شهر بلد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَلَد، شهری، واقع در
عراق است.
این شهر، که بَلَط نیز خوانده شده، مرکز ناحیه‌ای به همین نام در قضای (شهرستان)
سامرا ، جزو محافظه (استان) صلاح الدین است که در قدیم جزو دیار ربیعه بوده است.
رود
دجله از نزدیک آن می‌گذرد.
شهر بلد به لحاظ قرار گرفتن آرامگاه ابوجعفر محمد بن علی الهادی، فرزند
امام دهم شیعیان ، در آن به بلدالسید محمد معروف است.
بر گرد آرامگاه، مسجدی با صحن بزرگ قرار گرفته که بنای آن را به شیخ زین الدین سلماسی (۱۲۵۰) نسبت می‌دهند.
در کنار
مسجد کتیبه‌ای وجود دارد که در ۱۳۱۰ بنا شده است.
نزدیک شهر بلد، در دو کناره شرقی و غربی دجله، ویرانه‌هایی دیده می‌شود که آثار کناره غربی به تل ذَهَب معروف است.
به نظر برخی، این آثار، باقیمانده همان شهر اُوبِس است که
هرودوت و
گزنفون از آن نام برده‌اند.
جمعیت این شهر (طبق آمار۱۹۹۱) ۰۰۰، ۳۴ نفر است.
به نوشته بلاذری
هنگام فتح موصل در سال ۲۰، عیاض بن غَنْم پس از فتح بلد به موصل آمد.
در نیمه دوم قرن سوم، به نوشته ابن خرداذبه،
بلد شهری در هفت فرسخی (شمال غربی) موصل از نواحی دیار ربیعه بوده است.
قدامه (قدامه، ص ۲۴۵) هم نظر او را تأیید کرده است.
به نوشته ابن فقیه
در اواخر قرن سوم، شهرهایی مانند مارِدین و بلد و...
کمترین خراج را می‌پرداختند.
در نیمه اول قرن چهارم، به نوشته اصطخری،
بلد شهر کوچکی در ساحل غربی دجله بوده و آب روان و
زراعت دیم بسیار داشته است.
به نوشته ابن حوقل،
بزرگان بلد در عراق به فراوانی ثروت و توانگری شهره بودند.
ناصرالدوله (حمدانی) بر ایشان دست گشاد و در پراکندگی آنان کوشش کرد و بدترین سختی‌ها را بر آنان وارد آورد.
به نوشته مؤلف حدودالعالم
«بلد شهریست بر کران دجله نهاده و اندر وی آبهاست روان بجز از دجله».
در نیمه دوم قرن چهارم، مقدسی
بلد را شهری پر درآمد با کاخ‌های زیاد، و خوش ساخت از گچ و سنگ با بازار و مسجد جامع در وسط آن یاد کرده است.
در اواسط قرن ششم، به نوشته مقدسی
بلد با فاصله (حدود) ۲۱ میل، در شمال موصل در ساحل غربی دجله قرار داشته است؛ شهری پر کشت و
زرع و ثروتمند بوده و جز دجله آبِ جاری دیگر نداشته و شرب اهالی از دجله بوده است.
در آغار قرن هفتم یاقوت، از قول حمزه، به نام قدیم بلد یعنی شهرآباد اشاره می‌کند و وجه تسمیه آن را به بَلَط (بلد) این می‌داند که،
یونس پیامبر علیه السّلام را چون ماهی در نینوا بلعید، در اینجا بر زمین افکند (بَلَطَتْه).
به گفته یاقوت، بلد شهری قدیم بوده که با موصل هفت فرسنگ فاصله داشته، آرامگاه عمر بن حسین بن علی علیه‌السلام در آن بوده است.
وی از قول عبدالکریم بن طاووس نقل می‌کند که آرامگاه ابوجعفر محمد بن علی الهادی نیز در بلد بوده است.
گروهی از علما و دانشمندان به شهر بلد منسوب بوده‌اند، از آن جمله محمد بن زیاد بن فَروَة البلدی و ابوالعباس احمد بن ابراهیم که به امام البلدی معروف بوده است.
یک قرن بعد (قرن هشتم) ابوالفداء
بلد را شهری کوچک دانسته و نقل کرده که آن را بلدالخطب گفته‌اند.
به نوشته دمشقی
شهرهای بَلَط و بلد بر ساحل غربی دجله در دیار ربیعه قرار دارند.
منابع :
(۱) ابن حوقل، صورة الارض، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
(۲) ابن خرداذبه، کتاب المسالک و الممالک، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
(۳) ابن فقیه، مختصر کتاب البلدان، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
(۴) اسماعیل بن علی ابوالفداء، تقویم البلدان، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران ۱۳۴۹ ش.
(۵) محمد بن محمد ادریسی، کتاب نزهة المشتاق فی اختراق الا´فاق، قاهره (بی تا).
(۶) ابراهیم بن محمد اصطخری، کتاب مسالک الممالک، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
(۷) جمال بابان، اصول اسماء المدن و المواقع العراقیّة، بغداد ۱۹۸۹.
(۸) احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، چاپ عبدالله انیس طباع و عمر انیس طباع، بیروت ۱۴۰۷ـ۱۹۸۷.
(۹) حدودالعالم من المشرق الی المغرب، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۰) محمد بن ابی طالب دمشقی، نخبة الدّهر فی عجائب البرّ و البحر، ترجمه حمید طبیبیان، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۱۱) قدامة بن جعفر، کتاب الخراج، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
(۱۲) محمد بن احمد مقدسی، کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
(۱۳) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بلد»، شماره۱۶۹۴.
