شکوی الغریب عن الأوطان إلی علماء البلدان (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«شکوی الغریب عن الاوطان الی علماء البلدان»، توسط عین القضات همدانی، به رشته ی تحریر درآمده است. این رساله همراه با رساله دیگر مؤلف، به نام «زبدة الحقائق»، در یک جلد چاپ شده است. هر دو رساله به
زبان عربی و در موضوعات عرفانی است.
مباحث رساله «شکوی الغریب»، جز سه فصل آخر و خاتمه رساله، بقیه، فصل بندی و باب بندی نشده، ولی جناب محقق برای هر مبحث، عناوینی مناسب را برگزیده است.
رساله «زبدة الحقائق»، مشتمل بر یک مقدمه و ۱۰۰ فصل است.
مباحث مهم «شکوی الغریب»، عبارتنداز:
۱. نبوت و ولایت: به نظر مؤلف، حقیقت
نبوت و
ولایت با
عقل و اندیشه بشری حاصل نمی‌شود، زیرا حقیقت نبوت ورای طور ولایت و
حقیقت ولایت ورای طور
عقل است. این نظریه به شدت توسط
علماء انکار می‌گردد و بالاخره مقدمات تکفیر وی را فراهم می‌سازد.
۲. مرید و شیخ:
اجماع ارباب حقیقت از اهل
تصوف ، بر این است که هر کس شیخ و استادی نداشته باشد، اصلا دینی ندارد و امام و استاد وی
شیطان است.
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌فرماید: «من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة».
۳.
حسد از کبائر مهلکه است و به نص رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم کسی از آن نجات نمی‌یابد و علمایی که حسد در
قلب آنها ریشه دوانده است، بدون حساب و کتاب وارد
دوزخ می‌شوند.
۴. همان طوری که برای علوم مختلف، مفاهیم و اصطلاحات خاصی وجود دارد، هم چنین تصوف هم دارای اصطلاحات خاصی است که فقط اهل الله به آنها واقفند و غیر این
طایفه ، از آن معانی و اصطلاحات بهره‌ای ندارند.
۵. اسم صوفی از
قرن سوم مشهور شده است و مهم‌ترین اعلام صوفیه عبارتند از:
جنید بغدادی،
احمد بن وهب زیات ،
حسن بصری ،
سفیان ثوری ، حسان
بن حریث عدوی، ابو حمزه ی بغدادی بزاز، ابو جعفر
صیدلانی، عامر
بن عبدالله
بن قیس، ابو محمد مرتعش خراسانی، ابو عبدالله سندی، رابعه ی عدویه، حارث
بن اسد محاسبی، ابو بکر محمد
بن عمر وراق ترمذی و ابو جعفر نیشابوری.
۶. برای تصوف اصطلاحاتی از قبیل بقاء، فناء، عدم، تلاش، قبض، بسط، سکر، صحو، اثبات، محو، حضور، غیبت،
علم ، معرفت، وجد، کشف، مقام، حال، فراق، وصال، اسقاط، اتصال، جمع، تفرقه،
ذوق ، فهم، وصول، سلوک، شوق، انس، قرب، تجلی، رؤیت، مشاهده و... وجود دارد که برای استفسار معانی آن باید به منابع
صوفیه مراجعه کرد.
۷. به نظر عین القضات، معرفت
خداوند سبحان محال است. وی می‌گوید: «ان الله تعالی منزه عن ان یدرکه الانبیاء
فضلا عن غیرهم»؛ برای اینکه
حقیقت ادراک، آن است که مدرک به کمال مدرک احاطه داشته باشد و چنین امری جز برای خدا محال است.
۸. شطح در اصطلاح صوفیه سخنان عجیب و غریبی است که از عارف در حالت سکر و شدت غلیان وجد، صادر می‌شود و
انسان در این حالت، قادر به امساک نفس خود نمی‌باشد؛ مثلا
بایزید بسطامی می‌گوید: از نفس خود منسلخ شدم، مانند انسلاخ مار از پوست، پس به سوی محبوب نظر افکندم؛ در حالی که من او بودم.
۹. علمایی که راسخون درعلم هستند، صلاحیت
تاویل احادیث و
آیات قرآنی را دارند و اکثر مردم در معانی آن متحیر هستند.
۱۰. عین القضات، در لابه لای کتاب، به مؤلفات خود اشاره می‌کند، از قبیل «قری العاشی الی معرفة العوران و الاعاشی»، «رساله علائیه» و رساله «نزهة العشاق و نهزة المشتاق» و سایر کتب که ذکر آنها در این مجال نمی‌گنجد.
۱۱. عین القضات، بخش پایانی کتاب را در سه فصل، به بحث از
ایمان به خدا و صفات وی، ایمان به
نبوت و ایمان به
آخرت اختصاص داده است.
عین القضات همدانی، در کتاب «زبدة الحقائق»، حقایق اصول سه گانه ی دین را بر اساس موازین تصوف و عرفان بیان می‌کند. محور مباحث عین القضات، بر بی کفایتی
عقل در اکتناه حقایق الهی است.
پاره‌ای از مباحث این کتاب چنین است:
کسانی که معارف الهی را تصدیق می‌کنند، چهار گروه‌اند و قوم چهارم همان اولیای الهی هستند که صرفا بر اساس کشف ذوقی و
ایمان حقیقی، معارف حقه را تصدیق می‌کنند.
خداوند سبحان،
مصدر وجود با همه اجناس و انواع مختلف آن است.
خداوند با توجه به
اقسام مختلف موجودات، دارای صفات و اسماء متعدد است.
بهره
عقل آن است که از طریق وجود موجودات، بر وجود خدا استدلال می‌کند.
عروج عقل در معرفت الله محدود می‌باشد.
عقل فقط معنای قلیل و کثیر عددی را می‌فهمد، ولی بصیرت و نور باطنی، قلیل مطلق و کثیر مطلق را درک می‌کند.
کسی که از ملکوت عالم بهره‌ای ندارد، از ادراک حقیقت
ولایت و
نبوت حظی نبرده است.
ایمان انسان، در اثر مجالست و مؤانست با اهل عرفان تقویت پیدا می‌کند.
بصیرت انسان، احوال
عشق را درک می‌کند، نه عاقله ی وی.
صفت ایجاد، منحصر در واجب تعالی است.
تمامی موجودات امکانی، صور مرآتی حق تعالی هستند، لذا هیچ گونه استقلالی ندارند.
معارف
انبیاء ، علوم لدنی است و فقط مستفاد از مکتب حضرت حق است و علمایی که از علوم ذوقی و کشفی بهره‌ای دارند، می‌توانند وارث علوم انبیاء باشند.
نفس، روحانیة الحدوث و البقاء است.
کتاب، توسط عفیف عسیران مورد تحقیق و تصحیح قرار گرفته است. وی، در پاورقی‌ها موارد اختلاف نسخ را ذکر کرده و واژه‌های دشوار را توضیح داده است. زندگی نامه محقق به قلم خودش، به آخر کتاب ملحق شده است.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
