زیارت‌گاه حبیب بن موسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حبیب بن موسی،
امامزاده ،
مقبره و
زیارتگاهی معتبر از سده هفتم در
کاشان است.
این بنا در
محله پشت
مشهد در خیابان
امام‌خمینی قرار دارد و طبق کتیبه درِ ورودی، منسوب به حبیب بن
موسی بن جعفر علیه‌السلام است،
لیکن
قمی نسبت آن را به فرزندان
امام محمدباقر علیه‌السلام محتمل دانسته است.
تاریخ بنای مقبره، بر
محراب سفالین کوچکی که اینک در
موزه ملی ایران (دوران اسلامی) به شماره ۳۲۸۹ نگهداری می‌شود، به
عدد ۶۶۸ و به حروف ششصد و هفتاد نقش شده است.
احتمالا بنای اولیه مقبره، مانند دیگر
بقاع کاشان ، متعلق به پیش از سده ششم و هفتم است.
چون شاه عباس اول (حکومت: ۹۹۶ـ ۱۰۳۸) دودمان صفویه را
اولاد صاحب این بقعه می‌دانسته، این بقعه بسیار مورد توجه او بوده است.
در دوره
صفوی ، پس از این‌که این
مکان مدفن
شاه عباس اول گردید.
بر بنا و تزیینات آن افزوده شد.
در دوره‌های
زند و
قاجار نیز بخشهایی به بنا الحاق گردید.
این بنا در ۱۳۱۴ش در فهرست آثار ملی ایران، به شماره ۳۵۲، به ثبت رسید.
در ۱۳۲۶ش انجمن آثار ملی، با تأیید وجود مدفن شاه عباس اول در آنجا، بر آن شد که آرامگاهی برای او بنا کند که محقق نگردید.
از جزئیات ساخت بنای اولیه اطلاعی در دست نیست.
تنها اثر باقی‌مانده از
قرن هفتم در این بنا، پوشش کاشی‌کاری سطح
مزار است
که شامل
کاشیهای کوکبی شش ضلعی،
خشتی سرمه‌ای و محرابی‌شکل است که به موزه ملی ایران منتقل شده است.
این کاشی‌ها و محراب قدیمی بقعه کار علی بن محمدبن‌طاهر، از خاندان ابوطاهر کاشی، است.
ضریح برنجی روی مرقد نیز در ۱۳۲۷ش ساخته شده است.
بنای فعلی آرامگاه
صحن مستطیل شکلی است که رواقهایی از
اتاقهای بزرگ و کوچک، در دو طبقه، آن را احاطه کرده‌اند.
در
ضلع شمالی، پیش‌طاقی با تزیینات آجرکاری قرار دارد.
بناهای اطراف صحن به‌تدریج به بنای اولیه اضافه شده‌اند.
غرفه‌های طبقه اول مدفن علما و بزرگان است.
در جانب شمالی صحن،
ایوان بلندی ساخته شده که
سقف آن مقرنس‌کاری و
دیوارهای آن نقاشی شده است.
ورودی بقعه در وسط ایوان قرار گرفته است.
این مدخل،
در چوبی کنده‌کاری شده‌ای به تاریخ ۱۲۹۲ دارد.
در هریک از دو گوشوار ایوان، اتاقهایی ساخته شده است.
تزیینات داخل بقعه به‌تدریج از بین رفته است.
در هر طرف ایوان
مناره‌ای با بدنه کاشی‌کاری شده دیده می‌شود که تا نیمی از ارتفاع، به رواق‌ها متصل‌اند.
در ضلع جنوبی صحن، مسجدی قراردارد که
سرداب آن مدفن شاه عباس اول است.
سنگ سیاه مزار احتمالا از
قفقاز آورده شده و بر آن
آیةالکرسی ، به خط نسخ محمد محلاتی، حک شده است.
در سرداب، دو قبر دیگر هم هست که بنابر کتیبه روی دیوار با تاریخ ۱۰۰۱، یکی از آن‌ها متعلق به محمد بن طاهر بن خواجه می‌رولی نیشابوری،
واقف این مسجد است.
در ضلع شمالیِ صحن، مقبره‌ای از دوره
محمدشاه قاجار ، متعلق به سید محمدتقی پشت‌مشهدی، از
علمای کاشان، با تزیینات و نقاشیهای چشمگیر قرار دارد.
در گذشته این بقعه
موقوفات و متولی و خدمه جداگانه داشته است.
در ضلع شرقی صحن نیز
آرامگاه بزرگ دیگری، متعلق به
فقیه مشهور کاشان،
میرسیدعلی یثربی (متوفی ۱۳۳۸ش)، بنا گردیده است.
(۱) اسکندرمنشی.
(۲) اسکندرمنشی و محمدیوسف واله‌اصفهانی، ذیل تاریخ عالم‌آرای عباسی، چاپ سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۱۷ش.
(۳) حسین بحرالعلومی، کارنامه انجمن آثار ملّی، تهران ۱۳۵۵ش.
(۴) حبیب‌اللّه سلمانی‌آرانی، سیمای کاشان، قم ۱۳۷۵ش.
(۵) علی شریف، راهنمای آثار و بناهای تاریخی شهرستان‌کاشان، کاشان: اداره‌فرهنگ‌وهنر شهرستان کاشان.
(۶) عبدالرحیم ضرابی، تاریخ کاشان، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۶ش.
(۷) عباس قمی، منتهی‌الآمال، تهران ۱۳۳۱ـ۱۳۳۲ش، چاپ افست تهران.
(۸) حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ۱۳۷۴ش.
(۹) دونالد نیوتن ویلبر، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ترجمه عبداللّه فریار، تهران ۱۳۶۵ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «زیارت گاه حبیب‌بن موسی»، شماره۵۸۰۲.
