شیخ ابراهیم زکزاکی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سیدابراهیم یعقوب زَکزاکی از نوادگان
اهل بیت (علیه‌السّلام) و معروف به شیخ زکزاکی متولد ۱۹۵۳ شهر زاریا، روحانی شیعه و رهبر جنبش اسلامی شیعیان
نیجریه است.
وی تحصیلات ابتدایی خود را در مدارس سنتی قرآنی و اسلامی آغاز و سپس وارد مدرسه معروف مطالعات عربی «کانو» شد و در سال ۱۹۷۹ در رشته اقتصاد از دانشگاه احمدبلو لیسانس گرفت. زکزاکی که در ابتدا از
اهل سنت مالکی بود، پس از دیدار با
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)،
شیعه شد و بعد از بازگشت به نیجریه، مردم نیجریه را جذب تشیع کرد.
او از چهره‌های اصلی اعتراض‌های سراسری دانشجویی بود که می‌خواستند قوانین شرع در بازبینی قانون اساسی نیجریه لحاظ شود. فعالیت زکزاکی در دوران دانشجویی به دانشگاه محدود بود، اما بعد از فارغ‌التحصیلی به شهر‌ها و روستا‌ها گسترش یافت، به همین علت او بارها به اتهام اخلال در نظم عمومی از سوی حکومت نیجریه زندانی شده است.
شیخ زکزاکی مجموعاً ۹ فرزند دارد که ۶ پسر وی، به دست نظامیان نیجریه، به شهادت رسیده و خود او نیز بیش از ۹ سال در زندان‌های کشور نیجریه به سر برده است. او در روز ۱۳ دسامبر ۲۰۱۵ بر اثر حمله ارتش نیجریه به منزلش و حسینیه بقیةالله، زخمی و توسط ارتش دستگیر و زندانی شد. بر اساس حکم دیوان عالی نیجریه که در سال ۲۰۱۶ صادر شد، شیخ زکزاکی رهبر جنبش شیعیان باید فوراً آزاد شود.
![شیخ ابراهیم زکزاکی]()
نیجریه پرجمعیت‌ترین کشور قاره آفریقاست و در غرب آن قاره قرار دارد. پایتخت آن آبوجا و بزرگ‌ترین شهر آن لاگوس است. جمعیت این کشور ۱۷۰ میلیون نفر و زبان رسمی آن انگلیسی و زبان مردم آن هوساست. حدود ۸۵ میلیون نفر از مردم نیجریه
مسلمان و بقیه
مسیحی یا بی‌دین هستند. این کشور نفت فراوانی دارد، اما در فقر به سر می‌برد.
شیخ ابراهیم بن یعقوب بن علی بن تاج‌الدین بن حسین زکزاکی در پنجم ماه می۱۹۵۳ پانزدهم
شعبان ۱۳۷۲ (۱۳۳۲شمسی) در شهر زاریا در یک خانواده‌ی مذهبی در نیجریه متولد شد. شیخ ابراهیم در خانواده‌ای به دنیا آمد که فعالیت سیاسی و ضداستعماری در آن پیشینه دیرینه دارد، به‌گونه‌ای که جد شیخ زکزاکی، از فقهای عصر و زمانه خود و از مبارزان با
استعمار در
آفریقا بود. جد زکزاکی از موریتانی به نیجریه آمده بود. هرچند او سید و از نوادگان اهل بیت (علیه‌السّلام) بود، اما چون در نیجریه هر عالمی را شیخ می‌گفتند، او را هم شیخ می‌گفتند.
سیدابراهیم تحصیلات ابتدایی خود را در مدارس سنتی قرآنی و اسلامی از سنین کودکی آغاز کرد و تا سن ۱۶ سالگی در مرکز یادگیری شهر تاریخی زاریا نیجریه مشغول به تحصیل بود. او در مدرسه ابتدایی رسمی شرکت نکرد. اولین تجربه وی با آموزش رسمی در سال ۱۹۶۹ در مدرسه عربی استانی زاریا بود که در آن مقامات محلی شهر، معلمان عربی را برای مدارس ابتدایی خود تعلیم می‌دادند.
او از سال ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۵ در مدرسه معروف مطالعات عربی «کانو» (SAS) مشغول به تحصیل بود. این مدرسه در سال ۱۹۳۴ به عنوان مدرسه حقوق نیجریه شمالی تاسیس شد و به عنوان «مادر دانشگاه بایرو» شناخته می‌شد. تقریباً تمام قضات بزرگ شمال نیجریه، فارغ‌التحصیل این مدرسه هستند.
![شیخ ابراهیم زکزاکی 3]()
علاقه علامه زکزاکی به موضوعاتی که در مدرسه تدریس نمی‌شد، باعث شد که وی دوره گواهی‌نامه تربیت معلم درجه دو خود را با مطالعات خصوصی GCE در موضوعاتی همچون دولت و اقتصاد ترکیب کند. او در سال ۱۹۷۵ و پس از اتمام‌امتحانات مقطع متوسطه مشغول به تحصیل برای سطح پیشرفته (GCE) در موضوعاتی همچون دولت، اقتصاد، هوسا و مطالعات اسلامی شد. نتایج موفقی که او در این آزمون‌ها کسب کرد، سبب ورود مستقیم وی به دانشگاه احمدبلو (ABU) در شهر زاریا برای مقطع کارشناسی رشته اقتصاد شد و او از سال ۱۹۷۶ تا ۱۹۷۹ تحصیلات خود را در این دانشگاه ادامه داد.
او عضو فعال جامعه دانشجویی مسلمانان (MSS) در دانشگاه و در سطح ملی بود. در سال ۱۹۷۸، دبیر کل جامعه دانشجویی مسلمانان همان دانشگاه (ABU) و به عنوان مغز متفکر در پشت تظاهرات گسترده مردمی در حمایت از گنجاندن شریعت در قانون اساسی نیجریه شناخته و در سال ۱۹۷۹ به عنوان نایب‌رئیس (امور بین‌الملل) جامعه دانشجویی مسلمانان انتخاب شد.
وقتی یکی از استادان دانشگاه احمد بلو برای تدریس به دانشگاه کمبریج منتقل شد، ابراهیم زکزاکی را به آنها معرفی کرد. آنها از ابراهیم زکزاکی دعوت می‌کردند به کمبریج برود و برای دانشجویان و اساتید در مورد آفریقا و راه نجات آن از دست استعمار و استثمار سخنرانی کند. با اولین سخنرانی، همه دانشگاهیان شیفته او شدند و این برنامه بارها و بارها تکرار شد. او در همین سفرها با آقای مسعود شجره، رئیس حقوق بشر اسلامی انگلستان که آن موقع دانشجوی کمبریج بود آشنا شد. ارتباط او با آقای شجره باعث شد که اطلاعات او از
ایران زیاد شود و با شروع انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) جریان انقلاب را دنبال و در اولین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به
ایران سفر کند.
![شیخ زکزاکی 3]()
زکزاکی که از اهل سنت مالکی بود، پس از دیدار با امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، شیعه شد. رهبر شیعیان نیجریه درباره دیدارش با امام راحل می‌گوید: «حدود ۴۰ سال قبل، این افتخار را پیدا کردم تا در نخستین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به
ایران سفر و در جشن‌های پیروزی انقلاب شرکت کنم. امام یک قرآن به من هدیه دادند و گفتند بروید و با این قرآن مردم نیجریه را به اسلام دعوت کنید.»
او بعد از بازگشت به نیجریه، مردم نیجریه را جذب تشیع کرد. علاقه به انقلاب و امام خمینی در بین مردم نیجریه در سال‌های اخیر به‌قدری افزایش یافته که شیعیان نیجریه به «خمینیون» معروف شده‌اند.
«زینت ابراهیم» در سال ۱۹۸۴ میلادی با شیخ ابراهیم زکزاکی
ازدواج کرد. او که قبلاً خبرنگار و نویسنده مطبوعات بود، پس ازدواج با شیخ زکزاکی، به یک عنصر شیعه، انقلابی، فعال و مجاهد تبدیل شد. حاصل ازدواج او با شیخ ابراهیم ۹ فرزند است که هفت نفر آنان پسر و دو نفرشان دختر بوده و ۶ نفرشان شهید شده‌اند. حماد، حمید و علی در ژوئن ۲۰۱۴، هنگام راهپیمایی روز قدس به دست نظامیان نیجریه، به شهادت رسیدند و سه فرزند دیگر وی هم سال ۲۰۱۵ در مراسمی دینی به شهادت رسیده‌اند. از فرزندان زکزاکی ۲ دختر به‌نام‌های دکتر «نصیبه» و «سهیلا» و یک پسر به‌نام «محمد» باقی مانده است.
همسر شیخ در همه مراسمات، راه‌پیمایی‌ها و حوادث در کنار شیخ بوده و از او به‌شدت مراقبت می‌کند و برای این کار یک دوره آموزش پزشکی دیده است. در نیجریه او را معلمه می‌خوانند، زیرا در
ایران و نزد شیخ دوره طلبگی را دیده و سال‌هاست که در نیجریه معلم بانوان حرکت اسلامی بوده است.
![شیعیان نیجریه]()
تعداد پیروان مکتب اهل‌بیت (علیه‌السّلام) در نیجریه حدود ۱۵ میلیون است. در راهپیمایی روز قدس، بیش از ۲ میلیون نفر در یک شهر زاریا شرکت می‌کنند. ۵ میلیون شیعه واقعی آشنا با احکام شیعه، ۵ میلیون شیعه که در حال آموختن احکام هستند، ۵ میلیون در حال پیوستن به شیعیان هستند. چند میلیون مسیحی نیز از طرفداران سرسخت زکزاکی هستند و در همه مراسم عمومی مربوط به شیعیان شرکت می‌کنند.
طرفداران شیخ زکزاکی به عنوان حرکت اسلامی نیجریه (IMN) خوانده می‌شوند. این تشکیلات در هیچ جای به طور رسمی ثبت نشده است، ولی حدود ۲۰ میلیون نفر خود را عضو حرکت اسلامی نیجریه می‌دانند.
هدف حرکت اسلامی نیجریه، آگاه ساختن مسلمانان از وظایف‌شان به عنوان افراد و به عنوان یک جامعه است. شیخ به‌ویژه بر اهمیت مشارکت زنان در این جنبش تاکید کرده، امری که در جامعه نیجریه برای زنان مرسوم نبود و زنان اجازه فعالیت در امور مذهبی را نداشتند.
جنبش اسلامی دارای بیش از سیصد مدرسه ابتدایی و متوسطه است که عمدتاً در مناطق شمالی این کشور واقع شده‌اند. جنبش اسلامی دارای پرخواننده‌ترین روزنامه نیجریه یعنی المیزان به زبان هوساست که طرفداران
زیادی دارد.
برخی از مراسم‌ها در حرکت اسلامی جنبه تظاهرات دارد برای مثال راهپیمایی روز عاشورا و راهپیمایی اربعین و در مرحله بعد، راهپیمایی روز قدس از این جمله‌اند. گروه‌هایی از دانشجویان در برخی از اعیاد به بیمارستان‌ها سر می‌زنند و ضمن سرکشی به بیماران برای کمک به کسانی که به خون نیاز دارند، خون می‌دهند. برخی اوقات تمام گروه، لباس متحدالشکل جنبش اسلامی نیجریه را می‌پوشند. همچنین در برخی از اعیاد مانند میلاد حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)، عده‌ای از دانشجویان به زندانیان نیازمند سر می‌زنند و با کمک‌های جمع‌آوری شده از افراد خیر، زمینه آزادی بعضی از آنان را فراهم می‌سازند.
شیخ به سراسر جهان سفر و کشورهائی چون
ایران،
انگلستان،
عربستان سعودی،
لبنان،
سودان، آفریقای جنوبی،
آمریکا،
مالزی و
روسیه و... بازدید کرده است. تمام سفرهای او با دعوت‌های دینی و اسلامی واغلب شامل حضور در کنفرانس‌ها و سمینارها بوده است.
مدل‌های انقلابی و سیستم‌های اعتراضی بدون درگیری در طول تاریخ در کشورهای مختلف رواج داشته‌اند. مهم‌ترین رهبر این نوع حرکت اعتراضی
مهاتما گاندی در
هند و دیگر،
نلسون ماندلا در آفریقای جنوبی هستند. این دو شخصیت توانستند بدون جنگ وخون‌ریزی، کشور خود را از دست استعمار نجات دهند. گرچه در هر دو کشور، در ظاهر حکومت‌ها عوض شدند، اما در باطن کار، وضعیت تقریباً به همان روال سابق باقی ماند.
شیخ زکزاکی در نیجریه توانست، همان انقلاب آرام را بدون توسل به هرگونه خشونتی پیش ببرد، اما انقلاب او صرفاً بصیرت‌افزایی مردم محروم و مستضعف نیجریه بود. این بصیرت به‌حدی بود که دولتمردان نیجریه با توصیه‌های‌اتاق فکرهای آمریکا و اسرائیل و پول‌های نفتی عربستان، از نفوذ روزافزون شیخ در بین مردم نیجریه و گرایش آنها به اسلام انقلابی احساس خطر و هرروز به بهانه‌های مختلف، به طرفداران شیخ حمله و آنها را شهید یا زخمی‌می‌کنند؛ غافل از اینکه پس از هر کشتار نه تنها از طرفداران شیخ در نیجریه کم نمی‌شود، بلکه دیگر کشورهای آفریقایی نیز به طرفداران شیخ می‌پیوندند. لذا شیخ موفق شد الگوی اعتراض آرام اسلامی را به دنیا معرفی و آن را جایگزین مدل مهاتما گاندی و نلسون ماندلا کند.
شیخ ابراهیم چندین بار به خاطر عقاید خود توسط تمام دولت‌های مختلف در نیجریه به زندان افتاده است. اتهامات علیه او همیشه فتنه‌انگیزی یا تحریک نارضایتی مردم در برابر دولت بوده است. در دوران ریاست جمهوری آباچا، جرم او این بود که گفته بود، «هیچ قدرتی به‌جز خداوند وجود ندارد.»
زمان‌های مختلف زندان وی به این شرح است. انوگو (۱۹۸۱ - ۱۹۸۴)، مرکز معروف بازجویی لاگوس (۱۹۸۴ - ۱۹۸۵)، کیریکیری تحت شدیدترین تدابیر امنیتی (۱۹۸۵)، بندر‌هارکورت (۱۹۸۷ - ۱۹۸۹)، بندر هارکورت و کادونا (۱۹۹۶ - ۱۹۹۸). او از دسامبر ۲۰۱۵ (آذر ۹۴) تا به امروز در حصر غیرقانونی بوهاری، رئیس‌جمهور مستبد نیجریه است.
در روز قدس سال ۲۰۱۴ میلادی، مرداد ۱۳۹۳ شمسی، سه پسر ابراهیم زکزاکی به همراه ۳۳ تن از شیعیان، در جریان حمله نیروهای نظامی نیجریه به راه‌پیمایان روز قدس کشته شدند.
دولت نیجریه، در سال ۲۰۱۵ میلادی ۱۴۳۷ق (دی ماه سال۱۳۹۴ش)، ده روز پس از برگزاری راهپیمایی باشکوه اربعین در جریان برگزاری مراسم روز اول
ربیع‌الاول از سوی جنبش اسلامی نیجریه، در حسینیه بقیه‌الله در شهر زاریا، به بهانه بسته شدن راه بر فرمانده ارتش، نیروهای ارتش نیجریه به مراسم شیعیان حمله کردند و موجب کشته‌شدن ۱۰۰۰ و زخمی شدن ۷۰۰ نفر شدند. در همین روز پس از حمله به حسینیه بقیه‌الله و کشتار شیعیان، به خانه شیخ حمله شد و سه فرزند دیگر شیخ زکزاکی یعنی حامد، حیدر و حمَید به شهادت رسیدند و خواهر شیخ زنده زنده در اتاق در بسته سوخت.
در جریان حمله نیروهای ارتش نیجریه به خانه وی، شیخ و همسرش نیز تا حد شهادت زخمی شدند. در این جنایت، شیخ یک چشم خود را از دست داد و بیش از ۵۰ ترکش در بدنش به جا ماند که هنوز خارج نشده‌اند. همسرش نیز ده‌ها ترکش در بدن دارد، به‌طوری که به دلیل تحریک ترکش‌ها نمی‌توانند خواب راحتی داشته باشد.
برای معالجه شیخ و همسرش تلاش‌های
زیادی انجام شد تا بالاخره دادگاه نیجریه اجازه داد شیخ و همسرش با دو همراه و زیر نظر ۶ نفر نگهبان امنیتی برای معالجه در هند به بیمارستان خاصی بروند. در بدو ورود شیخ به هند، عده‌ای به او اطلاع دادند که سرمایه‌گذار این بیمارستان آمریکائی‌ها هستند و احتمالاً قصد کشتن شما و همسرتان را دارند. یکی از پزشکان او عبری صحبت می‌کرد و اهل اسرائیل بود. روز اول در بیمارستان به بهانه مُسَکِّن، قصد تزریق یک آمپول ناشناخته و مشکوک را داشتند که خانم شیخ، مانع شد. وقتی آنها می‌فهمند که شیخ از قصد آنها آگاه است و اجازه معالجه در این بیمارستان را نمی‌دهد، از طرف دولت نیجریه به او دو ساعت فرصت می‌دهند که معالجه در همین بیمارستان را بپذیرد و یا به نیجریه باز گردد. شیخ می‌گوید مرا به هر بیمارستان دیگری در هند ببرید قبول می‌کنم؛ اما آنها موافقت نمی‌کنند و او همسرش را به نیجریه برمی‌گردانند.
شیخ زکزاکی از روز کشتار سال ۲۰۱۵ به همراه همسرش در حصر خانگی است. متاسفانه در چند ماه اخیر میزان سرب و کادمیوم در خون ایشان بالا رفته و اثرات
زیادی روی سلامتی او گذاشته است. به‌رغم بیماری شدید شیخ و همسرش، دولت نیجریه فقط اجازه معاینات پزشکان محلی را داده است. متاسفانه از اوائل دسامبر ۲۰۱۹ (آبان ۱۳۹۸) ایشان را از حصر خانگی به زندان برده‌اند. در زندان عمومی فعلی، یک اتاق بسیار کوچک به شیخ و همسرش داده‌اند که حتی جای کافی برای خوابیدن دونفر هم نیست.
شجاعی فرد، محمدحسن، ماهنامه پاسدار اسلام، برگرفته از مقاله «نگاهی به زندگی شیخ ابراهیم زکزاکی، رهبر شیعیان نیجریه»، تاریخ بازیابی:۱۳۹۹/۳/۳.
