. محمد بن الحسن بن ابی خالد، مشهور به شنبولة (یا شینولة) به امام جواد (علیه‌السّلام) عرض می‌کند:
جعلت فداک، ان مشایخنا رووا عن ابی جعفر وابی عبدالله (علیه‌السّلام) ؛ وکانت التقیة شدیدة، فکتموا کتبهم فلم ترو عنهم، فلما ماتوا صارت تلک الکتب الینا.
فقال: حدثوا بها، فانها حق؛
[۱۳] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۳، ح۱۵.    

فدایت گردم، استادان ما از امام باقر و امام صادق (علیه‌السّلام) روایت کردند؛ ولی به سبب تقیه شدید، کتاب هایشان را پنهان کردند. از این رو چیزی از آنها روایت نشد و چون مردند، آن کتاب‌ها به مارسید.
امام فرمود: از آنها حدیث نقل کنید؛ به درستی که آنها حق هستند.
درپی این تایید، محمد بن حسن، کتاب‌های متعددی را نقل می‌کند. نجاشی و شیخ طوسی، مواردی از روایت کتاب توسط او را گزارش کرده‌اند.
[۱۴] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۱۰۴، ح۲۵۹.    
[۱۵] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۱۷۴، ح۴۵۸.    
[۱۶] شیخ طوسی، الفهرست، ص۳۸، ح۱۰۹.
[۱۷] شیخ طوسی، الفهرست، ص۷۳، ح۲۹۸ .
[۱۸] شیخ طوسی، الفهرست، ص۷۶، ح۳۰۷.

عرضه کتاب «یوم ولیلة» اثر یونس بن عبدالرحمان نیز توسط کشی گزارش شده است.
[۱۹] شیخ طوسی، رجال الکشی، ج۱، ص۴۸۵، ح۹۱۶.    
تفصیل عرضه این کتاب را به جهت تکرارش بر امام دهم و امام یازدهم (علیه‌السّلام) در بخش‌های آینده می‌آوریم. امام جواد (علیه‌السّلام) افزون بر تایید، پس از عرضه به ایشان، خود نیز در ضمن عیادت از احمد بن ابی خلف، کتاب را می‌بیند و پس از نگرش دقیق و صفحه به صفحه از آغاز تا پایان کتاب، با سه بار طلب رحمت برای نویسنده اش (یونس) آن را تایید می‌کند.

عرضه حدیث بر امامان؛ عرضه حدیث بر امام علی؛ عرضه حدیث بر امام حسن؛ عرضه حدیث بر امام حسین؛ عرضه حدیث بر امام سجاد؛ عرضه حدیث بر امام باقر؛ عرضه حدیث بر امام صادق؛ عرضه حدیث بر امام کاظم؛ عرضه حدیث بر امام رضا؛ عرضه حدیث بر امام هادی؛ عرضه حدیث بر امام عسکری؛ عرضه حدیث بر امام مهدی.

۱. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۵۲۵، ح۸.    
۲. ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۵، ص۴۲۸، ح۱۳۳.    
۳. ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۳۲، ح۸.    
۴. ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۲۳۷، ح۵۵۶۹.    
۵. ↑ شیخ طوسی، رجال الکشی، ج۱، ص۵۶۸، ح۱۰۷۶.    
۶. ↑ خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۲۸۵، ح۶۲۵۷.    
۷. ↑ شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۶، ص۶۰، ح۳۹۴۸.
۸. ↑ شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۶، ص۶۶، ح۴۴۸۴.
۹. ↑ شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۴، ص۱۶۹، ح۱.
۱۰. ↑ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج۲، ص۳۸۹.    
۱۱. ↑ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج۲، ص۳۸۹، ح۲.    
۱۲. ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۱۷۵، ح۲۰۵۹.    
۱۳. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۳، ح۱۵.    
۱۴. ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۱۰۴، ح۲۵۹.    
۱۵. ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۱۷۴، ح۴۵۸.    
۱۶. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۳۸، ح۱۰۹.
۱۷. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۷۳، ح۲۹۸ .
۱۸. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۷۶، ح۳۰۷.
۱۹. ↑ شیخ طوسی، رجال الکشی، ج۱، ص۴۸۵، ح۹۱۶.    


سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عرضه حدیث بر امام جواد»، تاریخ بازیابی ۹۵/۰۱/۱۷.    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات حدیثی | امام جواد | درایه | عرضه حدیث | علوم حدیث | مقالات اندیشه قم
جعبه ابزار