رأی (منطق)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رای، از
اصطلاحات علم منطق بوده و به قضیه محموده مورد استعمال در
مقدمات خطابی رای گفته می‌شود.
رای، از
اصطلاحات علم منطق بوده و به قضیه محموده مورد استعمال در
مقدمات خطابی رای گفته می‌شود.
«رای» که در مقدمات خطابی استفاده می‌شود، قضیه‌ای محموده است مشتمل بر حکمی
عام یا اکثری به اینکه چیزی موجود یا غیر موجود و بایسته یا نابایسته است و با اینکه مراد در آن،
حکم به نحو
کلّی است، اما به نحو مهمله و غیر معیّن در مقدمات
قیاس خطایی به کار می‌رود؛ مثل: دوستان خیر خواه‌اند.
علت ذکرنکردن سور کلی، این است که کلیت حکم به حالت ابهام باقی بماند و کذب آن پوشانده شود، زیرا اگر این قضایا را تعمیم دهند
[یعنی به نحو کلی و غیر مهمل به کار برند
.] به
دلیل وجود موارد نقض، اقناع‌کننده نیستند.
رای اگر به تنهایی استعمال شود چه بسا از قضایای شنیع (غیر مشهور) باشد، ولی اگر با قضیه دیگری توام شود پسندیده (یعنی
مشهور) می‌شود؛ مثل: «فاضل مباش تا مورد حسادت واقع نشوی»، زیرا اگر علت این حکم را حذف کنیم، نهی از فضل شنیع است، اما چون علت آن حسد است ستوده و مقبول است.
رای محمود در مشهورات، نافع است و چون در
استدلال قرار گیرد
نتیجه آن رای دیگری است، ولی رای دوم به تنهایی اقناع‌کننده نیست، چون رای اکتسابی است؛
بنابراین سه نوع رای وجود دارد: رای ظاهر و آشکاری که مقبول جمهور مردم است.
و رای ظاهر و آشکاری که مقبول مخاطب یا قومی خاص است و این هر دو از بیان مستغنی‌اند.
و رای مکتسب که با بیان، ظاهر می‌شود.
اگر رای به تنهایی شنیع بنماید بهتر است همراه بیان باشد؛ مثلاً اگر کسی بگوید: «افرادی مثل من نباید در جستجوی فضل باشند» این سخن بدین وجه، شنیع است، اما اگر بگوید: «افرادی مانند من اگر بخواهند در معرض حسد انسان‌های حسود قرار نگیرند نباید در پی اکتساب فضل باشند»، شناعت آن مرتفع می‌شود.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «رأی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۹.
