عبدالحی حسنی‌لکهنوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حسنی لکهنوی، عبدالحیّ،
عالم ،
شاعر ،
صوفی ، تذکره‌نویس و طبیب هندی در
قرن چهاردهم بود.
نام او سیداحمد بود، اما به عبدالحی
شهرت یافت.
نسب وی به
امام حسن‌مجتبی علیه‌السلام می‌رسد، بدین سبب او را حسنی خوانده‌اند.
نیاکان او در حمله
مغول ، از
بغداد به
هندوستان مهاجرت کردند و در مانکپور ساکن شدند.
پدرش، حکیم سید فخرالدین (۱۲۵۶ـ۱۳۲۶)، متخلص به خیالی و فخر،
ادیب و شاعر و مورخ و به عربی و فارسی مسلط بود و آثاری به فارسی داشت، از جمله مهر جهانتاب (تاریخ و تذکره عمومی)، سیرت‌السادات درباره انساب و احوال سادات.
حسنی در
رمضان ۱۲۸۶ در زاویه شاه علم‌اللّه، از توابع شهر رای بریلی، به دنیا آمد.
او
علوم عقلی و نقلی را از علمای مشهوری چون
محمدحسین اللّه‌آبادی ، اشرفعلی تهانوی، محمد نعیم فرنگی محل، عبدالحق بهوپالی،
سیداحمد دهلوی ، محمدعرب و حسین انصاری یمانی، و
طب را نزد حکیم عبدالعلی و حکیم عبدالعزیز فراگرفت.
سپس به اطراف
دهلی سفر کرد و در مجالس سید نذیر حسین دهلوی، رشید احمد گنگوهی و احمد حسن امروهوی شرکت کرد و از آنان اجازه
روایت حدیث گرفت.
هم‌زمان با تحصیل، به
تصوف نیز گرایید و در ۱۳۰۶ از حاجی امداداللّه مهاجر مکی، اجازه گرفتنِ «بیعت عثمانی» را (که نشانه سرسپردگی مریدان به عثمان هارونی، شیخِ معین‌الدین
چشتی بود) در
سلسله‌های
چشتیه صابریه و
نقشبندیه احمدیه دریافت کرد. آنگاه با فضل رحمان گنج مرادآبادی، از مشایخ نقشبندیه،
بیعت کرد و پس از درگذشت او به سید ضیاءالنبی،
خلیفه او، دست ارادت داد.
عبدالحی
طبیب حاذقی بود و از همین راه
امرار معاش می‌کرد.
او سی
سال معاون مدیر و مدیر دارالعلوم ندوةالعلماء در لکهنو بود.
حسنی در ۱۳۴۱ در لکهنو درگذشت و در زادگاه خود به خاک سپرده شد.
از جمله فرزندان او، عبدالعلی حسنی و ابوالحسن علی ندوی معروف به علی میان بودند.
عبدالحی به سه زبان تسلط داشت و در شعر «عالی» و «آزاد» تخلص می‌کرد.
وی مهم‌ترین آثار خود را به
زبان عربی نوشت.
برخی از آثار عربی او عبارت‌اند از: نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر،
در هشت جلد می‌باشد.
درباره احوال و آثار بیش از ۵۰۰، ۴ تن از علما و مشایخ و اعیان
شبه‌قاره هند ، به ترتیب تاریخی ـ الفبایی، که جلد هشتم آن ناقص ماند و پس از درگذشت حسنی، فرزندش، ندوی، آن را تکمیل کرد.
معارف العوارف فی انواع‌العلوم و المعارف یا الثقافة الاسلامیة فی الهند،
درباره تاریخچه علوم و فنون رایج در شبه‌قاره هند، که همچنین در تحقیق و تنقیح نام‌های گردآورندگان فتاوی عالمگیری ــ که مأخذ مهم احکام
فقه حنفی در شبه قاره به شمار می‌رودــ و نیز در تاریخ ورود و ترویج
علم حدیث در شبه‌قاره حائز اهمیت است.
جنة المَشرق و مطلع النور المُشرق یا الهند فی العهد الاسلامی،
درباره جغرافیا و
تاریخ و فرهنگ
مسلمانان هند.
از دیگر آثار اوست: ارمغان احباب یا دهلی اور اس کی اطراف (دهلی و اطراف آن)، به اردو (اعظم گره ۱۳۶۶، ۱۳۷۸)، شامل یادداشت‌های سفر عبدالحی به اطراف دهلی، که در تألیف جلد هشتم نزهةالخواطر نیز از آن‌ها استفاده بسیاری کرده است؛ یاد ایام، به اردو (علیگره ۱۳۳۷/۱۹۱۹)، درباره تاریخ سیاسی و علمی گجرات؛ گل‌رعنا، به اردو (اعظم‌گره ۱۳۴۳)، درباره احوال و آثار شعرای اردو زبان؛ و تذکرةالابرار، به فارسی، در شرح حال
خانواده قطبیه حسنیه.
از رسائل کوتاه دینی او به عربی، تلخیص‌الاخبار و شرح آن با عنوان منتهی الافکار است، شامل احادیث اخلاقی
حضرت محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم؛ و به اردو، تعلیم‌الاسلام و نورالایمان، که باقی‌مانده است.
(۱) عبدالحی حسنی لکهنوی، گل رعنا، (اعظم‌گره ۱۳۴۳).
(۲) عبدالحی حسنی لکهنوی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۱، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۲/۱۹۶۲.
(۳) ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰).
(۴) ابوالحسن علی ندوی، کاروان زندگی، کراچی ۱۴۰۵.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالحی حسنی‌لکهنوی»، شماره۶۱۹۴.
