دلایل عقلی و نقلی امامت و مهدویت (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اثر فارسی رحیم لطفی به بررسی و تحقیق در براهین و
آیات و
روایات دال بر وجود
امام غائب علیه‌السّلام پرداخته است. کتاب، حاصل سلسله مقالاتی است که طی سال‌های ۱۳۸۰ ش در مجلگان تخصصی انتظار و مشرق موعود منتشر شده بود. گردآوری دلایل دلایل عقلی و نقلی اثبات لزوم و استمرار وجود
امام علیه‌السّلام ، به صورت یک جا و منظم، باعث اهمیت کتاب شده است.
کتاب با مقدمه مؤلف در بیان ریشه اختلاف بین
شیعه و عامه، آغاز می‌شود.
مطالب در دو بخش و هر بخش در چندین قسمت، به اثبات این مساله مهم و اساسی می‌پردازد که شیعه، برای اثبات الهی بودن منصب
امامت و خلافت بلافصل
ائمه علیه‌السّلام ، دلایل عقلی و نقلی فراوانی دارد؛ همچنان که بر اساس دلایل متقنی، به وجود امام حی، اما غایب،
ایمان آورده است.
مباحث بر این نکته تاکید دارند که باور به امامی که تداوم بخش جریان
نبوت، برخوردار از
عصمت و منصوب از سوی
خداوند است، نقطه آغاز اختلاف در حوزه عقاید و کلام
اسلام محسوب می‌شود؛ به گونه‌ای که می‌توان ادعا کرد قبول یا رد چنین عقیده‌ای، منشا دیگر عقاید و احکام متفاوت مذاهب اسلامی است.
بر این اساس، نویسنده معتقد است، اگر چه در حیطه مکتب اسلام، مذاهب و فرقه‌های گوناگونی پدید آمده، ولی مهم‌ترین انشعاب، از ناحیه مساله امامت است که تمام این صف بندی‌ها را به دو صف اصلی
تشیع و
تسنن تقسیم می‌کند.
در بخش اول، دلایل نه گانه عقلی اثبات مهدویت که عبارتند از: دلیل جامعه شناختی با نگاه زمینی، نیاز به مفسر کلام
وحی، دلیل استقرائی،
قاعده امکان اشرف، برهان هدف مندی،
لطف،
عنایت، واسطه فیض و انسان کامل، توضیح داده شده و مؤلف معتقد است، سایر دلایل عقلی ادعا شده در این زمینه، به یکی از این دلایل می‌انجامند.
وی معتقد است که این دلایل، به نوعی برون دینی هستند؛ یعنی با بهره گیری از قواعد عام عقلی که مورد پذیرش فلسفه و کلام است، به اثبات ضرورت مهدویت می‌پردازند، از این رو مخاطبان این دلایل را اعم از مسلمانان می‌داند.
در این بخش، به چهار نمونه از این دلایل به صورت مشروح و مفصل پرداخته شده است که به ترتیب عبارتند از:
برهان لطف: که رهاورد آن، پاسخ به مهم‌ترین شبهات و اثبات کارآمدی آن بر تامین مدعا (نیاز همیشگی انسان به امام و پاسخ
خداوند به این نیاز) است.
در این قسمت، ضمن تعریف لطف و اقسام آن، صورت برهان لطف محصل و مقرب توضیح داده شده و بعد از تشریح این قاعده، به طرح برهان لطف مقرب و رابطه آن با اثبات اصل امامت و غیبت حجت عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف پرداخته شده است.
مؤلف، تمسک به این قاعده در رفع شبهات را در صورتی مفید می‌داند که پیش فرض‌هایی برای طرفین، موجود باشد تا این قاعده بر اساس آن‌ها مطرح شود. این پیش فرض‌ها؛ عبارتند از:
۱- اعتقاد به وجود خداوند و وحدانیت او.
۲- اعتقاد به
حکمت خداوند و هدف مندی جهان خلقت.
۳- قبول تکامل و نیل به
سعادت، به عنوان هدف و غرض آفرینش انسان.
امکان اشرف: که مراد از امام در آن، مفهومی عام بوده و شامل رسول و نبی هم می‌شود و هدف اصلی این مبحث، اثبات مقام امامت، بعد از ختم
رسالت تا پایان عالم است.
دستاورد تحلیل و تطبیق این قاعده بر موضوع امامت، این است که در سرای آفرینش، همواره وجود اشرف، انسان کامل و ولی خدا جاری است.
صورت برهان امکان اشرف و تفاوت آن با قاعده لطف، کارآیی این قاعده و طریقه اثبات امام به وسیله آن و رد پای این برهان در کلام و فلسفه مسیحیت، از مباحث مهم این بخش است.
واسطه فیض: ضمن تعریف فیض در
لغت و اصطلاح، انگیزه طرح این مباحث، تصریح بر اقتضای ذات
حق، اسماء و صفات او بر دوام فاعلیت و عدم تعطیل فیض معرفی شده است.
شماری از دانشمندان بر این باورند که بر اساس برخی آیات و روایات، انبیاء و اولیای الهی در مقام نخستین، صادر و واسطه در فیض میان
خالق و مخلوقات هستند.
مؤلف درستی این نظریه و داوری پیرامون آن را نیازمند توضیح سخنان آنان دانسته و این امر را طی چند مرحله انجام داده است:
۱- پذیرش اصل نظام اسباب.
۲- اعتقاد به آفرینش نظام مند و واحد بودن نخستین صادر.
۳- برتری و شایستگی وجود نوری انبیاء و
ائمه علیه‌السّلام .
۴- برخورداری نبی، ولی و
امام علیه‌السّلام از تصرف تکوینی.
انسان کامل: که با تمسک به ویژگی‌های وجودی و باطنی امام، به اثبات ولایت و امامت مستمر
امام معصوم علیه‌السّلام در عالم هستی می‌پردازد.
مؤلف با مقایسه نظریات پیرامون وجود، ویژگی‌ها و وظایف
انسان کامل در متون دینی و عرفانی- فلسفی، به نتایج زیر می‌رسد:
۱- هر دو دیدگاه، در موضوعات محوری؛ مانند وجود برتر و آسمانی انسان کامل و غیر قابل شناخت بودن او برای انسان معمولی، وجود مستمر او در عالم هستی و... اشتراک دارند.
۲- همسویی مباحث محوری انسان کامل با ولایت و
امامت، نشان دهنده
وحدت مبنا و مبدا است.
۳- استدلال عرشی و فرشی انسان کامل، در راستای اثبات اصل امامت، کارساز و یکی از اولیات عقلی آن به شمار می‌آید.
دوم، به بیان دلایل نقلی اثبات مهدویت پرداخته است.
نویسنده، برای اثبات این مدعا، از آیات و روایاتی که تنها با فرض وجود واثبات مهدویت، معنا پیدا می‌کنند، بهره جسته است.
در این مبحث، وی تلاش می‌کند که از منابع عامه نیز استفاده کند تا دلایل، حالت برون مذهبی گرفته و شامل حال مخاطبان شیعه و عامه شود.
در این راستا، این دلایل را به سه بخش تقسیم کرده و آن‌ها را مفصلا توضیح داده است:
۱- آیات و روایاتی که
تفسیر و تبیین صحیح آن‌ها تنها با پذیرش وجود فعلی
حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف سازگار است.
۲- روایاتی که ضمن اثبات امامت دوازده امام، خبر از غیبت طولانی
امام دوازدهم دارد.
۳- شواهد تاریخی که خبر از ولادت مهدی موعود عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف می‌دهد.
در پایان، برخی منابع عامه که صریحا یا تلویحا ولادت حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف را پذیرفته یا موضوع غیبت ایشان را طرح کرده‌اند، مورد بررسی قرار گرفته است.
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع و ماخذ در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها به ذکر منابع و ترجمه آیات و روایات پرداخته است.
نرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
