رساله صلاتیه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «رساله ی صلاتیه»، یکی از آثار فقهی
آیت الله شیخ محمد تقی نجفی اصفهانی است که به منزله ی
رساله عملیه آن بزرگوار می‌باشد و به همین جهت به
زبان فارسی و برای استفاده عموم
مقلدین نوشته شده است.
فرزند آن مرحوم؛ یعنی آیت الله
شیخ محمد باقر نجفی اصفهانی نیز تعلیقاتی بر کتاب نوشته است که در کنار مطالب
پدر بزرگوارش آمده است. رساله ی مذکور از دو بخش مهم
طهارت و
صلات تشکیل یافته است. کتاب، دارای پانزده فصل است که پنج فصل آن؛ یعنی احکام آب‌ها، احکام
وضو ، احکام
غسل ، احکام
تیمم و
نجاسات و
مطهرات در بخش نخست آن؛ یعنی
طهارت ذکر شده و ده فصل دیگر که عبارتند از: مقدمات
نماز ، افعال نماز،
تعقیبات نماز ،
مبطلات و منافیات نماز، مقارنات نماز، احکام
سهو و
شک در نماز، دیگر
نمازهای واجب ،
نمازهای مستحبی ،
نماز جماعت و
نماز سفر .
۱. مطالبی در باره ی کتاب توسط بزرگان به عنوان مقدمه نوشته شده که ما قبل از ورود به محتوای کتاب به خاطر اهمیت آن به گزیده‌ای از آنها اشاره می‌نماییم: یکی از محققین می‌فرماید: این کتاب یکی از معدود رسائل و کتبی است که با صغر حجمش شاید به جرات بتوان گفت تمام
احکام و
مسائل شرعی در باره ی
نماز را که در
روایت زکریا بن آدم قمی به نقل از
اامام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام چهار هزار باب دانسته شده، دارا می‌باشد.
۲. البته فروع فقهیه ی این کتاب از آن جا که
مقدمات نماز مانند برخی از احکام طهارت را نیز دارا می‌باشد، می‌توان بیش از پنج هزار فرع فقهی تخمین زد و این ویژگی، کتاب را در نوع خود بی نظیر کرده است که با این حجم کم متجاوز از پنج هزار مسئله شرعی مورد ابتلای
مؤمنین را در بر دارد.
۳. نکته دیگر آنکه کتاب چون برای استفاده ی عموم مؤمنین فارسی زبان تالیف شده، بدین زبان نگارش یافته است و نکته مهم در این مورد آن است که با توجه به این که نزدیک به دو
قرن پیش نوشته شده است نثر آن سلیس و روان می‌باشد؛ از این رو برای فارسی زبانان امروز به راحتی قابل استفاده است. اما با اینکه کتاب برای عموم مؤمنین و به عنوان کتاب
عمل و
فتوا تدوین گردیده، و لکن مؤلف
فقیه آن غالبا به اختلاف آرا در مسائل خلافیه نیز اشاره نموده است و چه بسا اشاره‌ای اجمالی نیز به دلیل قول مختارش می‌نماید که این عامل، کتاب را برای فضلا و علما و محققین نیز قابل استفاده و بهره برداری قرار داده است.
۴. یکی دیگر از محققین که تحقیق کتاب را نیز به عهده داشته در مورد آن به چند نکته مهم دیگر اشاره کرده که ما برخی از آنها را نیز یادآور می‌شویم؛ یکی از آنها اشاره به
ادله است که در بالا اشاره‌ای مختصر بدان نمودیم، نکته دیگر اهتمام خاص مؤلف به
روایات است که در جای جای کتاب به روایات ائمه معصومین علیهم‌السّلام تمسک شده است ولی نحوه ی آن متفاوت است. در برخی از موارد می‌فرماید: در روایات صحاح یا
معتبر چنین آمده است. در برخی از موارد دیگر می‌فرماید: مستفاد از
روایات چنین است.
۵. از نکات قابل
ذکر که محقق آن را یادآوری کرده این است که مؤلف با احاطه ی وسیعی که بر آرای
فقهای شیعه دارد، در بسیاری از موارد ضمن برشمردن اقوال وارده در یک فرع فقهی، قول نادر شاذ در آن فرع را نیز متذکر می‌شود؛ اقوال نادره‌ای که جز در گوشه و کنار کتب استدلالی و منبع، در جای دیگر نمی‌توان آنها را یافت و این خود بیان گر داشتن پشتوانه ی علمی مؤلف از سویی و
ذهن وقاد و جستجوگر وی از دیگر سوی می‌باشد.
۶. مؤلف، در برخی از موارد به سراغ اهل
لغت رفته و گفتار آنان را بیان می‌دارد ولی در پایان خود را تسلیم روایات می‌داند و می‌فرماید: این معنا از
احادیث استفاده نمی‌شود.
۷. آخرین نکته این است که مؤلف، توجه ویژه‌ای به خودسازی، مباحث
اخلاق و رعایت ظرافت‌ها نموده است؛ به عنوان نمونه در مبحث
قرائت ، پیرامون فردی که می‌تواند قرائت را یاد بگیرد ولی این کار را نمی‌کند، می‌فرماید: و هر گاه
مقصر در
تعلم باشد،
نماز او در وسعت وقت
باطل است و اگر در ضیق وقت باشد به جهت انتفای صفت
عدالت ، اقتدای به او
جایز نیست. مؤلف در چنین مواردی با اشاره به مسئله‌ای،
فطرت غبار گرفته خواننده و
وجدان خفته ی وی را به غبارروبی و هشیاری فرا می‌خواند، درشتی
گناه و اثرات و تبعات سوء آن را به وی گوش زد می‌نماید که مبادا به سوی گناه روی و حقیقت الهی و زیبای خود را به زشتی
اطاعت شیطان و سرپیچی از فرامین حضرت رحمان آلوده سازی که اگر از سویی مضطر شده‌ای و عملت مجزی، لاجرم از دیگر سوی زشتی این
عصیان ، پیوسته همراه تو خواهد بود.
۱. مؤلف، بعد از مقدمه‌ای مفصل، وارد مباحث طهارت شده، می‌فرماید: نماز یا
واجب است یا
مستحب که نمازهای واجب عبارتند از هفت
نماز یومیه ،
نماز جمعه ،
نماز عیدین ،
نماز آیات ،
نماز طواف ، نمازی که به واسطه
نذر و امثال ذلک واجب می‌شود و
نماز اموات . اما نمازهای مستحبی بسیارند. ایشان در ادامه می‌افزاید شارع هفت مورد را به عنوان مقدمات نماز برشمرده که عبارتند از:
طهارت از
حدث ، طهارت از
خبث ، وقت، لباس، مکان،
قبله و
نیت . طهارت از حدث را با
وضو یا
غسل یا
تیمم حاصل می‌داند کما اینکه طهارت از خبث نیز به
ازاله نجاست است و از آن جایی که طهارت از حدث و خبث غالبا به آب حاصل می‌شود، پس اول به بیان احکام آب‌ها می‌پردازیم. مؤلف در احکام آب‌ها اول به اصل آب اشاه کرده، می‌فرماید: آب در اصل خلقت پاک و پاک کننده است از حدث و خبث. نجس شدن آب هم به واسطه ی تغییر در یکی از اوصاف سه گانه که عبارتند از: رنگ، بو و مزه حاصل می‌شود که علتش ملاقات یا امتزاج با عین نجس است، بعد هر یک از آب‌های کر، باران، جاری و... را تعریف می‌نماید.
۲. احکام وضو، دومین مطلبی است که مؤلف در بخش طهارت بدان پرداخته و ابتدا به بیان حکم وضو می‌پردازد؛ بدین صورت که می‌گوید:
وضو فی نفسه وجوبی ندارد و قول کسانی که وضو را واجب فی نفسه می‌دانند ضعیف است؛ وضو
مستحب بوده و برای واجب‌های دیگری چون نماز،
وجوب غیری می‌یابد. برای نمازهای مستحبی هم وضو گرفتن
مستحب است هر چندی نماز مستحبی بدون وضو
حرام می‌باشد.
ایشان در ادامه به بقیه مطالب مورد نیاز
وضو اشاره کرده و
احکام تخلی را نیز در این قسمت آورده است.
۳. غسل، سومین مطلب مورد اشاره مؤلف در بخش طهارت است که در دو بخش موجبات
غسل و کیفیت آن بررسی شده است.
۴. تیمم دیگر مؤلفه ی مورد اشاره در باب طهارت است که با بخشی به نام شرایط مشروعیت
تیمم آغاز می‌شود؛ بدین معنا که تیمم در صورتی صحیح است که
انسان امکان استفاده از آب را نداشته باشد مگر در دو صورت که در کتاب بیان شده است. کیفیت تیمم، شرایط صحت تیمم، آنچه که تیمم بر آن صحیح است،
تیمم اضطراری و لواحق تیمم دیگر بخش‌هایی است که مؤلف یکی پس از دیگری به بیان آنها پرداخته است.
۵. آخرین قسمت بخش طهارت نیز در مورد نجاسات و مطهرات است که دوازده چیز به عنوان نجاسات شمرده شده و هر کدام با توضیحاتی همراه است. پانزده چیز به عنوان مطهرات شمرده شده و در ضمن این بخش کیفیت تطهیر با آب و کیفیت تطهیر ظروف نیز بیان گردیده است.
نماز مبحث بعدی مؤلف است که در واقع هدف اصلی رساله می‌باشد. در این مبحث ابتدا به مقدمات نماز پرداخته شده است و
اوقات نماز ،
قبله ،
لباس نمازگزار ،
مکان نمازگزار و
اذان و
اقامه به عنوان مقدمات، مورد بحث قرار گرفته‌اند. افعال نماز،
تعقیبات نماز ،
مبطلات نماز، مقارنات نماز، احکام سهو و
شک در نماز ، دیگر
نمازهای واجب ،
نمازهای مستحبی ،
نماز جماعت و
نماز سفر دیگر مباحث مورد اشاره در این قسمت هستند. مؤلف، در آخرین بخش؛ یعنی نماز مسافر چند حکم متفرقه را نیز ملحق نموده است.
نرم افزار جامع فقه اهل البيت۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
