شیخ مفید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
![شیخ مفید]()
شیخ مفید یکی از مشاهیر
علما و مراجع بزرگ
شیعه در عصر خویش بود و از آغاز زندگی با
قرآن و کتب دینی
انس داشت. او از نوجوانی سال‌ها از مکتب،
شیخ صدوق،
ابو غالب الزراری و
ابن جنید بهره مند بود و در سایه کوشش و تحقیقات خود به مقام علمی و سمت استادی نایل آمد.
[ویرایش]
در عصر مفید،
بغداد مرکز
علوم اسلامی بود و در پایگاه
خلفای عباسی،
فقه مذاهب مختلف
تدریس می‌شد و در کنار مکاتیب، مکتب شیخ مفید جلوه خاصی داشته و از رونق بیشتری برخوردار بود. مفید در عصر خودش از مبتکران
علم کلام و
فقه استدلالی به شمار می رفت.
امام زمان (عج) درباره او ضمن
توقیعی خطاب به وی می فرماید: «شیخ السدید و مولی الرشید الاخ الولی الناصر لنا...».
شیخ طوسی درباره او می گوید: «ابو عبدالله مفید، معروف به ابن معلم، از متکلمان طایفه
امامیه است که در
فقه و
کلام بر همه مقدم، فکرش عالی و حاضر جواب بود. ریاست
شیعه در آن زمان به وی منتهی می شد».
[ویرایش]
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، در سال ۳۳۶ هجری در حوالی
بغداد دیده به جهان گشود.
شیخ مفید از چهره‌های بسیار درخشان
شیعه در
جهان اسلام می‌باشد.
او هم
متکلم است و هم
فقیه.
ابن ندیم در فن دوم از مقاله پنجم «
الفهرست» که در باره
متکلمان شیعه بحث می‌کند، از او به عنوان «
ابن المعلم» یاد کرده و او را ستایش می‌نماید. کتاب معروف او در فقه نیز «
المقنعة» است.
ابو یعلی جعفری که داماد مفید بوده است، می‌گوید:
«مفید شبها مختصری می‌خوابید و بقیه
شب را به
نماز یا مطالعه یا تدریس یا
تلاوت قرآن مجید می‌گذرانید.»
شیخ مفید از شاگردان
ابن ابی عقیل است. وی در حومه بغداد دیده به جهان گشود و دانش‌های ابتدایی را در خانواده و زادگاه خویش به پایان برد.
او در یک خانواده پرسابقه و اصیل در
تشیع و از سلاله نیکان و پاکان به دنیا آمد. سراسر وجود خاندان او مالامال از
عشق به
اهل بیت رسالت علیهم‌السّلام بود.
وی راهی بغداد گردید و در آنجا از محضر اساتید و دانشمندان کسب
علم و
دانش نمود تا در علم کلام، فقه و
اصول سرآمد دانشمندان گردید.
[ویرایش]
شیخ مفید از دیدگاه دانشمندان
شیعه و
سنی دارای جایگاهی رفیع است که به کلماتی از بزرگان اشاره می‌کنیم:
نجاشی، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شیخ مفید در باره او می‌گوید:
«محمد بن محمد بن نعمان بن عبد السلام بن جابر بن نعمان بن سعید بن جبیر، شیخ و استاد ما است- که رضوان خدا بر او باد- فضل او در فقه و
حدیث و
ثقه بودن او مشهورتر از آن است که توصیف شود. او تالیفات متعددی دارد.»
شیخ طوسی، شاگرد ارزنده مکتب او، در باره استاد در «فهرست» می‌نویسد:
«محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از
متکلمان امامیه است. در عصر خویش ریاست و مرجعیت شیعه به او منتهی گردید. در فقه و کلام بر هر کس دیگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنی دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بیش از ۲۰۰ جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد.»
ابن حجر عسقلانی نیز درباره او می‌گوید:
«او بسیار
عابد و
زاهد و اهل
خشوع و
تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسیاری از محضر او بهره بردند. او بر تمام
شیعیان حق دارد. پدرش در «واسط» زندگی می‌کرد و به آموزگاری می‌پرداخت و در «عکبری» کشته شد. گفته می‌شود که عضد الدوله به ملاقات او می‌شتافت و هنگام مریضی به
عیادت او می‌رفت.»
عماد حنبلی، یکی دیگر از دانشمندان اهل سنت درباره او می‌گوید:
«او بزرگی از بزرگان
امامیه و رئیس بخش فقه و کلام و مباحثه می‌باشد. او با پیروان هر عقیده به
مباحثه و
مناظره می‌پرداخت. موقعیت شایان توجهی در تشکیلات دولت
آل بویه داشت. او
صدقه فراوان می‌داد. بسیار اهل خشوع و
تهجد و اهل
نماز و
روزه و خوش لباس بود.
او مورد زیارت و ملاقات عضد الدوله قرار می‌گرفت. نزدیک ۷۶ سال عمر کرد و بیش از ۲۰۰ جلد تالیف دارد.
تشییع جنازه او شهرت دارد. در تشییع او بیش از ۸۰ هزار نفر از شیعیان شرکت جستند و درگذشت او در
ماه رمضان بود. رحمت خدا بر او باد...».
ابویعلی جعفری نیز در باره او می‌گوید:
فقیه بزرگوار ابویعلی جعفری که عنوان دامادی و جانشینی شیخ را نیز دارد، در حق استاد خویش گوید:
(او انـدکـی از
شب را می‌خوابید و باقی شبانه روز را یا نماز می‌خواند یا مطالعه می‌کرد یا درس می‌گفت یا
قرآن تلاوت می کرد).
تـمـام دانشمندان که به نوعی به شرح حال او پرداخته‌اند، او را با جلالت قدر و عظمت علمی توصیف نموده‌اند.
[ویرایش]
از جمله اساتید اویند:
۱-
ابن قولویه قمی ۲-
شیخ صدوق ۳-
ابن ولید قمی ۴-
ابو غالب زراری ۵-
ابن جنید اسکافی ۶-
ابو علی صولی بصری ۷-
ابو عبدالله صفوانی[ویرایش]
۱-
سید مرتضی علم الهدی ۲-
سید رضی ۳- شیخ طوسی ۴- نجاشی ۵-
ابو الفتح کراجکی ۶-
ابو یعلی جعفر بن سالار[ویرایش]
بنا بر نقل شیخ طوسی، شاگرد برجسته شیخ مفید، وی بالغ بر ۲۰۰ عنوان کتاب تالیف نموده است، از جمله:
۱-
المقنعة ۲-
الفرائض الشرعیة ۳-
احکام النساء ۴-
الکلام فی دلائل القرآن ۵-
وجوه اعجاز القرآن ۶-
النصرة فی فضل القرآن ۷-
اوائل المقالات ۸-
نقض فضیلة المعتزلة ۹-
الافصاح ۱۰-
الایضاح.
[ویرایش]
پـیـش از مـفید،
علم کلام و
اصول فقه در میان دانشمندان
اهل سنت رونقی به سزا داشت
فقها و
متکلمین بسیاری در اطراف
بغداد گرد آمده و در رشته‌های گوناگون
اصول عقائد، سرگرم بحث و مناظره بودند.
هـر چند علم کلام پیش از مفید نیز در میان
شیعیان سابقه داشته است، ولی در اثر محدودیتی که در کار شیعیان از نظر سیاسی بود، این موضوع از مرحله تالیف و تدوین کتاب تجاوز نمی کرد پیش از مفید شیخ صدوق که رئیس شیعیان بود سبک ساده ای را در تصنیف و تالیف به وجود آورده بود و آن را بـه صورت املا به صورت ساده به مستمعین القا می نمود مفید نیز در پیگیری مکتب استاد کوشید و با استفاده ازمبانی علم کلام و اصول فقه، راه بحث و استدلال را به روی شیعیان باز کرد و تلاشهایی را کـه متقدمین مانند ابن جنید اسکافی و قبل از او
ابن عقیل فقیه معروف
شیعه و
عیاشی ریخته بودند، به صورت دلپذیری درآورد به گفته نجاشی کتاب کوچکی در اصول فقه تصنیف کرد که مشتمل بر تمام مباحث آن بود.
[ویرایش]
نجاشی ۱۷۱ جلد کتاب از تالیفات شیخ را ذکر کرده است که اسامی برخی ازآنها به این ترتیب است:
۱. المقنعه
۲. الفرائض الشرعیه
۳. احکام النسا.
۱.
مختصر التذکرة بأصول الفقه۱.
الکلام فی دلائل القرآن۲. وجوه اعجاز القرآن
۳. النصرة فی فضل القرآن
۴.
البیان فی تالیف القرآن۱.
مسار الشیعه فی مختصر تواریخ الشریعة۲.
الارشاد۳.
الجمل۱. اوائل الـمقالات
۲. نقض فضیله المعتزله
۳. الافصاح
۴. الایضاح
۴.
الارکان.
[ویرایش]
شیخ بزرگوار ما در سال ۴۱۳ در
بغداد، پس از۷۵ سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تـجـلـیـل فـراوان مردم و قدردانی
علما و فضلا قرار گرفت و به تعبیر شاگرد بزرگوارش
شیخ طوسی که خود حاضر در صحنه بوده است، روز
وفات او ازکثرت دوست و دشمن برای ادای
نماز و گـریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است هشتاد هزار تن از
شیعیان او را تشییع کردند و
سید مرتضی علم الهدی بر او نماز گزارد و در حرم مطهر
امام جواد (ع) پائین پای آن حضرت و نزدیک
قبر استادش
ابن قولویه مدفون گردید.
[ویرایش]
[ویرایش]
سایت اندیشه قم نرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
