ضَرْع (مفردا‌ت‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ضَرْع (به فتح ضاد و سکون راء) و
تَضَرُّع (به فتح تاء و ضاد و ضم راء) از
واژگان نهج البلاغه به معنای تذلّل و ضعف است.
این واژه دارای مشتقاتی است که در
نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند:
•
ضَرْع (به فتح ضاد) به معنای
پستان حیوان است.
• و
مُضارَعَة (به ضم میم و فتح راء و عین) به معنای مشابهت است.
حضرت علی (علیه‌السلام) در نهی از
سازش‌کاری و بی‌طرف بودن در
فتنه و ... از این واژه استفاده نموده است.
تَضَرُّع به معنای تذلّل آمده است.
«
التّضَرُّعُ إلى الله: التّخَشُّع»
در قاموس به معنای خضوع تذّلل و استطانت و همچنین به معنای ضعف نیز آمده است.
ضَرْع به معنای
پستان حیوان آمده است.
مُضارَعَة به معنای مشابهت آمده است.
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
امام (صلوات‌الله‌علیه) در نهی از سازش‌کاری فرموده است:
«لا يُقيمُ أَمْرَ اللهِ سُبْحانَهُ إلاّ مَنْ لا يُصانِعُ، وَ لا يُضارِعُ، وَ لا يَتَّبِعُ الْمَطامِعَ.» «امر خدای سبحان را بر پا نمی‌دارد مگر آن‌که سازش‌کاری نمی‌کند، در کارش به کار اهل باطل خود را شبیه نمی‌نماید و تابع مطامع
دنیا نیست.»
امام (صلوات‌الله‌علیه) در ملامت یاران فرموده است:
«أَضْرَعَ اللهُ خُدودَكُمْ» «
خداوند چهره‌هایتان را ذلیل کند.»
امام (صلوات‌الله‌علیه) در نامه به
شریح بن حارث فرموده است:
«وَ الدُّخولِ في ذُلِّ الطَّلَبِ وَ الضَّراعَةِ.» «دخول در ذلّت
دنیاپرستی و بدبختى»
امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره بی‌طرف بودن در فتنه فرموده است:
«كُنْ في الْفِتْنَةِ كَابْنِ اللَّبونِ، لا ظَهْرٌ فَيُرْكَبَ، وَ لا ضَرْعٌ فَيُحْلَبَ.» «در فتنه‌ها که هر دو طرف ناحق است مانند بچه دوساله
ناقه باش نه پشتی دارد که سوار شده باشد و نه
پستانی که دوشیده شود.»
امام (صلوات‌الله‌علیه) در خلیفه اول و دوم فرموده است:
«لَشَدَّ ما تَشَطَّرا ضَرْعَيْها.» «اوه چه عجيب هر دو از خلافت به نوبت بهره‌گيرى كردند.»
این ماده هشت بار در «نهج البلاغه» آمده است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «ضرع»، ج۲، ص۶۶۰.
