شرایط مقدمات برهان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

شرایط مقدمات برهان، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای شرایط افاده یقین در برهان، به حسب مقدمات آن است.

---

از لابه‌لای منابع منطقی می‌توان اموری را به عنوان شرایط مقدمات برهان استخراج کرد:
۱. اولیت مقدمات برهان: یعنی در هر یک از مقدمات، حمل محمول بر موضوع، بدون واسطه باشد.
۲. تقدم مقدمات برهان: یعنی مقدمات برهان بر نتایج خود تقدم داشته باشد. اقدمیت و تقدم، یا به لحاظ خارج و عالم واقع است (تقدم طبعی مقدمات)، و یا به حسب عقل و عالم ذهن (تقدم عقلی مقدمات). تقدم عقلی، یا به لحاظ زمان است (تقدم زمانی مقدمات)، و یا به لحاظ معرفت و تصدیق (تقدم معرفتی مقدمات). تقدم به حسب عقل که شامل تقدم معرفتی مقدمات و تقدم زمانی آنها می‌شود، از شروط مقدمات هر دو قسم برهان (انّی و لمّی) است، اما شرط تقدم خارجی و طبعیِ مقدمات اختصاص به برهان لمّی دارد.
۳. تناهی مقدمات برهان به اولیات: برهان قیاس است و قیاس، حد وسط بین حد اکبر و حد اصغر است و واسطه بین دو حد نمی‌تواند بی‌نهایت باشد، چرا که تسلسل لازم می‌آید.
۴. ذاتیت مقدمات برهان: یعنی محمول در هر یک از مقدمات، ذاتی موضوع باشد. ذاتی باب برهان، مجموع مرکب از ذاتیات باب ایساغوجی (کلیات خمس) و اعراض ذاتی (مورد استعمال در علوم برهانی) است.
۵. ضروریت مقدمات برهان: یعنی در هر مقدمه ثبوت محمول برای موضوع، به حسب ذات یا به حسب وصف، ضرورت داشته باشد.
۶. کلیت مقدمات برهان: یعنی در هر مقدمه محمول بر همه اشخاص و مصادیق موضوع در همه زمان‌ها به حمل اوّلی و بدون واسطه حمل شود.
۷. یقینیت مقدمات برهان: یعنی مقدمات برهان از صنف قضایای یقینی (اوّلیات، فطریات، مشاهدات، تجربیات، متواترات و حدسیات) باشد.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا.    
• حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    

---