سید هاشم بحرانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سید هاشم بحرانی فرزند سید سلیمان حسینی بحرانی و معروف به «علامه بحرانی» است.
سلسله نسب او با بیست و پنج واسطه به
امام موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ می‌رسد.
در نیمه اول قرن یازدهم در روستای «كتكتان» از توابع شهر «توبلی» كه پایتخت علمی و سیاسی
بحرین در آن عصر بود، فرزندی از سلاله پاك
رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ به دنیا آمد. گرچه تاریخ تولد او به طور دقیق به دست نیامده است. بر اساس برخی از دلایل، تاریخ تولدش را بین سالهای ۱۰۳۰ تا ۱۰۴۰ ق. یاد كرده‌اند.
سید بحرانی پس از چندی تحصیل در زادگاهش راهی
نجف اشراف شد و از استادان آن حوزه باشكوه استفاده فراوان برد و سالها بعد با رسیدن به مقام علمی و معنوی
اجتهاد، بزرگ مرجع آن حوزه گشت. گرچه سال ورودش به
نجف، به صورت دقیق مشخص نیست اما به یقین در سال ۱۰۶۳ ق. نزد استاد بزرگ
نجف،
فخرالدین طریحی به دانش اندوزی مشغول بوده است.
او پس از چندی به زادگاهش
بحرین بازگشت و بعد از رحلت
شیخ محمد بن ماجد بحرانی عهده‌دار منصب
مرجعیت و رهبری دینی علمی مردم گردید.
۱.
شیخ فخرالدین طریحی نجفی (متوفی ۱۰۸۷ ق.) مؤلف كتاب «
مجمع البحرین و مطلع النیرین».
۲.
سید عبدالعظیم بن عباس استرآبادی از بزرگان علمای اخباری بود كه به علامه بحرانی
اجازه نقل روایت داد.
۱.
شیخ محمد بن حسن حر عاملی، مؤلف كتاب «
وسائل الشیعه».
۲.
شیخ محمود بن عبدالسلام المعنی.
۳.
شیخ عبدالله بن علی بن احمد بحرانی (متوفی ۱۱۴۸ ه. ق) مؤلف كتاب «الرسائل المتشتته».
۴.
سید محمد بن علی سیف الدین عطار بغدادی.
۵.
شیخ علی مقابی بحرانی.
۶.
شیخ حسن بحرانی.
۷.
شیخ هیکل بن عبد علی اسدی جزائری.
قرن چهارم و پنجم هجری دوران نشر و گسترش علوم و تألیف و تصنیف و آزادی نسبی علمای بزرگ شیعی بود. در این دوران عالمان و محدثان بزرگ، كُتب اربعه شیعه (
کافی،
تهذیب الاحکام،
من لایحضره الفقیه،
استبصار) را كه منابع اساسی
فقه تشیع به شمار می‌روند به رشته تحریر درآوردند.
پس از آن دوران، تلاش علمی و تحقیقی در موضوع گردآوری،
تدوین و تألیف حدیث رو به خاموشی نهاد تا اینكه پس از گذشت پنج قرن سكوت زمستانی، در قرم یازدهم هجری، بزرگان و نوابغی از
عالم تشیع به این امر مهم همت گماشته، با استفاده از زمینه مناسبی كه در پرتو
حکومت صفویان به وجود آمده بود، تلاش فراگیری را در این باره پی گرفتند.
پیشگامان این تحول عظیم و
پیام آوران این بهار با صفا، بزرگانی چون
علامه مجلسی و
علامه بحرانی بودند.
علامه مجلسی با تدوین و نگارش مجموعه عظیم «
بحار الانوار» خدمت بزرگی به
اسلام كرد.
علامه سید هاشم بحرانی نیز آستین همت بالا زد و به دور از هیاهوی زمانه، خود را به دریای بیكران
علوم الهی و معارف
اهل بیت افكند و با استمداد از كلام و گوهرهای تابناك
امامان معصوم، ساحلی زیبا و پرطراوت را به رهروان طریق هدایت نشان داد.
آن
محدث و
مفسر بزرگ انگیزه و هدف خود را از این كار عظیم چنین بیان می‌كند:
«دیدم كتب علمی از بین می‌رفت و آثار پوسیده می‌گردید، در حالی كه این كتابها قبل از روزگار ما منابعی غنی بودند كه پس از چندی تنها علایمی از آنها بر جای ماند و به مرور، اثری از آنها علامتها نیز باقی نماند. گویا چیزی گفته و نوشته نشده بوده است. با اینكه ستارگان علم و معرفت روشنی می‌بخشیدند و كتابها و آثار آنها به طور فراوان در همه نقاط نگاشته و منتشر می‌گردید».
او با این هدف و مقصد، به این تحول عظیم دست زد و بدین سان بار دیگر طراوات شكوفه‌های بوستان
اهل بیت ـ‌علیهم السّلام ـ و
پیام بهار ایمان را نوید داد.
علامه بحرانی در قرن یازدهم كه می‌توان آن را «
عصر احیای دوباره حدیث» نام نهاد با تمسك به
حدیث شریف پیامبر گرامی اسلام كه فرمود:
«ایها الناس انی تارك فیكم الثقلین ... كتاب الله و عترتی ...» به دفاع از مرزهای عقیدتی
اسلام و
تفسیر آیات قرآن کریم پرداخت و برای پاسداری و ترویج
ثقل اکبر (
قرآن مجید)
تفاسیر متعددی به رشته تحریر در آورد.
او در دفاع از
ثقل اصغر (
اهل بیت) و انتشار
احادیث معصومین ـ علیهم السّلام ـ نیز تلاشی درخور توجه و ستودنی از خود نشان داد. وی كه فقیهی گرانمایه و صاحب تألیفات بسیار ارزشمندی در
فقه،
اصول،
رجال و ... بود زمانی از ادامه تحقیق و تألیف در
فقه منصرف شد و به یكباره توجه ویژه‌ای نسبت به تدوین آثار
اهل بیت پیدا كرد و با تمام توان و سرعت و دقت فراوان، به این مهم پرداخت.
درباره اوآمده است:
«علامه بحرانی عمر شریفش را
وقف جمع
آوری، تصحیح و تدوین
احادیث نمود و حتی یك لحظه از جستجو برای یافتن كتب
حدیث و جمع
آوری نسخه‌های كتب
حدیث و تصیح و تبویب و تنظیم
احادیث برای بهتر استفاده كردن از
روایات آرام نگرفت».
بدین سان علامه سید هاشم بحرانی با تلاش وصف ناپذیرخویش، «پاسدار حریم ثقلین» گردید.
علامه بحرانی در تدوین كتابهای روایی و
حدیث، از روشهای برجسته و علمی خاصی استفاده می‌كرد كه اشاره‌ای اجمالی به آنها ضروری می‌نماید.
۱. استفاده از
روایات اهل سنت برای
اثبات امامت علی ـ علیه السّلام ـ و دیگر
امامان معصوم ـ علیه السّلام ـ به گونه‌ای كه او
حدیث منزلت را از طریق یكصد
سند از دانشمندان
اهل سنت با ذكر نام كتاب و مدرك آنها نقل كرده است.
۲. استفاده از نسخه‌های متعدد و عبارات متفاوت یك
حدیث برای صحیح‌تر مشخص شدن و گویایی حدیث.
۳. تحقیق و تصحیح
سند احادیث برای پیدا كردن
روایات صحیح.
او در این زمینه كتاب
تهذیب شیخ طوسی را بررسی و تحقیق كرد و اغلاط بسیاری را كه در
رجال و
سند اخبار بود مشخص ساخت و اثرخویش را «
تنبیهات الاریب فی رجال التهذیب» نامید.
۴. دسته‌بندی و تبویب
احادیث ازدیگر كارهای مهم و لازمی بود كه در سیره نیكوی سید قرار داشت.
او در این باره كتاب «
ترتیب التهذیب» را كه مربوط به
تهذیب شیخ طوسی بود به رشته تحریر درآورد و آن را به بهترین روش تدوین و دسته بندی كرد.
كوششهای جانفرسای این محقق توانمند، عالمان و سیره نویسان بلند پایه را بر آن داشت تا همگان اعتراف كنند كه در تاریخ تشیع كسی جز علامه مجلسی (رض) مانند او دیده نشده است
و بلكه در برخی موارد از جمله تحقیق در
سند و تصحیح آن، امتیازاتی دارد كه در نوع خود بی‌نظیر بوده و ایشان در این باره از مصادری حدیث نقل كرده كه علامه مجلسی به آنها دست نیافته است.
علامه بحرانی اسطوره
تقوا و ضرب المثل پرهیزكاری بود.
شیخ محمد حسن نجفی، صاحب كتاب
جواهر الکلام در ضمن موضوعات مربوط به
عدالت و
تقوا، فرزانگانی چون
مقدس اردبیلی و علامه بحرانی را از چهره‌های ممتاز و استثنایی
تقوا معرفی می‌كند.
سید بحرانی به رغم فعالیتهای تحقیقی و تألیف كتابهای پرارج، هیچ‌گاه از هدایت و ارشاد مردم غافل نبود و وظایفی چون
قضاوت،
اجرای احکام الهی، كوتاه كردن دست ظالمان و دیگر امور مربوط به جامعه را بخوبی به انجام رساند.
او با مدیریت دینی خویش انسانهای صالح را به سوی تكامل و سعادت واقعی رهنمون گشته، هدایت‌گر مردم در دین و دنیایشان بود.
۱. علوم قرآن.
۲.
البرهان فی تفسیر القرآن (معروف به
تفسیر برهان).
۳. اللوامع النورانیّه فی اسماء علی و اهل بیته القرآنیه.
۴. الحجه فیما نزل فی القائم الحجه.
۵. نورالانوار فی تفسیر القرآن.
۶. الهادی و مصباح النادی.
۷. الهدایه القرآنیه الی الولایه الامامیه.
۸. اصول اعتقادات.
۹. حقیقه الایمان المبثوت علی الجوارح و احادیث التوحید و النبوه و الامامه.
۱۰. نهایه الاكمال فیما یتم به تقبل الاعمال.
۱۱. مصباح الانوار و انوار الابصار فی بیان معجزات نبی المختار.
۱۲. امامت.
۱۳. اثبات الوصیه.
۱۴. احتجاج المخالفین علی امامه علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ.
۱۵. الانصاف فی النص علی الائمه اثنی عشر من آل محمد الأشرف.
۱۶. ایضاح المسترشیدن فی بیان تراجم الراجعیت الی الولایه علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ.
۱۷. بهجه النظر فی اثبات الوصایه و الامامه للائمه اثنی عشر.
۱۸. البهجه المرضیه فی اثبات الخلافه و الوصیه.
۱۹. تبصره الولی فیمن رای القائم المهدی.
۲۰. تبصره الولی فی النص الجلی امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب ـ علیه السّلام ـ.
۲۱. التحفه البهیه فی اثبات الوصیه لعلی ـ علیه السّلام ـ.
۲۲. سلاسل الحدید و تقیّد اهل التوحید.
۲۳. عمده النظر فی بیان عصمه الائمه الاثنی عشر.
۲۴. غایه المرام و حجه الخصام فی تعیین الامام من طریق الخاص و العام.
۲۵. فصل معتبر فیمن رای الامام الثانی عشر.
۲۶. كشف المهم فی طریق خبر غدیرخم.
۲۷. مدینه المعاجز الائمه الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر.
۲۸. تفضیل الائمه صلوات الله علیهم علی الانبیاء عدانبینا محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ.
۲۹. تفضیل علی ـ علیه السّلام ـ علی الانبیاء او العزم من الرسل.
۳۰. تلخیص رسالتین.
۳۱. حلیه النظر فی فضل الائمه الاثنی عشر.
۳۲. الدر النضید فی فضائل الحسین الشهید ـ علیه السّلام ـ.
۳۳. فضائل علی و الائمه من ولده.
۳۴. فضل الشیعه (مناقب الشیعه).
۳۵. اللباب المستخرج من كتاب الشهاب.
۳۶. مناقب امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ.
۳۷. التیمیه و الدره الثمینه.
۳۸. معالم الزلفی فی عارف النشأه الاولی و الاخری.
۳۹. نزهه الابرار و منار الافكار فی خلق الجنه و النار.
۴۰. تاریخ اسلام.
۴۱. حلیه الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار.
۴۲. المطاعن البكریه و المثالب العمریه من طریق العثمانیه.
۴۳. مولد القائم.
۴۴. وفاه النبی.
۴۵. وفاه الزهراء.
۴۶. سیر الصحابه.
۴۷. مقتل ابی عبدالله الحسین ـ علیه السّلام ـ.
۴۸. فقه.
۴۹. التنبیهات فی الفقه.
۵۰. حدیث.
۵۱. ترتیب التهذیب.
۵۲. شرح ترتیب التهذیب.
۵۳. روضه الواعظین فی احادیث الائمه الطاهرین.
۵۴. تعریف رجال من لا یحضره الفقیه.
۵۵. رجال.
۵۶. تنبیهات الاریب فی رجال التهذیب.
۵۷. التیمیه فی بیان نسب التیمی.
۵۸. روضه العارفین و نزهه الراغبین.
۵۹. من روی النص علی الائمه الاثنی عشر من الصحابه و التابعین.
در سال ۱۱۰۷ ق. در
بحرین ، روستای نعیم جان سپرد و روحش به ملكوت اعلی پر كشید و جهان تشیع را در سوگ خود نشاند. پیكر پاكش با احترام و تجلیل به روستای «توبلی» منتقل گشت و در مقبره ماثنی، در جوار مسجد معروف آن سامان به خاك سپرده شد.مقبره‌اش اینك زیارتگاه خداجویان
بحرین است.
سایت اندیشه قم
