• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صُنْع (مفردا‌ت‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





صُنْع (به ضم صاد و سکون نون) از واژگان نهج البلاغه به معنای عمل است.
این واژه دارای مشتقاتی است که در نهج البلاغه به‌ کار رفته است، مانند:
اِصْطِناع (به کسر همزه و طاء و سکون صاد) اختيار صنع است؛
صَنْعَت (به فتح صاد و عین و سکون نون) مصدر و نيز به معنى مَصْنوع (به فتح میم و سکون صاد) است؛
• جمع مَصْنوع، صَناعات (به فتح صاد) است؛
صَنايِع (به فتح صاد و کسر یاء) جمع صَنيع (به فتح صاد) به معنى احسان است؛
تَصَنُّع (به فتح تاء و صاد و نون مشدد و مضموم) به معنای تکلّف و دعاى دروغ است.
از اين ماده موارد زيادى در «نهج البلاغه» آمده است.



صُنْع به معنای عمل آمده است.
«الصنع: العمل.»
راغب جودت عمل گفته است. هر صنع فعل است هر فعل صنع نیست.
طبرسی معتقد است: صنع و عمل هر دو یکی است، به قولی صنع جودت را در بر گرفته است.
اِصْطِناع اختيار صنع است.
صَنْعَت مصدر و نيز به معنى مَصْنوع است.
«الصنعة: عمل الصانع.»
جمع مَصْنوع، صَناعات است.
صَنايِع جمع صَنيع به معنى احسان است.
تَصَنُّع به معنای تكلّف و دعاى دروغ است.



برخی از مواردی که در «نهج البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:

۲.۱ - تَصْنَعُ - خطبه ۱۹۳ (همّام)

آنگاه كه [[|همّام]] از شنيدن كلام امام (صلوات‌الله‌علیه) صيحه كشيد و قالب تهى كرد، فرمود:
«أَما وَ اللهِ لَقَدْ كُنْتُ أَخافُها عَلَيْهِ. ثُمَّ قالَ: هكَذا تَصْنَعُ الْمَواعِظُ البالِغَةُ بِأَهْلِها.»
«به خدا قسم از این پیشامد برایش می‌ترسیدم. آیا موعظه‌های رسا این چنین اثر می‌گذارد.»


۲.۲ - صَنْعَتِهِ - خطبه ۱۶۸ (قدرت خداوند)

امام (صلوات‌الله‌علیه) فرموده:
«وَ أَقامَ مِنْ شَواهِدِ الْبَيِّناتِ عَلَى لَطيفِ صَنْعَتِهِ وَ عَظيمِ قُدْرَتِهِ.»
«بر لطافت مصنوع خویش و بزرگی قدرتش دلایل اقامه فرموده است.»


۲.۳ - الصَّنائِعُ - خطبه ۹۹ (نعمت الهی)

آن حضرت فرموده:
«قَدْ تَكامَلَتْ مِنَ اللهِ فيكُمُ الصَّنائِعُ
(گويا مى‌بينيم در پرتو خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نعمت‌هاى خدا بر شما تمام شده است.)
منظور احسان‌های خداست.


۲.۴ - صَنائِعُ - نامه ۲۸ (معاویه)

امام (صلوات‌الله‌علیه) در يک كلام عجيبى به معاویه مى‌نويسد:
«فَدَعْ عَنْکَ مَنْ مالَتْ بِه الرَّميَّةُ فإِنّا صَنائِعُ رَبِّنا وَ النّاسُ بَعْدُ صَنائِعُ لَنا لَمْ يَمْنَعْنا قَديمُ عِزِّنا... عَلَى قَوْمِکَ أَنْ خَلَطْناكُمْ بأَنفُسِنا.»
یعنی «(خودت را با ما مقایسه نکن و دیگران را نیز با ما مقایسه نکن) از خود دور کن کسی را که شکار او را منحرف کرده است؛ ما احسان‌ها و ساخته‌ها و تربیت‌شدگان خداییم، بعداً مردمان ساخته و احسان تربیت شده ما هستند، این‌که با شما مخالطه کرده‌ایم، این کار از عزّت قدیم ما مانع نشده است.»
«قدیم» مفعول، «یمنع» و «ان خلطناکم» فاعل آن است.
محمد عبده در تفسیر آن می‌گوید: آل نبی احسان خدا و مردم اسیران فضل و کرم آن‌ها هستند؛ ابن میثم می‌گوید: این تنبیه است بر افضل بودن آن‌ها از آن جهت که‌ خداوند آن‌ها را به نعمت رسالت و شرافت اختصاص داده و این فضیلت و شرف به واسطه آن‌ها به مردم رسیده است.
ابن ابی‌الحدید گوید: این کلام بزرگی است بالاتر از دیگر کلام‌ها و معنایش بالاتر است بر دیگر معانی ... می‌فرماید: کسی را بر ما نعمتی و منّتی نیست بلکه خدا به ما نعمت داده و در این کار میان او و ما واسطه‌ای نیست ولی مردم همه تربیت شده ما هستند، ما میان خدا و آن‌ها واسطه هستیم. این مقام بس بزرگی است ظاهرش همان‌ است که شنیدی باطنش آن‌که: آن‌ها بندگان خدا و مردم بندگان آن‌ها هستند: ««إِنَّكُمْ تَدَّعونَ أَنَّ النّاسَ لَكُمْ عَبيدٌ.»»
خلاصه آن‌که خدا مربّی ما و ما مربّی مردم هستیم، منظور از بندگان بردگان است.


۲.۵ - مُتَصَنِّعٌ - خطبه ۲۱۰ (منافقان)

آن حضرت به مالک اشتر فرموده:
«مُتَصَنِّعٌ بِالاِْسْلامِ.»
یعنی «منافقی که اسلام را به خود بسته و مسلمان نیست.»



این ماده موارد زیادی در «نهج البلاغه» آمده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۶.    
۲. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۴، ص۳۶۰.    
۳. جمعی از مولفین، المعجم الوسیط، ج۱، ص۵۲۶.    
۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ط دار القلم، ج۱، ص۴۹۳.    
۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۳۷۱.    
۶. جمعی از مولفین، المعجم الوسیط، ج۱، ص۵۲۶.    
۷. جمعی از مولفین، المعجم الوسیط، ج۱، ص۵۲۶.    
۸. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۴۸۳، خطبه ۱۹۳.    
۹. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ج۲، ص۱۸۹، خطبه ۱۹۱.    
۱۰. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۳۰۶، خطبه ۱۹۳.    
۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۷۷، خطبه ۱۹۳.    
۱۲. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۵۰.    
۱۳. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۷۰-۷۷۱.    
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۷، ص۵۹۲.    
۱۵. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۱۲، ص۱۵۹.    
۱۶. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۰، ص۱۴۹.    
۱۷. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۳۶۰، خطبه ۱۶۸.    
۱۸. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ج۲، ص۸۶، خطبه ۱۶۳.    
۱۹. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۲۳۶، خطبه ۱۶۵.    
۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۶۱، خطبه ۱۶۵.    
۲۱. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۵۵۸.    
۲۲. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۵۶۱.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۶، ص۳۵۷.    
۲۴. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۱۰، ص۴۹.    
۲۵. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۲۶۶.    
۲۶. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۲۴، خطبه ۹۹.    
۲۷. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه،، ج۱، ص۱۹۴، خطبه ۹۸.    
۲۸. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۴۶، خطبه ۱۰۰.    
۲۹. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۱۳، خطبه ۱۰۰.    
۳۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۹.    
۳۱. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۳-۱۴.    
۳۲. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۴، ص۳۷۰.    
۳۳. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۱۶۱.    
۳۴. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۸۴.    
۳۵. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۲۰-۶۲۱، نامه ۲۸.    
۳۶. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ج۳، ص۳۶، نامه ۲۸.    
۳۷. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۳۸۶-۳۸۷، نامه ۲۸.    
۳۸. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۰۵، نامه ۱۰۶.    
۳۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۷۴۹.    
۴۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۷۵۸-۷۶۱.    
۴۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۹، ص۳۹۷-۳۹۸.    
۴۲. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۱۹، ص۱۱۴-۱۱۷.    
۴۳. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۱۸۲.    
۴۴. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ج۳، ص۳۶.    
۴۵. بحرانی، ابن‌میثم، شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۴۳۹.    
۴۶. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۱۹۴.    
۴۷. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۵۱۶، خطبه ۲۱۰.    
۴۸. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ص۲۱۴، خطبه ۲۰۵.    
۴۹. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۳۲۵، خطبه ۲۱۰.    
۵۰. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۵۰۷، خطبه ۲۱۰.    
۵۱. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۳۷.    
۵۲. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۴۰.    
۵۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۸، ص۱۴۷.    
۵۴. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۳۰.    
۵۵. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۳۸.    
۵۶. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۴۸۳، خطبه ۱۹۳.    
۵۷. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۳۶۰، خطبه ۱۶۸.    
۵۸. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۲۴، خطبه ۹۹.    
۵۹. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۲۰، نامه ۲۸.    
۶۰. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۵۱۶، خطبه ۲۱۰.    
۶۱. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۴۹۸، خطبه ۱۹۸.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «صنع»، ج۲، ص۶۴۸-۶۴۹.    






جعبه ابزار