ظَنّ (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

ظَنّ (به فتح ظاء) از واژگان قرآن کریم به معنای احتمال قوی است.
چنان‌چه به وهم، احتمال ضعیف و به شک، تساوی طرفین گفته می‌شود.
بنابر اعتقاد برخی ظن در علم و شک نیز به کار می‌رود.
مشکل است ظنّ را در جای علم به کار بریم، زیرا قرآن آن دو را از هم جدا کرده است.
مشتقات ظَنّ که در آیات قرآن آمده عبارتند از:

---

ظَنّ به معنای احتمال قوی، چنان‌که وهم، احتمال ضعیف و شک، تساوی طرفین است‌.
در الصحاح گوید: ظنّ معروف است که گاهی به جای علم گذاشته می‌شود.
کلام قاموس المحیط نظیر الصحاح است.
در اقرب الموارد گفته: ظنّ اعتقاد راجح است با احتمال نقیض و در علم و شک نیز به کار رود.
شیخ طبرسی فرموده: ظنّ به عقیده ابی‌هاشم از جنس اعتقاد است و به نظر قاضی و ابی‌علی جنس مستقلی است‌ غیر از اعتقاد، چنان‌که سید مرتضی (رحمة‌اللّه) نیز چنین گفته است.

---

به مواردی از ظَنّ که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - فَظَنَّ (آیه ۸۷ سوره انبیاء)

(فَظَنَّ اَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ)
«احتمال قوی داد که هرگز بر او سخت نمی‌گیریم.»

۲.۲ - نَّظُنُّ (آیه ۳۲ سوره جاثیه)

(قُلْتُمْ ما نَدْرِی مَا السَّاعَةُ اِنْ‌ نَّظُنُّ اِلَّا ظَنًّا وَ ما نَحْنُ بِمُسْتَیْقِنِینَ)
(مى‌گفتيد: «ما نمى‌دانيم قیامت چيست؟ ما تنها گمانى داريم و به هيچ وجه به آن يقين نداريم.)

۲.۳ - یَظُنُّونَ‌ (آیه ۲۴ سوره جاثیه)

(وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ اِنْ هُمْ اِلَّا یَظُنُّونَ‌)
(آنان به اين سخن كه مى‌گويند علمى ندارند، بلكه تنها گمانى بى‌پايه دارند.)

۲.۴ - الظَّنِ‌ (آیه ۱۵۷ سوره نساء)

(ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ اِلَّا اتِّباعَ‌ الظَّنِ‌)
(و به هيچ صورت علم به آن ندارند و تنها از پندارهاى بى‌اساس پيروى مى‌كنند.)

۲.۵ - الظَّنَ‌ (آیه ۲۸ سوره نجم)

(وَ ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ اِنْ یَتَّبِعُونَ اِلَّا الظَّنَ‌)
(آن‌ها هرگز در اين‌باره دانشى ندارند، تنها از گمان بى‌پايه پيروى مى‌كنند.)

۲.۶ - یَظُنُّونَ‌ (آیه ۴۵ سوره بقره)

(وَ اِنَّها لَکَبِیرَةٌ اِلَّا عَلَی الْخاشِعِینَ. الَّذِینَ‌ یَظُنُّونَ‌ اَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ اَنَّهُمْ اِلَیْهِ راجِعُونَ)
(و اين كار، جز براى خاشعان، دشوار و سنگين‌ است. همان كسانى كه مى‌دانند پروردگارشان را ملاقات خواهند كرد و به سوى او باز مى‌گردند.)
اگر گویند: چرا در بعضی از آیات (مانند این آیه و دو آیه بعدی) در جای علم به قیامت ظنّ به کار برده است؟ گوییم: درباره آخرت یقین لازم است نه ظنّ، چنان‌که فرموده:
(وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ)
(و به سراى ديگر يقين دارند.)
(یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ)
(به خدا و روز واپسين ايمان مى‌آورند)
(لَعَلَّهُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ یُؤْمِنُونَ)
(شايد به لقاى پروردگارشان و روز رستاخیز، ايمان آورند.)
در آیات فوق ظاهرا علت استعمال ظنّ آن است که ظنِّ ملاقات رب و ظنِّ بعثت هم در اصلاح عمل و ترس از خدا کافی است. زیرا انسان ذاتا از خطر محتمل پرهیز می‌کند همان‌طور که در این آیه آمده است:
(وَ اَنْذِرْ بِهِ الَّذِینَ یَخافُونَ اَنْ یُحْشَرُوا اِلی‌ رَبِّهِمْ)
(و به وسيله آن قرآن، كسانى را كه از محشور شدن به سوى پروردگارشان در روز قيامت مى‌ترسند، بيم ده.)

۲.۷ - يَظُنُّ (آیه ۴ سوره مطففین)

(أَلا يَظُنُّ اُولئِکَ اَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ. لِیَوْمٍ عَظِیمٍ)
(آيا آن‌ها گمان نمى‌كنند كه برانگيخته مى‌شوند؛ در روزى بزرگ‌.)

۲.۸ - یَظُنُّونَ‌ (آیه ۲۴۹ سوره بقره)

(قالَ الَّذِینَ‌ یَظُنُّونَ‌ اَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ)
(امّا آن‌ها كه مى‌دانستند خدا را ملاقات خواهند كرد و ایمان بيشترى داشتند گفتند.)

۲.۹ - ظَنَّ (آیه ۲۸ سوره قیامت)

(وَ ظَنَّ اَنَّهُ الْفِراقُ)
(در اين هنگام او به جدايى از دنيا يقين پيدا مى‌كند.)

۲.۱۰ - الظُّنُونَا (آیه ۱۰ سوره احزاب)

(وَ تَظُنُّونَ‌ بِاللَّهِ‌ الظُّنُونَا)
(و گمان‌هاى گوناگون بدى به خدا مى‌برديد.)

۲.۱۱ - الظَّنَ‌ (آیه ۳۶ سوره یونس)

(اِنَ‌ الظَّنَ‌ لا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً)
(با آن‌كه گمان، هرگز انسان را از حق بى‌نياز نمى‌سازد.)

---