رابطه روح و بدن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
انسانیت انسان به
نفس و روح است و
بدن چیزی جز ابزار کار نفس در امور مادی نیست.
به لحاظ دو‌بُعدی‌بودن
انسان (
جسم و
روح )، کیفیت و چگونگی رابطه این دو در ابتدای آفرینش و در‌ادامه و در پایان زندگی و پس از مرگ قابل بررسی است:
فیلسوفان
مسلمان و به تبع آنها برخی مفسران درباره تعلق روح به بدن بحث کرده و این وابستگی را تنها در حدوث و پیدایش دانسته، بدن را منشأ و زمینه قابلی پیدایش روح شمرده‌اند؛ اما در بقا چنین نیست.
انسانیت انسان به نفس و روح است و بدن چیزی جز ابزار کار نفس در امور مادی نیست؛ اما بر اثر اتحاد روح و بدن نام روح و نفس بر بدن نیز اطلاق می‌شود. جسم هر انسانی از تولد تا مرگ، پیوسته در حال دگرگونی است و چه بسا تمامی بدن تحلیل برود و اجزایی جدید جای اجزای تحلیل رفته را بگیرند و بدن به‌طور کامل دگرگون شود؛ اما باز نامی که در دوران کودکی برای وی برگزیده شده بر او اطلاق می‌شود و این خود شاهدی قطعی است بر این‌که انسانیت و تشخّص انسان به نفس و روح اوست
، بنابراین همه
خطابهای قرآن به انسان در واقع ناظر به روح و روان آدمی و نه‌جسم و بدن او است.
در آیات متعددی از بازآفرینی بدن انسان در
قیامت یاد شده که بیش‌تر مفسران
، آن را دلیل بر
معاد جسمانی دانسته‌اند. بر‌پایه اعتقاد به معاد جسمانی بدن محشور در آخرت همین بدن دنیوی است که نفس بدان تعلق می‌گیرد. بدن محشور با بدن دنیوی از حیث ذات و حقیقت یکی است و هر دو بدن مظهر یک حقیقت و یک شخص هستند، هرچند ماده دنیوی به ماده اخروی تبدیل شده است.
معاد جسمانی از هر دو راه عقل و نقل اثبات‌پذیر شمرده شده‌است
؛
اما قائلان به معاد جسمانی بیش‌تر راه نقلی را پیموده‌اند‌که ادله
قرآنی آن در چند گروه قابل دسته‌بندی است
:
آنچه درباره
داستان حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) و زنده شدن
عُزَیْر و
گاو بنی اسرائیل و... آمده است.
آیاتی که به
خلقت انسان از
زمین و بازگشت او به آن و خارج شدنش از زمین تصریح دارد.
آیاتی که
حشر را خروج از گورها بیان می‌کند.
آیاتی که بر بازآفرینی
استخوان و
سرانگشتان و شهادت اندامها در
روز قیامت دلالت دارد.
آیاتی که به فروپاشیدن روده‌ها
و سوختن
پوست و بازآفرینی آن برای
عذاب دوباره
در
جهنم اشاره دارد.
بخشی از
احکام فقهی بدن در ارتباط با اهمیت و پاسداشت سلامت بدن در دو ساحت بهداشت و سلامت فردی و حرمت آسیب رساندن به سلامت دیگران، سامان یافته است. در حوزه سلامت فردی، هرگونه آسیب رساندن قابل توجه به بدن خود، قطع کردن یا از بین بردن کارآیی عضو، و
خودکشی حرام است و در برخی بابهای فقه مانند
طهارت و
اطعمه و اشربه نیز
احکام واجب و
مستحبِ فراهم آورنده سلامت بدن، بازگو شده است. هرگاه عملی ساختن
حکمی فقهی ، آسیب دیدگی
مکلف را در پی داشته باشد، با تغییر
یا تعطیل
آن حکم، سلامت بدن مورد توجه قرار می‌گیرد
، افزون بر این، آیات «لا تُلقوا بِاَیدیکُم اِلَی التَّهلُکَة»
و «ما جَعَلَ عَلَیکُم فِی‌الدّینِ مِن حَرَج»
و بعضی قواعد فقهی مانند لاضرر
و
نفی عسر و حرج ، متضمن توجه به سلامت بدن در همه برداشتهای فقهی است. برای حفظ سلامت بدن از تعرض دیگران نیز احکام دینی بسیاری تشریع شده است. در این احکام افزون بر
حرمت تکلیفی آسیب رساندن به دیگران، نظام حقوقی و قضایی گسترده‌ای در قالب احکام
قصاص ،
حدود و
دیات در
فقه اسلامی ترسیم شده است تا سبب بازدارندگی از تعرض و بازستانی حق و جبران خسارت آسیب‌دیدگان باشد.
افزون بر موارد فوق که احکامی فقهی در جهت حفظ سلامت بدن و مصونیت آن از آسیب و تعرض است، احکام فقهی متنوع دیگری نیز مانند وجوب
غسل دادن و دفن کردن بدن مرده مسلمان
، حرمت تماس بدن با
قرآن و وجوب غسلِ تمام بدن در موارد جنابت
و حیض
، بیان شده است. در همین جهت احکامی برای بعضی از اعضای بدن نیز بازگو شده است که هریک در مدخلهای خاص خود می‌آید.
الالهیات علی هدی الکتاب و‌السنة و‌العقل؛ تاج العروس من جواهرالقاموس؛ التبیان فی تفسیر
القرآن؛ التحقیق فی کلمات
القرآن الکریم؛ تفسیر غریب
القرآن الکریم؛ تفسیر
القرآن العظیم، ابن‌کثیر؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر‌نمونه؛ جامع البیان عن آی
القرآن؛ الجامع لاحکام
القرآن، قرطبی؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه؛ روح المعانی فی تفسیر
القرآن العظیم؛ زادالمسیر فی علم التفسیر؛ شرح بر زاد المسافر؛ فرهنگ فارسی؛ القواعد الفقهیه؛ کتاب الصلاة؛ الکشاف؛ لغت نامه؛ المبدء و المعاد؛ المبسوط فی فقه الامامیه؛ مجمع البیان فی تفسیر
القرآن؛ مشارق الشموس فی شرح الدروس؛ مشرق‌الشمسین؛ معجم مقاییس اللغه؛ معارف
قرآن؛ مفردات الفاظ
القرآن؛ منتهی‌المطلب فی تحقیق المذهب؛ موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و‌العلوم؛ المهذب؛ میزان الحکمه؛ المیزان فی تفسیر
القرآن؛ نثر طوبی؛ النکت والعیون، ماوردی؛ النهایة فی مجرد الفقه و‌الفتاوی.
دائرةالمعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«رابطه روح و بدن»
