شیخ مفید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن محمد بن نعمان، (۳۳۶-۴۱۳ ق) ملقب به شیخ مفید،
متکلم و
فقیه برجسته و از مراجع بزرگ
شیعه در عصر خویش بود که در سال ۳۳۶ هجری در حوالی
بغداد دیده به جهان گشود. از جمله اساتید وی
ابن‌قولویه قمی،
شیخ صدوق،
ابن‌ولید قمی،
ابوغالب زراری و برخی از شاگردان او
سیدمرتضی علم الهدی،
سیدرضی،
شیخ طوسی،
نجاشی است. تعدادت تالیفات شیخ مفید تا ۱۷۱ مورد شمارش شده است که برخی از این تالیفات عبارتند از:
المقنعه،
الفرائض الشرعیه،
مختصر التذکرة بأصول الفقه،
البیان فی تألیف القرآن و
الارشاد. ایشان در سال ۴۱۳ در بغداد وفات کرد و در
حرم مطهر امام جواد (علیه‌السّلام) پائین پای آن حضرت و نزدیک قبر استادش ابن‌قولویه مدفون گردید.
[ویرایش]
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، در سال ۳۳۶ هجری در حوالی بغداد دیده به جهان گشود. در عصر مفید، بغداد مرکز
علوم اسلامی بود و در پایگاه
خلفای عباسی،
فقه مذاهب مختلف تدریس می‌شد و در کنار مکاتیب، مکتب شیخ مفید جلوه خاصی داشته و از رونق بیشتری برخوردار بود. مفید در عصر خودش از مبتکران
علم کلام و
فقه استدلالی به شمار می رفت.
امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) درباره او ضمن توقیعی خطاب به وی می فرماید: «شیخ السدید و مولی الرشید الاخ الولی الناصر لنا...».
شیخ طوسی درباره او می‌گوید: «ابوعبدالله مفید، معروف به ابن‌معلم، از متکلمان طایفه
امامیه است که در فقه و کلام بر همه مقدم، فکرش عالی و حاضر جواب بود. ریاست شیعه در آن زمان به وی منتهی می شد».
[ویرایش]
شیخ مفید از چهره‌های بسیار درخشان شیعه در
جهان اسلام است. او هم متکلم است و هم
فقیه.
ابن‌ندیم در فن دوم از مقاله پنجم «
الفهرست» که در باره
متکلمان شیعه بحث می‌کند، از او به عنوان «ابن‌المعلم» یاد کرده و او را ستایش می‌نماید. کتاب معروف او در فقه نیز «
المقنعة» است.
ابویعلی جعفری که داماد مفید بوده است، می‌گوید: «مفید شب‌ها مختصری می‌خوابید و بقیه شب را به
نماز یا مطالعه یا تدریس یا
تلاوت قرآن مجید می‌گذرانید.»
[ویرایش]
شیخ مفید از شاگردان
ابن‌ابی‌عقیل است. وی در حومه بغداد دیده به جهان گشود و دانش‌های ابتدایی را در خانواده و زادگاه خویش به پایان برد.
او در یک خانواده پرسابقه و اصیل در
تشیع و از سلاله نیکان و پاکان به دنیا آمد. سراسر وجود خاندان او مالامال از عشق به
اهل‌بیت رسالت (علیهم‌السّلام) بود.
وی راهی بغداد گردید و در آنجا از محضر اساتید و دانشمندان کسب
علم (دانش) و دانش نمود تا در علم کلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان گردید.
[ویرایش]
شیخ مفید از دیدگاه دانشمندان شیعه و
سنی دارای جایگاهی رفیع است که به کلماتی از بزرگان اشاره می‌کنیم:
نجاشی، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شیخ مفید درباره او می‌گوید: «محمد بن محمد بن نعمان بن عبد السلام بن جابر بن نعمان بن سعید بن جبیر، شیخ و استاد ما است- که رضوان خدا بر او باد- فضل او در فقه و
حدیث و
ثقه بودن او مشهورتر از آن است که توصیف شود. او تالیفات متعددی دارد.»
شیخ طوسی، شاگرد ارزنده مکتب او، در باره استاد در «فهرست» می‌نویسد: «محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن‌المعلم، از متکلمان امامیه است. در عصر خویش ریاست و مرجعیت شیعه به او منتهی گردید. در فقه و کلام بر هر کس دیگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنی دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بیش از ۲۰۰ جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد.»
ابن‌حجر عسقلانی نیز درباره او می‌گوید: «او بسیار
عابد و
زاهد و اهل
خشوع و
تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسیاری از محضر او بهره بردند. او بر تمام شیعیان حق دارد. پدرش در «واسط» زندگی می‌کرد و به آموزگاری می‌پرداخت و در «عکبری» کشته شد. گفته می‌شود که عضدالدوله به ملاقات او می‌شتافت و هنگام مریضی به
عیادت او می‌رفت.»
عماد حنبلی، یکی دیگر از دانشمندان اهل سنت درباره او می‌گوید: «او بزرگی از بزرگان
امامیه و رئیس بخش فقه و کلام و مباحثه می‌باشد. او با پیروان هر عقیده به مباحثه و مناظره می‌پرداخت. موقعیت شایان توجهی در تشکیلات دولت
آل‌بویه داشت. او
صدقه فراوان می‌داد. بسیار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و
روزه و خوش لباس بود. او مورد زیارت و ملاقات عضد الدوله قرار می‌گرفت. نزدیک ۷۶ سال عمر کرد و بیش از ۲۰۰ جلد تالیف دارد.
تشییع جنازه او شهرت دارد. در تشییع او بیش از ۸۰ هزار نفر از شیعیان شرکت جستند و درگذشت او در
ماه رمضان بود. رحمت خدا بر او باد...».
فقیه بزرگوار
ابویعلی جعفری که عنوان دامادی و جانشینی شیخ را نیز دارد، در حق استاد خویش گوید: (او اندکی از شب را می‌خوابید و باقی شبانه روز را یا نماز می‌خواند یا مطالعه می‌کرد یا درس می‌گفت یا
قرآن تلاوت می کرد).
تمام دانشمندان که به نوعی به شرح حال او پرداخته‌اند، او را با جلالت قدر و عظمت علمی توصیف نموده‌اند.
[ویرایش]
از جمله اساتید اویند:
• ابن‌قولویه قمی
• شیخ صدوق
• ابن‌ولید قمی
• ابوغالب زراری
• ابن‌جنید اسکافی
• ابوعلی صولی بصری
• ابوعبدالله صفوانی
[ویرایش]
از جمله شاگردان اویند:
• سیدمرتضی علم الهدی
• سیدرضی
• شیخ طوسی
• نجاشی
• ابوالفتح کراجکی
• ابویعلی جعفر بن سالار
[ویرایش]
پیش از مفید،
علم کلام و
اصول فقه در میان دانشمندان
اهل‌سنت رونقی به سزا داشت فقها و متکلمین بسیاری در اطراف بغداد گرد آمده و در رشته‌های گوناگون
اصول عقائد، سرگرم بحث و مناظره بودند.
هر چند علم کلام پیش از مفید نیز در میان شیعیان سابقه داشته است، ولی در اثر محدودیتی که در کار شیعیان از نظر سیاسی بود، این موضوع از مرحله تالیف و تدوین کتاب تجاوز نمی‌کرد پیش از مفید شیخ صدوق که رئیس شیعیان بود سبک ساده‌ای را در تصنیف و تالیف به وجود آورده بود و آن را به صورت املا به صورت ساده به مستمعین القا می‌نمود مفید نیز در پیگیری مکتب استاد کوشید و با استفاده ازمبانی علم کلام و اصول فقه، راه بحث و استدلال را به روی شیعیان باز کرد و تلاش‌هایی را که متقدمین مانند ابن‌جنید اسکافی و قبل از او
ابن‌عقیل فقیه معروف
شیعه و
عیاشی ریخته بودند، به صورت دلپذیری درآورد به گفته نجاشی کتاب کوچکی در اصول فقه تصنیف کرد که مشتمل بر تمام مباحث آن بود.
[ویرایش]
نجاشی
۱۷۱ جلد کتاب از تالیفات شیخ را ذکر کرده است که اسامی برخی ازآنها به این ترتیب است:
۱.
المقنعه ۲.
الفرائض الشرعیه۳.
احکام النساء۱.
مختصر التذکرة بأصول الفقه۱.
الکلام فی دلائل القرآن۲.
وجوه اعجاز القرآن۳.
النصرة فی فضل القرآن۴.
البیان فی تالیف القرآن۱.
مسار الشیعه فی مختصر تواریخ الشریعة۲.
الارشاد۳.
الجمل۱.
اوائل المقالات۲.
نقض فضیله المعتزله۳.
الافصاح۴.
الایضاح۴.
الارکان[ویرایش]
شیخ بزرگوار ما در سال ۴۱۳ در
بغداد، پس از۷۵ سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجلیل فراوان مردم و قدردانی علما و فضلا قرار گرفت و به تعبیر شاگرد بزرگوارش شیخ طوسی که خود حاضر در صحنه بوده است، روز وفات او ازکثرت دوست و دشمن برای ادای نماز و گریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع کردند و سیدمرتضی علم الهدی بر او نماز گزارد و در حرم مطهر
امام جواد (علیه‌السّلام) پائین پای آن حضرت و نزدیک قبر استادش ابن‌قولویه مدفون گردید.
[ویرایش]
[ویرایش]
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «زندگی‌نامه شیخ مفید»، تاریخ بازیابی ۹۹/۸/۲۸. نرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
