صَعْب (مفرداتنهجالبلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صَعْب (به فتح صاد و سکون عین) و
صُعوبَت (به ضم صاد و عین و فتح باء) از
واژگان نهج البلاغه به معنای دشواری و
امتناع است.
اِسْتِصْعاب (به کسر همزه و تاء و سکون سین و صاد) نيز به معنى
صُعوبَت است و لازم و متعدى هر دو مى‌آيد.
صَعْب وصف نيز آيد به معنى دشوار و جمع آن
صِعاب (به کسر صاد) و
صَعَبات (به فتح صاد و عین) است.
این واژه دارای مشتقاتی است که در
نهج البلاغه به کار رفته است، مانند:
•
مُسْتَصْعِب (به ضم میم و سکون سین و صاد و فتح تاء و کسر عین) به معنی بسيار دشوار يا آنچه مردم دشوار بدانند؛
•
صَعْبَة (به فتح صاد و باء و سکون عین) مركب
چموش و نافرمان است.
چهارده مورد از اين ماده در «نهج البلاغه» آمده است.
صَعْب و
صُعوبَت به معنای دشواری و امتناع آمده است.
«
الصَعْبُ العُسْر.»
اِسْتِصْعاب نيز به معنى
صُعوبَت است و لازم و متعدی هر دو می‌آید.
صَعْب وصف نیز می‌آید به معنی دشوار و جمع آن
صِعاب و
صَعَبات است.
مُسْتَصْعِب یعنی بسيار دشوار يا آنچه مردم دشوار بدانند.
صَعْبَة مركب چموش و نافرمان است.
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
امام (صلوات‌الله‌علیه) در يک محل فرموده:
«إِنَّ أَمْرَنا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لا يَحْتَمِلُهُ إِلاّ عَبْدٌ مؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللهُ قَلْبَهُ لِلايمانِ وَ لا يَعی حَديثَنا إِلاّ صُدورٌ أَمينَةٌ وَ أَحْلامٌ رَزينَةٌ.» يعنى «
احادیث ما درباره احوال شخصى ما و
معجزات و غرائب علوم و معضلات
قضا و قدر، دشوار است، فقط قلب‌هاى امتحان داده و عقول حامل آن مى‌توانند باشند.»
اين مطلب در
کافی يک باب است و در آن پنج حديث در اين رابطه نقل شده است و
امام باقر (علیه‌السلام) آن را در حديث اول شرح فرموده است و درحديث اول فرموده: اگر از حديث ما چيزى نقل شد كه قلوبتان نپذيرفت؛ آن را به
خدا و
رسول و عالم آل محمد برگردانيد و از آن‌ها توضيح بخواهيد.
امام (صلوات‌الله‌علیه) در
خطبه شقشقیه در وصف
عمر بن خطاب و
خشونت او فرموده:
«فَصاحِبُها كَراكِبِ الصَّعْبَةِ إِنْ أَشْنَقَ لَها خَرَمَ وَ إِنْ أَسْلَسَ لَها تَقَحَّمَ.» (رئيس
خلافت به شترسوارى سركش مى‌ماند، كه اگر مهار را محكم كشد، پرده‌هاى بينى
شتر پاره شود.)
امام (صلوات‌الله‌علیه) فرموده:
«الْفِتَنُ الْمُسْتَصْعِبَةُ.» «پيشامدهاى دشوار.»
آن حضرت درباره
طلحه فرموده:
«كالثَّوْرِ عاقِصاً قَرْنَهُ يَرْكَبُ الصَّعْبَ.» (او بر مركب سركش
هوا و هوس سوار مى‌شود.)
امام (صلوات‌الله‌علیه) فرمود:
«إِنِ اسْتَصْعَبَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ فيَما تَكْرَهُ لَمْ يُعْطِها سؤْلَها فيَما تُحِبُّ.» (هر گاه
نفس او در انجام وظايفى كه خوش ندارد، سركشى كند او هم از آنچه دوست دارد محرومش مى‌سازد.)
«فَتَكونَ كَالصَّعْبِ النَّفورِ.» (همچون مركبى سركش گردى.)
این ماده چهارده بار در «نهج البلاغه» آمده است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «صعب»، ج۲، ص۶۳۶-۶۳۷.
