شرح الکافیة الشافیة (ابن مالک)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«شرح الکافیة الشافیة»، اثر ابن مالک نحوی است.
«شرح الکافیة الشافیة»، اثر ابن مالک نحوی است. وی این
کتاب را در توضیح «الکافیة الشافیة» که شامل سه هزار بیت می‌باشد، نگاشته است.
«الخلاصة»، خلاصه کتاب «الکافیة الشافیة» است که شامل ۱۰۰۰ بیت بوده و در محافل علمی به «الفیه ابن مالک» که از معروف‌ترین کتب نحوی می‌باشد، نام گرفته است. پسر ابن مالک به نام ابن ناظم یا بدرالدین بن مالک، نیز شرحی بر کتاب سه هزار بیتی «الکافیة الشافیة» نوشته که نام آن را نیز «شرح الکافیة الشافیة» گذاشته‌اند.
اما اثر حاضر که در این نوشتار، در پی گزارش آن هستیم، اثر خودِ ابن مالک می‌باشد که شرحی بر کتاب خویش نوشته است. تحقیق این اثر، توسط علی‌محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود صورت گرفته است.
«الکافیة و الشافیة» نام اثر دیگری نیز می‌باشد که مؤلف آن ابن حاجب بوده و ممکن است از جهت تشابه اسمی با این کتاب اشتباه گردد. این دو کتاب ارتباطی با یکدیگر نداشته و اثر ابن مالک، فقط همنام اثر ابن حاجب می‌باشد.
کتاب با مقدمه محققین آغاز و مطالب در دو جلد، در عناوین مختلف و متعددی همچون: باب
اعراب و بنا، نکره و معرفه، ابتدا، افعال مقاربه، مضاف و مضاف‌الیه،
توابع، مرفوعات و منصوبات و برخی از مباحث صرفی، تنظیم شده است.
مقدمه، دارای سه باب به شرح زیر می‌باشد:
باب اول، پیرامون ابن مالک و دوران زندگانی وی در اندلس و مشرق بوده و دربردارنده اطلاعات زیر درباره او می‌باشد: نسب، زمان و محل تولد،
خانواده در اندلس، چگونگی تحصیل و استادان در اندلس، سفر به مشرق و اثر این سفر در زندگانی و مطالعات و سلوک وی، تحصیل و استادان در مشرق، اشتغال به
امامت و تدریس و تألیف، خانواده در مشرق،
اخلاق و صفات و زمان وفات.
در باب دوم، در پنج بخش، مؤلفات نحوی، صرفی، لغوی، قرائات و
اشعار، به مؤلفات ابن مالک پرداخته شده است.
در باب سوم نیز در سه بخش زیر، به مذهب نحوی ابن مالک پرداخته شده است:
أ. از لحاظ شکلی نوآوری در شیوه تألیف و نظم علمی مباحث فنی.
ب. از لحاظ موضوع که موارد زیر در آن، بررسی شده است:
۱. تیسیر و سهولت؛
۲. مزج و
اختیار.
ج. از لحاظ دیدگاه وی پیرامون بعضی از قضایای نحوی و ادله آنها.
د. اصول نحوی عامه نزد ابن مالک.
ه. اصطلاحات نحوی ابن مالک.
مؤلف، در این شرح، در بخش‌های مختلف و متعدد در ذیل یک یا چند بیت از اشعاری که در کتاب «الکافیة الشافیة» درج نموده، به تبیین و توضیح و بررسی واژه‌ها و کلمات آنها پرداخته است.
این کتاب، در واقع شرح مبسوطی است بر مسائل نحوی که در آن به همه آراء و نظریات مختلف پرداخته شده است. به نظر می‌رسد ابن مالک در این اثر، همچون ابن حاجب، بیشتر گردآورنده و
مفسر آراء است تا صاحب نظریه‌ای خاص. بااین‌همه، وی در جای‌جای کتاب از خود استقلال رأی نشان داده و در بحث از مسائل نحوی، نظریات خود را نیز مطرح نموده، یا از دیدگاهی خاص دفاع کرده است.
کتاب از لحاظ استشهاد به
آیات قرآن، احادیث نبوی و اشعار
عرب، بسیار غنی بوده و همین جامعیت و شیوه بیان آن سبب شده است تا از دیرباز، مورد توجه و ستایش ادیبان و نحویان قرار گرفته و در برخی مجامع به‌صورت کتابی درسی درآید.
در پایان جلد دوم، نص کتاب «الکافیة الشافیة»
ذکر شده است.
فهرست مطالب،
آیات،
احادیث، اشعار و رجزهای مذکور در متن، به همراه فهرست مراجع و منابع مورد استفاده در تحقیق، در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها توسط محققین نوشته شده و در آن، به ذکر منابع، توثیق اشعار، تراجم اعلام، تعلیق بر بعضی از مسائل نحوی و توضیح الفاظ غریب از معاجم لغت پرداخته شده است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي.
