شرح الکافی الاصول و الروضة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شرح الکافی الاصول و الروضة، اثر
ملا محمدصالح سروی مازندرانی، تالیف
قرن یازدهم در شرح
احادیث کتاب کافی به زبان عربی می‌باشد.
تهیه شرحی مناسب برای فهم بهتر و کامل تر از روایات نورانی
اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام.
کتاب کافی یکی از
کتب اربعه شیعه - مهم‌ترین و معتبرترین
کتاب‌های حدیثی شیعه - اثر ثقة الاسلام
محمد بن یعقوب کلینی (متوفای قمری) است. وی در مدت سال این کتاب را گردآوری کرده است.
موضوع این کتاب
حدیث می‌باشد که در ۳۴ جزء و بیش از ۱۶ هزار حدیث تدوین شده و شامل سه بخش است:
اصول: شامل
روایات اعتقادی.
فروع: شامل
روایات فقهی.
روضه: شامل
احادیث متفرقه.
نظرات
علماء در مورد کتاب.
شرح مرحوم
ملا صالح مازندرانی، شرحی مزجی و مبسوط است و آن را از بهترین و سودمندترین شروح کافی می‌شمارند؛ به گفته شیخ آقا بزرگ شرح اصول و روضه را به اتمام رسانده و از فروع تنها
زکات،
صوم، و
خمس را نوشته است. در این شرح، مطالب به بهترین و ساده‌ترین شکل، اما در عین حال با عباراتی محکم و قوی به خواننده عرضه گردیده و بیشترین منفعت را در بیان معنای متن به خواننده رسانده، چنان که محشی (حاشیه نویس) این کتاب؛ یعنی مرحوم
ابوالحسن شعرانی در مقدمه خود بر این کتاب می‌گوید: «شارح اصول کافی تعبیراتی بسیار زیبا داشته و از اصطلاحات خاص که برای اکثریت قابل فهم نیست، دوری جسته است» و در عین حال نقطه ضعف این شرح را نیز این نکته برمی شمارد که: «در آوردن جملات عاطفه که یکی پس از دیگری برای تاکید و بیان
قرینه تکرار گردیده، موجب طولانی شدن جملات و مطالب شده است.» همچنین محشی اظهار می‌دارد: «مرحوم مازندرانی- رحمه الله- تمایل و رغبتی شدید به تصوف داشته، اما
تصوف وی و تصوفی که در بین برخی دیگر از علمای آن زمان مشاهده شده به دور از
بدعت‌ها و هوا و هوس‌هایی بوده است که میان بسیاری از
متصوفه مشاهده شده است؛ بلکه امثال مرحوم مازندرانی با
ریاضت‌هایی شرعی به احکامی از
شریعت عمل نموده‌اند که باعث ورزش و سلوک نفسشان گردیده است.»
شرح ملاصالح مازندرانی به شیوه مزجی بیان شده، در ابتدا تحت عنوان «الاصل» به متن کتاب
اصول کافی اشاره نموده، سپس با آوردن عنوان «الشرح» به شرح مطالب آن، به صورت ترکیبی اقدام ورزیده و مطالب غریب و پیچیدگی‌های موجود در
روایات را توضیح داده است. توضیح بیشتر آن که شارح، از ابتدا توضیحاتی را که برای سند و احتمالاتی که درباره
راویان لازم می‌بیند را، بیان می‌دارد و سپس
روایت را از ابعاد گوناگون مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد. در مجموع از یک سو جامعیت علمی شارح و از سوی دیگر عدم جمود و پافشاری وی بر جنبه‌ای خاص باعث گردیده تا شرح وی، گرایش و رنگ بویی خاص نداشته و
احادیث را از ابعاد و ویژگی‌های مختلف مورد بررسی و شرح قرار دهد و همین امر باعث مقبولیت عمومی شرح وی، از زمان تالیف این کتاب تاکنون گردیده است.
در لابلای عبارات این شرح، هر از چند گاهی اعتراضاتی به حکیم محقق مدقق استاد العلماء
صدرالمتالهین شیرازی که شرحی بر جلد اول اصول کافی نوشته، بیان کرده است. با توجه به این که مرحوم مازندرانی در علم
حکمت و
فلسفه نیز سررشته داشته است، غالب این اعتراضات ناشی از اختلاف دیدگاه وی با مرحوم
ملاصدرا در مسائل عقلی است.
وی همچنین گاهی به مرحوم
محقق داماد که برخی از مطالب غریب را از برخی کلمات برداشت نموده، اعتراضاتی دارد و تا حد امکان سعی نموده است با بیان ساده و قابل فهم برای عموم، اما محکم و متقن پیچیدگی‌های کلام مرحوم محقق داماد را بر طرف سازد.
از خصوصیات دیگر شارح که می‌تواند در غنا بخشیدن به شرح وی نیز مؤثر باشد، تبحر و توانایی مرحوم مازندرانی در
علم حدیث و
علوم نقلی و برخی علوم رایج و متداول در زمان خود؛ همچون
علوم ریاضی،
طب،
کلام و حکمت الهی و غیره بوده است.
در شرح ملاصالح از هر گونه
مبالغه و یا
افراط و
تفریط دوری شده که خواننده با مطالعه آن به عمق توانایی و گستره معلومات شارح، در حوزه تحقیقات
علوم دینی پی می‌برد.
مرحوم مازندرانی در شرح خود مطالبی را بیان داشته است که کمتر محقق و پژوهشگر اسلامی است که از مرجعه به آن بی نیاز باشد.
کتاب در دوازده جلد، شامل شرح اصول کافی و روضه آن در دسترس عموم قرار گرفته است.
ساختار جلد اول
جلد اول کتاب با مطالب زیر همراه است:
۱- مختصری از زندگینامه مؤلف.
۲- مقدمه‌ای از مرحوم
ابوالحسن شعرانی؛ شامل: توضیحی در باره کتاب اصول کافی و شروح آن، مختصری از زندگینامه شارح، بیان خصوصیات شرح حاضر، توضیحاتی پیرامون
ایمان در
اصول دین و برخی اعتقادات اساسی
شیعه طبق کتاب
باب حادی عشر علامه حلی و مطالب عمومی دیگر.
۳- مقدمه مرحوم
کلینی.
در ادامه به اصل کتاب پرداخته که با
کتاب عقل و جهل شروع شده است، نکته قابل توجه این است که کتاب عقل و جهل تماما با همین عنوان آغاز و به پایان رسیده و بر خلاف دیگر مجلدات کافی هیچ عنوان جزئی به عنوان «باب» در آن نیامده است.
ساختار جلد دوم
این جلد حاوی
کتاب فضل العلم در بیست و یک باب می‌باشد که اسامی آنها در فهرست کتاب ذکر گردیده است.
ساختار جلد سوم
این جلد حاوی هفده باب از
کتاب توحید بوده که در فهرست کتاب ذکر گردیده است.
ساختار جلد چهارم
این جلد حاوی سیزده باب دیگر از کتاب توحید می‌باشد که در فهرست کتاب ذکر گردیده است.
ساختار جلد پنجم
این جلد حاوی شش باب دیگر از کتاب توحید و چهل و دو باب از
کتاب حجت می‌باشد که در فهرست کتاب ذکر گردیده است.
ساختار جلد ششم
این جلد حاوی تتمه کتاب حجت می‌باشد که در فهرست کتاب ذکر گردیده است.
ساختار جلد هفتم
این جلد نیز حاوی تتمه کتاب حجت در بیست و نه باب می‌باشد که در فهرست کتاب ذکر گردیده است.
ساختار جلد هشتم
این جلد حاوی
کتاب ایمان و کفر در شصت باب می‌باشد که در فهرست کتاب ذکر گردیده است.
ساختار جلد نهم
این جلد حاوی تتمه کتاب ایمان و کفر در هشتاد باب می‌باشد که در فهرست کتاب ذکر گردیده است.
ساختار جلد دهم
این جلد حاوی تتمه کتاب ایمان کفر و کتاب
دعا می‌باشد که در فهرست کتاب ذکر گردیده است.
ساختار جلد یازدهم
این جلد حاوی
کتاب فضل قرآن،
کتاب العشره و بخشی از کتاب روضه می‌باشد که در فهرست کتاب ذکر گردیده است.
ساختار جلد دوازدهم
این جلد حاوی تتمه کتاب عشره می‌باشد که در فهرست کتاب ذکر گردیده است.
نسخه حاضر به کوشش مکتبه الاسلامیه طهران در شهر تهران، به سال ۱۳۴۲ ش در دوازده جلد با شش مجلد و قطع وزیری با تعلیقه مرحوم ابوالحسن شعرانی در پاورقی، همراه با فهرست مطالب و آیات در هر جلد به چاپ رسیده است.
در ضمن همین نسخه نیز با تصحیح سید علی عاشور، توسط دار احیاء التراث العربی در بیروت به سال ۱۴۲۱ ق چاپ شده است.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
