سلسلة التواریخ (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«سلسلة التواریخ» یا «اخبار الصین و الهند»، ترجمه فارسی کتابی است از سلیمان تاجر سیرافی که توسط ابوزید حسن سیرافی گردآوری و اضافاتی بدان افزوده شده است. این کتاب، شرح
سفر دریایی سلیمان تاجر سیرافی در سده چهارم هجری است.
کتاب سلسله التواریخ حاوی پیش گفتار و نیز مقدمه مترجم؛ آقای حسین قرچانلو، دو بخش و نیز ضمائم است؛ بخش اول که از آن به کتاب اول یاد شده است، تالیف سلیمان تاجر و بخش دوم را ابوزید سیرافی بر بخش اول افزوده است.
این کتاب گزارش گونه‌ای از عجایب جهان باستان است که مطالب آموزنده و گه گاه باور نکردنی از رسوم، احوال و عادات طوایف
چین ،
هند و بخشی از مناطق آسیای جنوب شرقی و دانستنی‌های فراوانی از چینی‌ها، هندی‌ها و
ایرانیان مقیم این دو کشور ارائه می‌دهد. این کتاب منبع خوبی برای بررسی روابط ایران، چین و هند در قرن چهارم هجری است. از مطالب آن می‌توان به بیان دلایل رشد و رونق و افول روابط تجاری میان ایران، هند، چین و برخی از مناطق آسیای جنوب شرقی، نحوه گذران زندگی ایرانیان مقیم آن عصر در هند و چین و روابط دوستانه و احترام متقابل ایرانیان و حکمرانان کشورهای مقیم را دریافت.
کتاب سلسله التواریخ اطلاعات جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی مفیدی از هند و چین در سده چهارم هجری در بر دارد و گزارشی از سفرهای
دریایی سده سوم و چهارم است. در این عصر رابطه بازرگانی میان بندر سیراف و
بصره با هند و چین موجب گشودن راه تاجران عمده و رونق داد و ستد و تجارت در این منطقه شد. لذا اهمیت کتاب در بررسی تاریخ بازرگانی و تجارت
دریایی سده مورد بحث کاملا مشخص است. سیراف عمده‌ترین بندر این دوره بود که کالاها با کشتی‌های کوچک از سایر بنادر جهت ارسال به چین، به این بندر فرستاده می‌شد. در این کتاب از ارسال کالاها از سیراف به مقصد چین و مسافرت بازرگانان سیراف به
جده در
دریای احمر و سواحل زنگبار سخن به میان رفته است. این کتاب نمونه و الگویی برای جغرافی دانان و
دریانوردان قرن‌های بعد بوده و اثر آن را در سلسله آثار
دریایی و دریانوردی نباید نادیده گرفت.
این کتاب؛ شامل جنبه‌های مختلف حیات اجتماعی، وضع پوشاک، مصارف غذایی،
مراسم مذهبی ،
قضاوت ، معاملات، آموزش و پرورش، مراسم
ازدواج ، مسائل حقوقی و مالی، معرفی مناطق جغرافیایی و جغرافیای طبیعی به ویژه راه‌های بازرگانی،
دریاها افسانه‌های
رایج آن عصر، خط سیر کشتی‌های بازرگانی، چین در
دریای هند، زندگی پادشاهان و برخی مسائل سیاسی و شورش‌ها است. مؤلف ضمن معرفی کتابش می‌نویسد: «کتابی است که در آن تواریخ سرزمین‌ها یا (شهرها) و
دریاها و گونه‌های
ماهیان آمده است. در این کتاب، دانش
نجوم و شگفتی‌های جهان و اندازه شهرها و آبادی هر یک از آن شهرها و درندگان (حیوانات وحش) و دهلی،
مقبره همایون و... معرفی گردیده است.
سیراف عمده‌ترین بندر قرون اولیه اسلامی بود که کالاها با کشتی‌های کوچک از سایر بنادر جهت ارسال به چین، به این بندر فرستاده می‌شد. در کتاب «سلسله التواریخ» از ارسال کالاها از سیراف به مقصد چین و مسافرت بازرگانان سیراف به جده در
دریای احمر و سواحل زنگبار سخن رفته است. در ادامه نویسنده تصریح دارد که در کتاب عجایبی؛ چون،
دریای یاجوج و
ماجوج ،
کوه قاف ، سرزمین سرندیب و ابوحبیش مردی که ۲۵۰ سال عمر کرد، ماهی که باله هایش؛ مانند بادبان کشتی بود و...» را آورده است.
همانطور که اشاره شد، کتاب از دو قسمت تشکیل شده است: سرفصل‌های کتاب اول به شرح زیر است:
دریای یاجوج و ماجوج، انواع ماهیان
دریای یاجوج و ماجوج،
خلیج فارس و شهرهای اطراف آن،
بحرین و جزایر خلیج فارس،
دریاهای منشعب از
دریایی هند، زنی که شاه
دریای هرکند است، سرندیب و محل فرود آمدن
آدم علیه‌السّلام ، معادن
یاقوت در سرندیب، شهر فنصور
معدن کافور ، رامنی جزیره فیلان و آدمخواران، جزیره برهنه گان، جزیره آدمخواران، کوه‌های
نقره در
دریای هرکند، طوفان‌های شدید
دریای هند، ماهی آدم خوار، آتش سوزی در بندر بزرگ چین، مسلمانی که به
قضاوت انتخاب شد، خط سیر کشتی‌های بازرگانی چین در هند، شراب نارگیل، مملکت زابج، حرکت به سوی هند و چین و....
منبع اطلاعات سلیمان را مشاهدات شخصی، مسموعات و روایات «اشخاص مورد اعتماد» و «کسانی که او آنها را متهم به
دروغگویی نمی‌کرد» و مطالبی که در بین مردم
رایج بود، تشکیل می‌داد. گاهی نیز مطالبش را از کتب دیگر نقل می‌کرد. بیشتر مطالب او از اوضاع اجتماعی و جغرافیایی هند و چین خبر می‌دهد.
ابوزید سیرافی، کتاب دوم را گردآوری نموده است. او مامور بود تا به تامل در کتاب اول بپردازد و تکمله‌ای را به اندازه آگاهی و آشنایی خود بر آن بیفزاید. ابوزید «در حد اطلاعات شخصی اش و نه بیشتر»، کتاب دوم را جمع آوری و به «شرح علل» می‌پردازد. وی قبل از طرح شورش چین و دگرگونی اوضاع آن می‌نویسد: در این جا به «شرح علل» آن تا آن جا که می‌دانم، اگر خدا بخواهد می‌پردازم.
ابوزید در این کتاب اوضاع اجتماعی و فرهنگ عمومی را باز بانی ساده و قابل فهم مطرح می‌کند.
برخی سر فصل‌های کتاب دوم به شرح زیر است:
اخبار چین و هند، تغذیه
مردگان در چین، شورش در چین و دگرگونی اوضاع آنجا، سقوط بندر خانفوا به دست خوانگ چائو، دفع شورش یاغیان و آرامش مجدد چین، اوضاع نابسامان چین بعد از شورش، بازگانان بیگانه مورد ستم واقع شدند، مجازات عجیب
زناکاران ، اجازه نامه برای زنان بد کاره،
سکه مس برتر از سکه طلا، نوع ساختمان‌های چینی، ماموران جمع آوری خراج در چین، ورود فرمانروایان به شهر خانفوا، پوشاک چینیان از بهترین
حریر ، مهارت چینیان در صنایع ظریفه، داستان خوشه
گندم و
گنجشک ، رفتن ابن وهب به چین، گفتگوی ابن وهب با پادشاه چین، پادشاهان بزرگ جهان به گفته شاه چین، گفت وگوی ابن وهب با پادشاه چین درباره اوصاف
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و....
بخشی از مطالب ابوزید که عنوان (مساحت برخی از سرزمین‌ها و مساحت بلاد مجاور تا
حلب ) را دارد، اطلاعات پراکنده‌ای است که وی از دیگران شنیده و به دلیل دانش کم خود این مطالب را بدون تحقیق و بررسی در کتابش ذکر کرده است. و به قول مترجم (احتمالا از فهم آنها نیز عاجز بوده است) به همین جهت از خواندن آنها بهره چندانی عاید خواننده نمی‌شود.
در ادامه، ضمائم و اوزان و مقیاس‌های به کار رفته (در چند سطر) بر کتاب دوم افزوده شده است. ضمیمه اول وصف
دریاها و ماهی هاست که در آن «پاره‌ای از ترتیبات
دریاهای متصل و منفصل» بیان شده است و ضمیمه دوم: «پاره‌ای از اخبار مربوط به
دریای حبشی و سرزمین‌های پادشاهان و ترتیبات امور آنها و عجایب گوناگون شان است.»
در پایان، مترجم فهرست منابع و ماخذ مورد استفاده، فهرست اعلام جغرافیایی، و فهرست اشخاص، اقوام، قبایل و فرق را آورده است. سرانجام انواع سکه‌هایی که در متن کتاب آمده است و کتبی که نامشان در متن کتاب است می‌آید.
تصاویری چند این کتاب را زینت داده است که به درک مطالب کمک می‌کند. نقشه‌های به کار رفته در کتاب به خواننده در فهم بهتر جغرافیای تاریخی مناطق مختلف کمک می‌کند. در این کتاب گاهی مؤلف برای زینت دادن کلام، از
آیات فراوانی بهره برده است. این کتاب با نثری روان و سلیس توسط آقای حسین قره چانلو از
عربی به فارسی برگردانده شده است. مترجم تلفظ صحیح کلمات دشوار را به
زبان انگلیسی در پاورقی آورده است و جهت تسهیل درک مطلب در خصوص برخی کلمات توضیحاتی را در پاورقی می‌آورد. مترجم برخی مطالب را با منابع مشابه از جمله فتوح البلدان، مراصد الاطلاع، اخبار الزمان، سرزمین‌های خلافت شرقی نوشته لسترنج،
تاریخ مسعودی و مختصر کتاب البلدان مقایسه و تطبیق داده است. وی همچنین اضافات گابریل فراند فرانسوی را که کتاب را از روی متن ناقص عربی به فرانسه ترجمه کرده، در زیر نویس آورده است. مترجم همچنین منابع و مآخذ مورد استفاده کتاب و مآخذی را که از کتاب استفاده نموده‌اند، در پاورقی آورده است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
