سماع حدیث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سماع، از اصطلاحات
علم حدیث و از
طرق تحمل حدیث بوده و به شنیدن
روایت هر شاگردی از استاد خویش اطلاق می‌شود.
بهترین و نخستین
طریق تحمّل، «سماع» هر
راوی از دیگری، یعنی سماع و شنیدن
روایت هر شاگردی از استاد خویش است. سماع به معنای شنیدن است، یعنی راوی در حضور شیخ حدیث، روایتی را که او از روی حافظه، یا نوشته می‌خواند استماع کند و در صورتی که راوی گفتار روایی شیخ را کتابت کند به آن
املاء می‌گویند.
به اتفاق همگان سماع، عالی‌ترین نوع در میان
طرق هشتگانه حدیث است و طبعا حدیثی که از این
طریق تحمل و نقل شده باشد از اتقان و اعتبار بیشتری نسبت به سایر
طرق برخوردار است؛ زیرا اولا دریافت حدیث با این شیوه به صورت تدریجی و جزیی انجام می‌گیرد؛ یعنی راوی هر یک از روایات را به صورت علی حده از شیخ استماع می‌کند.
به عکس شیوه‌هایی مثل
اجازه،
اعلام،
وصیت که به صورت دفعی و کلی انجام می‌گیرد، مثلا شیخ حدیث، اجازه نقل تمام روایات یک کتاب را به راوی می‌دهد. و پیداست شیوه نخست از اتقان و دقت بیشتری برخوردار است.
ثانیا: سماع در مواردی تحقق می‌پذیرد که مجلسی برای تحدیث و استماع حدیث فراهم شده باشد، چنان که در گذشته مرسوم بوده، مشایخ حدیثی در مساجد و مراکز علمی به صورت عمومی یا در منازل خود به شکل خصوصی و به طور رسمی به نقل احادیث می‌پرداختند و طالبان حدیث نیز به منظور شنیدن روایات و ثبت آنها در چنین مجالسی حاضر می‌شدند. اینگونه مجالس را می‌توان شبیه جلسات دروس خارج حوزه دانست. و طبع چنین نشست‌ها آن است که مطالب از سوی گوینده با دقت بیان شده و از سوی مستمعان با دقت حفظ و ثبت می‌شود. بویژه که آنان نیک بدانند مطالب رد و بدل شده سرتاسر سخن
معصوم و جزء متون دینی بوده و هر حرف و کلمه آن از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است. در روایاتی از
امام صادق (علیه‌السّلام) نیز بر اهمیت سماع راوی از شیخ تاکید شده است.
«
شهید ثانی» در این خصوص می‌گوید:
«الحقل الاوّل فی موقعیّة السماع و هو، أی السماع من الشیخ أرفع
الطرق الواقعة فی
التحمّل عند جمهور المحدّثین، لانّ الشیخ أعرف بوجوه ضبط الحدیث و تأدیته».
شیخ کلینی در
کافی، در کتاب فضل‌العلم، در باب روایه الکتب و الحدیث، روایاتی را ذکر می‌کند که از مفاد آنها، اهمیت سماع حدیث، معلوم می‌گردد؛ از جمله در روایتی از
عبدالله بن سنان نقل شده که می‌گوید: خدمت امام صادق (علیه‌السّلام) عرض کردم، مردم می‌آیند تا
حدیث شما را از من بشنوند ولی من چون مقداری می خوانم، خسته می‌شوم و دیگر نمی‌توانم، حضرت می‌فرماید: به اندازه توان بخوان؛ آن روایت چنین است:
«عن عبدالله بن سنان قال: قلت لأبی عبدالله (علیه‌السّلام): یجیئنی القوم فیستمعون منّی حدیثکم فاَضجَرُ و لا أقوی، قال (علیه‌السّلام): فاقرأ علیهم من أوّله حدیثاً و من وسطه حدیثاً و من آخره حدیثاً.
سماع حدیث دارای مراتبی به شرح ذیل است:
۱. سماع خصوصی شاگرد از استاد به شکلی که استاد از کتاب، یا از حفظ می‌خواند.
۲. سماع شاگرد از استاد در جمع دیگر شاگردان به شکلی که استاد از کتاب، یا از حفظ می‌خواند.
۳.سماع راوی از
شیخ الحدیث به شکلی که استاد برای دیگران می‌خواند و او هم حاضر بوده است، اعم از آن که استاد از متن کتاب می‌خوانده، یا از حفظ.
در سماع حدیث، گاهی راوی به بالاترین مرتبه آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «سمعت فلاناً یقول»، یا «حدّثنا فلان یقول»؛ همچنان که لفظ «أخبر» و «قال» نیز از مراتب بعدی سماع است و عبارت «عن فلان» هم، مخفّف «اخبر فلان عن فلان» می‌باشد که می‌تواند به سماع حدیث هر یک از
راویان از دیگری، اشاره کند.
طرق تحمل حدیث؛
اصطلاحات رایج محدثان؛
اصطلاحات حدیثی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اصطلاحات حدیثی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۲۹. سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تحمل حدیث، شرایط و طرق آن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۲۹
