سوء خلق (اخلاق)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بداخلاقی از جمله
صفاتی است که آدمی را از خالق و
خلق دور می‌کند، و از نظر مردم می‌افکند، و طبع‌ها را از او متنفر می‌کند.
بداخلاقی نزدیک به غلظت و بدخوئی است و ظاهر آن است که: غلظت و درشتی از ثمرات کج‌خلقی باشد. همچنان که انقباض روی و دلتنگی و بد کلامی نیز از آثار آن است. و این
صفت از نتایج
قوه غضبیه است. و این از جمله
صفاتی است که آدمی را از خالق و
خلق دور می‌کند، و از نظر مردم می‌افکند، و طبع‌ها را از او متنفر می‌کند.
و هر کج‌خلقی اغلب مسخره مردمان و مضحکه ایشان می‌شود، و لحظه‌ای از
حزن و الم و
اندوه و غم خالی نیست. و از این جهت حضرت
امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) فرمودند که: «هر که بدخلق است خود را معذب دارد.» و بسیار می‌شود که به واسطه کج‌خلقی ضررهای عظیم به آدمی می‌رسد، و از نفع‌های بزرگ محروم می‌شود، و عاقبت هم آدمی را به عذاب اخروی می‌افکند.
مروی است که: روزی به
حضرت رسول (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم) عرض کردند که: «فلان زن روزها
روزه می‌گیرد و شبها را به
عبادت به پای می‌دارد و لیکن بدخلق است و از کج‌خلقی به همسایگان خود
آزار می‌رساند. آن حضرت فرمودند: هیچ خیری در او نیست، و او از اهل
جهنم است.» و آن حضرت فرمودند که: «بدخلقی بنده را می‌رساند تا اسفل درک جهنم.» و باز آن حضرت فرمودند که: «خدا منع کرده است قبول
توبه بدخلق را. عرض کردند که: چرا یا رسول اللّه؟ فرمودند: به علت اینکه هر وقت از گناهی توبه کرد در گناهی بدتر می‌افتد.» و فرمودند که: «بدخلقی گناهی است که آمرزیده نمی‌شود.» و بعضی از بزرگان گفته‌اند که: «اگر مصاحبت و همنشینی کنم با فاسق فاجر خوش‌خلقی، دوست‌تر دارم که با عابد کج‌خلقی بنشینم.»
و معالجه این
صفت ذمیمه نیز مانند سایر
صفات آن است که: انسان مفاسد دنیایی و آخرتی آن را به یاد آورد و ملاحظه کند که این
صفت، خالق و خلایق را با او دشمن می‌کند، پس مهیای این گردد که این را از خود دفع نماید. بعد از آن در وقت هر سخنی و حرکتی در فکر باشد که کج‌خلقی از او سر نزند و خود را محافظت کند و به
حسن‌خلق بدارد تا حسن‌خلق ملکه او گردد و از برای او معتاد شود.
چنانچه مذکور شد ضد این
صفت مهلکه حسن‌خلق است که از شریف‌ترین
صفات و فضائل ملکات است و
عقل و نقل دلالت بر مدح و خوبی آن می‌کنند. پیغمبر خدا (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند که: «در کفه میزان اعمال در
روز قیامت، چیزی بهتر از حسن‌خلق نیست.» و روزی به عموزاده‌های خود فرمودند که: «ای فرزندان
عبدالمطلب اگر وسعت آن را ندارید که مردم را به
اموال خود توانایی دهید پس با ایشان به گشاده‌رویی ملاقات کنید.» و نیز آن حضرت فرمودند که: «
خدا دین اسلام را خالص از برای خود گردانید. و صلاحیت ندارد از برای این
دین مگر
سخاوت و حسن‌خلق. پس دین خود را به این دو
زینت دهید.» و به آن جناب عرض کردند که: «
ایمان کدام یک از
مؤمنین افضل است؟ فرمودند: هر کدام که خوش خلق‌ترند.»
و باز فرمودند که: «دوست‌ترین شما در نزد من و نزدیک‌ترین شما در روز قیامت به من، خوش خلق‌ترین شماست.» و نیز فرمودند که: «حسن‌خلق،
گناه را می‌گدازد همچنان‌که خورشید یخ را می‌گدازد.» و از آن بزرگوار مروی است که: «بنده‌ای می‌شود کم عبادت باشد، ولی به واسطه حسن‌خلق در
آخرت به درجات عظیم و اشرف منازل برسد.» و به
ام‌حبیبه که زوجه آن حضرت بود، فرمودند که: «آدم خوش‌خلق، خوبی
دنیا و آخرت را گرفت.»
و مروی است از آن حضرت که فرمودند: «حسن‌خلق، صاحبش را می‌رساند به درجه کسی که روزها روزه و شبها به عبادت مشغول باشد.» و نیز آن حضرت فرمودند که: «نیکان شما خوش خلق‌اند، که مردم به دور و کنار آنها جمع می‌شوند، و به آنها نزدیک می‌شوند، و با ایشان الفت و
انس می‌گیرند، و ایشان نیز با مردم انس می‌گیرند.»
و از حضرت
امام محمد باقر (علیه‌السّلام) مروی است که: «مردی به خدمت حضرت پیغمبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم) آمد و عرض کرد که: یا رسول اللّه مرا وصیتی کن. حضرت او را به چند چیز توصیه فرمودند و از جمله آنها این بود که: با برادر
مؤمن با گشاده‌رویی ملاقات کن.» و حضرت امام همام
جعفر بن محمد الصادق (علیه‌السّلام) فرمودند که: «نیکی و خوش‌خلقی، ولایات را آباد می‌گرداند و عمرها را زیاد می‌کند.» و فرمودند که: «به درستی که خدای تعالی بنده را به حسن‌خلق
ثواب کسی می‌دهد که صبح و شام مشغول
جهاد در راه خدا بوده باشد.»
و نیز از آن حضرت مروی است که: «نیکی و احسان کردن با مردم و
خوش‌روئی با ایشان، باعث
دوستی مردم می‌شوند، و آدمی را از این جهت داخل
بهشت می‌نمایند. و
بخل و عبوس، صاحب خود را از خدا دور می‌کنند و داخل آتش می‌کنند.» و کسی که در این اخبار، و سایر اخباری که در این خصوص وارد شده است تامّل کند و به
وجدان خود و تجربیات رجوع کند، و احوال کج‌خلقان و خوش‌خلقان را تتبّع کند می‌یابد که: هر بدخلقی از خدا و
رحمت او دور، و مردم از او متنفر می‌گردند، و با او دشمن‌اند: و به این سبب از بذل و عطای دیگران هم محروم است. و هر خوش‌خلقی را خدا و خلق دوست دارند و همیشه محل فیض و رحمت خدا، و مرجع بندگان خداست.
مؤمنان از او استفاده می‌کنند و
خیر او به ایشان می‌رسد. و مقاصد و خواسته‌های بندگان خدا بوسیله او بر آورده می‌شود. و از این جهت خدا هیچ پیغمبری را بر نینگیخت مگر اینکه این
صفت در او کامل و تام بود. بلکه
صفت خوش‌خلقی
افضل صفات پیغمبران، و اشرف اخلاق برگزیدگان است.
و از این جهت خداوند عالم به جهت اظهار
نعمت خود از برای حبیب خودش در مقام ثنا و مدح او فرمود: «وَ انَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ؛
و در حقیقت تو بر نیکو خلقی عظیم (و
آئین و شرعی بزرگ) آراسته‌ای.» و از کثرت
شرافت این
صفت فاضله، سرور
پیغمبران و سید انس و جان در این
صفت به غایت رسیده بودند، و در نهایت آن جا گرفته بودند.
حتی اینکه وارد شده است که: «روزی آن سرور در
مسجد با جماعتی از
اصحاب نشسته بودند و مشغول
تکلّم بودند، کنیزکی از شخصی از
انصار داخل شد و خود را به آن حضرت رسانید، پنهانی گوشه جامه آن کوه
حلم و
وقار را گرفت. چون آن حضرت مطّلع شد برخاست و گمان کرد که او با حضرت کاری دارد. چون آن حضرت بر خاست کنیزک هیچ سخنی نگفت و حضرت نیز با او سخنی نفرمودند و در جای مبارک خود نشستند. باز کنیزک آمده گوشه جامه حضرت را برداشت و آن بزرگوار برخاست. تا سه دفعه آن کنیزک چنین عملی را انجام داد و آن حضرت برخاست. و در دفعه چهارم که حضرت پیغمبر (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم) بر خاستند آن کنیزک از عقب آن حضرت قدری از جامه آن حضرت را جدا کرده، برداشت و روانه شد. مردمان گفتند:
ای کنیز این چه عملی بود که کردی؟ حضرت را سه دفعه بر از جایش بلند کردی و سخن نگفتی مطلب تو چه بود؟ کنیزک گفت: در خانه ما شخص مریضی بود، اهل خانه مرا فرستادند که پاره‌ای از جامه حضرت را ببرم که آن را به
مریض بندند تا
شفا یابد، پس هر مرتبه که خواستم قدری از جامه حضرت را بگیرم چنین تصور فرمودند که مرا با ایشان کاری است، من حیا کردم و بر من گران بود که از آن حضرت خواهش کنم قدری جامه خود را به من دهند.»
قال الصادق علیه السلام: «اِنَّ سوءَ الخُلقِ لَیُفسِدٌ العملَ کما یُفسِدُ الخلُّ العسلَ؛ همانا بداخلاقی فاسد می‌کند عمل را همچنان که سرکه عسل را فاسد می‌کند.»
قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و سلم: «خصلتان لایَجتمعان فی مؤمنٍ البُخلُ و سوءُ الخلق؛ دو خصلت است که در مؤمن جمع نمی‌شود، (یافت نمی‌شوند) بُخل و بداخلاقی.»
قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و سلم: «اِنّ العبدَ لَیَبلُغُ مِن سوءِ خُلقه اسفَلَ درکِ جهنّمَ؛ همانا بنده به خاطر بداخلاقی به پایین‌ترین طبقه جهنم راه پیدا می‌کند.»
قال علیٌّ علیه السلام: «مَن ساءَ خُلقُه ضاقَ رزقُ؛ کسی که بداخلاق باشد روزی‌اش کم می‌شود.»
قال علیٌّ علیه السلام: «سوءُ الخُلقِ یوحِشُ النفسَ و یَرفعُ الاُنسَ؛ سوءخلق باعث وحشت
نفس و از بین بردن انس و الفت با دیگران است.»
قال علیٌّ علیه السلام: «سوءُ الخلقِ نَکدُ العیشِ و عذابُ النفسِ؛ سوءخلق باعث سختی در معیشت و
زندگی انسان بوده و سبب عذاب همیشگی اوست.»
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «بداخلاقی و کج خلقی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۲/۲۵.
