شاه اسماعیل نامه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شاه اسماعیل نامه، اثری است منظوم در قالب مثنوی درباره شاه اسماعیل صفوی و توصیف پهلوانی‌ها و کشورگشایی‌های او.
زمان شروع سرودن این
اثر معلوم نیست؛ اما زمان اتمام آن
سال ۹۴۰ ق، یعنی ده سال پس از
مرگ شاه اسماعیل است.
کتاب؛ مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم مصحح، آقای
جعفرشجاع کیهانی و هفت فصل است.
مصحح کتاب طی پنج فصل مطالب ذیل را بیان داشته است:
در فصل نخست به معرفی مولف و
آثار وی، به ویژه اثر حاضر پرداخته است.
در فصل دوم درباره خاندان شاه اسماعیل سخن گفته است.
در فصل سوم، زندگی و احوال شاه اسماعیل را مورد بررسی قرار داده است.
فصل چهارم به بیان وقایع و سایر نبردهای شاه اسماعیل اختصاص یافته است.
فصل پنجم هم به بیان دو نکته دیگر درباره احوال شاه اسماعیل و نهایت کار وی اختصاص داده شده است.
اما فصل ششم کتاب، به خود مثنوی اختصاص یافته است. این مثنوی چنانکه از نامش پیداست، اثری است درباره
شاه اسماعیل صفوی و توصیف پهلوانی‌ها و کشورگشایی‌های او. این اثر را می‌توان نوعی منظومه حماسی تاریخی دانست که شاعر در آن، قهرمانی‌های شاه اسماعیل را به زبان
شعر درآورده است. قاسمی این اثر را به دستور شاه طهماسب سرود و پس از اتمام آن، دفتری دیگر درباره شاه طهماسب به شعر درآورد و این دو دفتر را شه نامه نامید که نام دیگر آن شاهنامه قاسمی است. قاسمی در شاه اسماعیل نامه به این موضوع اشاره کرده که شاهنامه اش دو دفتر است و آرزو کرده است که به فضل پروردگار دفتر دوم را، همانند دفتر اول به پایان برد.
شماره ابیات این
اثر بالغ بر ۴۳۵۲ بیت است.
قاسمی در مقدمه اثر خود، ابتدا به
حمد خداوند و
نعت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
منقبت ائمه علیه‌السّلام پرداخته و سپس موضوعات اصلی مورد نظر خود را سروده است که عناوین اصلی آن به ترتیب عبارتند از:
۱- ذکر و یاد خداوند و بیان عظمت پرودگار.
۲- اظهار
عجز و نیاز به درگاه کریم کارساز.
۳- در
نعت پیامبر .
۴- در صفت
معراج .
۵- در
صفت علی و
ائمه اطهار علیهم السلام.
۶- در
مدح شاه اسماعیل.
۷- در صفت بزم آراستن شاهزاده عالمیان.
۸- در عرض حالات شاه زمان و صفت این داستان.
قاسمی در این بخش بدون این که مستقیما نامی از شاه طهماسب ببرد، به مدح او پرداخته و از شاه به عنوان مشوق خود در سرودن این اثر نام برده است و به اشاره،
قصد خود را، پس از اتمام سرودن شاه اسماعیل نامه، به سرودن اثری در وصف شاه طهماسب، و این که نام او را بر صفحه روزگارجاودان سازد، بیان کرده است.
قاسمی، پس از وصف شاه طهماسب با اشاره به نظامی و این که راه او را در مثنوی پیموده است، به
مولانا عبدالله هاتفی (م ۹۲۷ ق.) از مثنوی گویان اواخر عهد تیموری و آغاز عصر صفوی که فتوحات شاهی را به امر شاه اسماعیل به نظم درآورد؛ اما کار وی ناتمام ماند، اشاره می‌کند و از
تشویق شاه طهماسب نسبت به خود در جهت اتمام کار
هاتفی سخن می‌گوید.
در فصل هفتم، مصحح محترم بحثی را تحت عنوان حاصل سخن مطرح کرده که در آن به شرایطی که شاعر را به سرودن این مثنوی واداشته اشاره و از جنبه‌های ادبی آن یاد می‌کند. پس از آن، بخشی تحت عنوان واژه نامه در این فصل گنجانده شده که به توضیح واژگان موجود در مثنوی می‌پردازد.
کتاب؛ مشتمل بر پاورقی‌هایی، که همگی مربوط به نسخه بدلها است و نیز یادداشت‌هایی، به عنوان تعلیقات در پایان هر فصل و فهرست‌های ذیل می‌باشد:
فهرست امثال و
حکم ، اشخاص، جای‌ها، سازها و اصطلاحات موسیقی، کتاب‌ها و منابع و مآخذ.
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
