شمس‌الدین محمد بن محمد جزری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شمس الدین ابوالخیر محمد بن محمد بن یوسف
جزری، (۷۵۱- ۸۳۳ ق)، مقری،
محدث و
فقیه شافعی است.
نسبت
جزری به
جزیره ابن عمر واقع در جنوب شرقی
ترکیه کنونی است. او در
دمشق متولد شد و در ۷۶۶ ق، در همان‌جا به فراگیری
قرائت و
حدیث آغاز کرد. او در ۷۶۸ ق، به
سفر حج رفت و پس از عمل به
مناسک و استماع از
مشایخ مکه و
مدینه به دمشق بازگشت.
ابن
جزری در نیمه دوم سال بعد عازم
مصر شد و پس از استماع از مشایخ آنجا، پیش از
شعبان ۷۷۰ به دمشق مراجعت کرد و دست‌کم تا
ربیع الاول سال بعد در آنجا ماند. ابن
جزری سپس مجددا برای کسب
علم عازم مصر شد و باز پیش از
شوال ۷۷۲ به دمشق بازگشت و ظاهرا در همان‌جا به دست ابوحفص عمر بن حسن مراغی خرقه پوشید.
در ذی حجه همان‌سال در
بعلبک استماع حدیث کرد. در مورد سال ۷۷۳ ق، در آثار خود ابن
جزری اشاره‌ای دیده نمی‌شود، اما
سخاوی گوید وی در شعبان ۷۷۳ به
قضاء دمشق منصوب شد و چند روز بعد، پیش از ورود به دمشق از آن سمت
عزل گردید و این نشان می‌دهد که در نیمه اول این سال در محلی غیر از دمشق و احتمالا مصر بوده است. به هرحال وی در ۷۷۴ ق، در دمشق بوده و از عمادالدین ابن کثیر در آخرین ماه‌های عمرش
اجازه افتاء گرفته است. در فاصله سال‌های ۷۷۵- ۷۷۷ ق نیز از حضور او در دمشق گزارش‌هایی دیده می‌شود.
ابن
جزری در ۷۷۸ ق، مجددا عازم
سفر مصر گردید و در همین‌سال در آنجا از ضیاءالدین قزوینی اجازه افتاء گرفت. سفر وی به
اسکندریه نیز گویا در همین اوقات صورت گرفته است. سخاوی می‌گوید: ابن
جزری در ۷۷۹ ق، متولی «توقیع الدست» بوده، لیکن در مورد محل این سمت و نیز گمارنده او توضیحی نداده است. ابن
جزری پس از بازگشت مجدد به دمشق، چندی به تدریس قرائات در
جامع اموی پرداخت و پس از
وفات استادش عبدالوهاب بن سلادر در ۷۸۲ ق، متولی مشیخه کبری اقراء در تربت ام صالح دمشق گردید.
سخاوی یادآور شده که وی پیش از
تولی در تربت ام صالح، مشیخه اقراء در مدرسه عادلیه و نیز مشیخه دارالحدیث اشرفیه را نیز عهده‌دار بوده و مدتی نیز در مدرسه اتابکیه دمشق تدریس کرده است. ابن
جزری در ۷۸۵ ق، از شیخ الاسلام بلقینی نیز اجازه افتاء گرفت و در ۷۸۸ ق، مجددا عازم مصر گردید، لیکن در اواسط سال بعد به وطن بازگشت. در ۷۹۲ ق، برای بار دوم به سفر
حج رفت و پس از بازگشت در ۷۹۳ ق، به قضاء شام منصوب شد، اما در تاریخ نامعلومی که پیش از
رمضان ۷۹۵ بوده است به
دلیل نه چندان روشنی این سمت را رها کرد و به مصر رفت.
از عبارت سخاوی برمی‌آید که او بخشی از سال ۷۹۵ ق، تا آغاز ۷۹۷ ق، را در مدرسه صلاحیه قدس به تدریس پرداخته، لیکن ابن
جزری تصریح می‌کند که آن مدرسه صلاحیه که وی مدرسی آن را بر عهده داشته، در دمشق بوده است.
سخاوی یکی از علل آمدوشد ابن
جزری بین مصر و دمشق را کارگزاری او برای امیر قطلوبک دانسته و نیز از تصدی خطابت جامع توته و نزاع با شهاب الدین حسبانی بر سر آن، یاد کرده است.
به هرصورت، وی در مصر مورد بی مهری حکمران وقت واقع شد و اموال او مصادره گردید و سرانجام در ۷۹۸ ق، مصر را ترک گفت و از راه
اسکندریه عازم
آسیای صغیر گردید. او در ۱۴
رجب همان سال در انطالیه بود تا اینکه پیش از
ربیع الاول ۷۹۹ به بورسا رسید و در آنجا
اقامت گزید.
در اوایل ۸۰۵ ق، بورسا به دست
تیمور سقوط کرد و تیمور ابن
جزری را همراه خود به پایتختش، کش، منتقل ساخت و او تا اوایل ۸۰۷ ق، در کش بود، لیکن شاید به
دلیل انتقال مرکزیت از کش به
سمرقند، راهی سمرقند گردید و در ربیع الاول همان‌سال در آنجا حضور داشت. از لحن گفتار ابن
جزری به روشنی برمی‌آید که وی
پادشاه عثمانی را
عادل می‌دانسته، اما برعکس نسبت به تیمور نظر خوشی نداشته است.
با
وفات تیمور در شعبان ۸۰۷، اقامت اجباری ابن
جزری در
ماوراءالنهر پایان پذیرفت و وی در مسیر بازگشت، وارد
هرات گردید. پس از هرات از
یزد و
اصفهان گذشت و در
رمضان ۸۰۸، وارد
شیراز شد. پیرمحمد، حکمران وقت، او را به
قضاء شیراز و توابع آن گماشت و ابن
جزری از آنجا راه
بصره را در پیش گرفت. وی پس از سفری به
یمن، یک سال تمام (۸۲۸ ق) در
مکه مجاورت گزید و در اوایل ۸۲۹ ق، ابتدا به مصر و سپس به
شام رفت و از آنجا عازم عجم (شیراز) شد و در آنجا سکنی گزید تا اینکه سرانجام در همان‌جا وفات یافت.
ابن
جزری یک مدرسه در راس عقبة الکتان دمشق و یک
دارالقرآن در شیراز تاسیس کرده بود.
از مهم‌ترین
مشایخ او در
قرائت و
حدیث می‌توان از محمد بن عبدالرحمان بن الصائغ، محمد بن رافع سلامی، عبدالوهاب بن یوسف ابن السلار، عبدالله بن ایدغدی ابن الجندی، ابوالمعالی محمد بن الکبان و محمد بن احمد بن قدامه مقدسی نام برد.
ابن
جزری حدود ۱۰ سال ملازم همین محمد مقدسی بود و بیشتر از ۱۵ هزار حدیث از او شنیده است. از استادان او در
فقه نیز می‌توان عبدالرحیم اسنوی و سراج الدین بلقینی را یاد کرد. وی نزد ضیاءالدین قزوینی نیز
اصول فقه و
معانی و بیان آموخته است.
وی در ۱۳ سالگی
قرآن را حفظ کرده بود و تلاش او برای استماع از بزرگ‌ترین مقریان
بلاد اسلامی باعث شد که
قرائت او نه تنها از حیث تعدد طرق، بلکه از حیث علو اسناد نیز چشم‌گیر باشد.
۱. اسنی المطالب فی مناقب علی بن ابی طالب؛
۲. تحبیر التیسیر فی قرائات الائمة العشرة؛
۳. الحصن الحصین من کلام سید المرسلین؛
۴. الدرة المضیئة فی قرائات الائمة الثلاثة المرضیة لتتمیم القرائات العشر؛
۵. الزهر الفائح فی ذکر من تنزه عن الذنوب و القبائح؛
۶. طیبة النشر فی القرائات العشر؛
۷. عرف التعریف بالمولد الشریف؛
۸. غایة النهایة فی طبقات القراء؛
۹. کاشف الخصاصة عن الفاظ الخلاصة (شرحی است بر الفیه ابن مالک)؛
۱۰. المصعد الاحمد فی ختم مسند الامام احمد؛
۱۲. منجد المقرئین و مرشد الطالبین؛
۱۳. النشر فی القرائات العشر.
۱۴. الاربعون مسئلة فی القرائات، ظاهریة؛
۱۵. تاریخ
الجزری (تلخیص تاریخ الاسلام ذهبی)؛
۱۶. تقریب النشر فی القرائات العشر؛
۱۷. التمهید فی علم التجوید؛
۱۸. ذات الشفاء فی سیرة النبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و الخلفا؛
۱۹. عدة الحصن الحصین؛
۲۰. مفتاح الحصن الحصین؛
۲۱. الهدایة فی علم الدرایة (منظومه‌ای در علوم الحدیث).
التمهید فی علم التجوید
نرم افزار دروس حوزوی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
