طبقه چهارم فلاسفه اسلامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از طبقه چهارم
فلاسفه اسلامی افراد زیادی شناخته شده نیست. آن‌چه از نقل‌ها بر می‌آید این است که
فارابی و
ابوبشر متی و
ابن‌کرنیب شاگردها داشته‌اند، ولی اطلاع درستی از آنها نداریم.
یحیی بن عدی منطقی
نصرانی است. این مرد با
ابن‌ندیم معاصر بوده است و ابن‌ندیم نسبت به پرکاری او اعجاب دارد. ابن‌ندیم و
ابن‌قفطی و
ابن‌ابی‌اصیبعه بالاتفاق نوشته‌اند که وی شاگرد ابونصر فارابی و ابوبشر متی بوده است.
همه (مخصوصاً ابن‌قفطی) کتاب‌های زیادی از او نقل کرده‌اند که بیشتر منطقی است، ولی احیاناً مسائلی از مسائل فلسفه اولی - که در دوره قبل از فارابی خصوصاً در مسیحیان کمتر دیده می‌شود- طرح کرده است. ابن‌ندیم و به تبع او ابن‌قفطی و ابن‌ابی‌اصیبعه نوشته‌اند که ریاست منطقیین در زمان او به او منتهی شده بود. وی در سال ۳۶۳ و یا ۳۶۴ درگذشته است و گفته‌اند ۸۱ سال عمر کرده است.
غیر از یحیی
بن عدی، در طبقه ی چهارم جمعیت
اخوان الصفا و خلان الوفا را باید نام برد. گروهی هستند گمنام و خود خواسته‌اند گمنام باشند، اما نشان داده‌اند که گروهی هستند هم فیلسوف و هم متدین و متعهد.
به منظور اصلاح جامعه بر اساس ایده‌ای که داشته‌اند (به کار بردن
فلسفه و
دین تواماً) دست به کار شده، انجمنی تشکیل داده (حزب مانند)، اعضا می‌پذیرفته و شروط و آدابی داشته‌اند و مجموع ۵۲ رساله که در حقیقت بیان کننده
جهان‌بینی و
ایدئولوژی آن‌هاست- و از یک نظر یک دائرة‌المعارف برای عصر آنها محسوب می‌شود و اثری است جاودانی و از شاهکارهای
جهان اسلام- آفریده‌اند.
اخوان الصفا هم از اسلاف خود (مخصوصاً
فارابی) متاثر بوده‌اند و هم در اخلاف خود اثر گذاشته‌اند. هر دو قسمت نیازمند به بحث طولانی است و از حدود بحث ما خارج است.
آن‌چه از نام آنها بر ما آشکار است همان‌هاست که
ابوحیان توحیدی- که تقریباً معاصر آنها بوده- فاش کرده است: ابوسلیمان
محمد بن معشر بستی، ابوالحسن
علی بن هارون زنجانی،
ابواحمد مهرجانی عوفی،
زید بن رفاعه.
بعضی دیگر نام افراد دیگری از قبیل
ابن‌مسکویه رازی متوفّی در ۴۲۱،
عیسی بن زرعه متوفّی در ۳۹۸ (مترجم و فیلسوف) و
ابوالوفاء بوزجانی (نابغه ریاضی‌دان معروف متوفّی در ۳۸۷) و بعضی دیگر را می‌برند ولی بعضی از اینها به اوایل قرن پنجم تعلق دارند، در صورتی که در نیمه ی دوم قرن چهارم کار اخوان الصفا تا حدودی شناخته بوده است.
ابوحیان توحیدی در سال ۳۷۳ مرام و عقیده و مسلک و روش اخوان را برای وزیر صمصام‌الدولة
بن عضدالدوله بازگو کرده است و گفته من این رسائل را به استادم
ابوسلیمان منطقی سجستانی عرضه کردم و او درباره آنها اظهار نظر کرد.
علی‌هذا می‌بایست این رسائل در حدود نیمه قرن چهارم تالیف شده باشد و به همین جهت با اینکه تاریخچه اخوان در دست نیست باید آنها را از طبقه چهارم یعنی هم طبقه با شاگردان فارابی به شمار آوریم. اخوان الصفا که میان
عقل و
دین،
فلسفه و
شریعت، جمع کرده‌اند و آن‌دو را مکمل یکدیگر می‌دانند، در روش فلسفی خود تمایل فیثاغورسی دارند، بر اعداد زیاد تکیه می‌کنند و در جنبه اسلامی، تمایل شدید شیعی و
علوی دارند.
مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، ج۱، ص۴۵۲-۴۵۳.
