دائرة المعارف فقه مقارن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب « دايرة
المعارف فقه مقارن» توسط عده‌اى از محققان و فضلاى
حوزه علمیه قم ، تحت اشراف
آیت الله ناصر مکارم شیرازی به نگارش درآمده كه در آن اطلاعاتى عمومى در زمينه
فقه شیعه و
اهل سنت و ساير مذاهب و اديان با روى‌كردى تطبيقى گردآورى شده است.
ايشان در سال ۱۳۴۵ هجرى قمرى در شهر
شیراز در ميان يك خانواده مذهبى كه به فضائل نفسانى و مكارم اخلاقى معروفند ديده به جهان گشود.
معظم له تحصيلات ابتدايى و دبيرستانى خود را در شيراز به پايان رسانيد. هوش و حافظه قوى و استعداد سرشار، وى را در محيط مدرسه در رديف شاگردان بسيار ممتاز قرار داده بود و چه بسا در يك سال، دو كلاس را طى مى‌نمود. شرايط آن روز
ایجاب مى‌كرد كه اين نوجوان با چنين نبوغ و استعداد فوق العاده، راه دانشگاه را پيش گيرد و اندوخته‌هاى علمى خود را در طريق كسب درجات ظاهرى به كار اندازد، ولى دست تقدير و عنايات پروردگار جهان و تمايلات باطنى ايشان به شناسايى عميق
معارف و حقايق اسلام، توجه اين نابغه نورس را به سوى علوم اسلامى معطوف ساخت- بخصوص كه پس از شهريور سال ۱۳۲۰ شرايط دگرگون گرديد و مدارس و
معارف اسلامى از نو رونق گرفت.
ايشان در حدود ۱۴ سالگى رسما دروس دينى را در( مدرسه آقا باباخان شيراز) آغاز كردند و در مدت اندكى نيازهاى خود را از علوم: صرف، نحو، منطق، بيان و بديع تأمين نمودند. سپس توجه خود را به رشته فقه و اصول معطوف ساختند و به خاطر نبوغ فوق العاده‌اى كه داشتند مجموع دروس مقدماتى و سطح متوسط و عالى را در مدتى نزديك به چهار سال به پايان رساندند. معظم له براى آشنايى با نظرات و افكار اساتيد بزرگ حوزه‌هاى عظيم شيعه در سال ۱۳۶۹ ه. ق وارد حوزه علميه
نجف اشرف گرديد و در آنجا در دروس اساتيد عالى مقام و بزرگى همچون آيات عظام: آقاى حكيم و آقاى خوئى و آقاى
عبدالهادی شیرازی و اساتيد برجسته ديگر- قدس الله اسرارهم- شركت جستند. معظم له در سن ۲۴ سالگى به اخذ اجازه
اجتهاد مطلق از محضر دو نفر از آيات بزرگ نجف نائل شدند. حضرت
آیت الله العظمی مکارم شیرازی بعد از بازگشت به ايران به تدريس سطوح عالى و سپس خارج اصول و
فقه پرداختند و قريب ۲۸ سال است كه حوزه گرم درس خارج ايشان مورد استقبال طلاب و بسيارى از كتب مهم فقهى را پس از تدريس به رشته تحرير درآورده‌اند. در حال حاضر حوزه درس خارج ايشان يكى از پرجمعيت‌ترين دروس
حوزه علمیه شيعه است و قريب به دو هزار نفر از طلاب و فضلاى عاليقدر از محضر ايشان استفاده مى‌كنند.
گستردگى علوم، به ويژه
علم فقه و مطرح
شدن مسائل جديد فقهى كه امروزه رو به گسترش بوده و تخصصى
شدن فقه و لزوم
اشراف بر انواع ديدگاه‌هاى فقهى در هر مسئله و نقشى كه فقه در مسائل اجتماعى و روزمره مردم دارد از يك سو و ارتباط نزديك
فرق اسلامی با يك‌ديگر و ضرورت پيوند فرق مختلف به ويژه در زمينه مسائل فقهى و تأثيرى كه فقه مقارن در ريشه‌يابى مسائل مختلف فقهى دارد از سوى ديگر سبب شده اين عده كمر همت به تدوين اين
دائره المعارف كه در بر دارنده آگاهى‌هاى اجمالى از
فقه مقارن است، ببندند.
موسوعه حاضر بر اساس فقه ترتيبى و نه الفبايى به بحث در باره مهم‌ترين مسائل فقه در چندين بخش مجزا مانند:
اقتصاد اسلامى، مسائل مستحدثه فقهى، تاريخ و ادوار فقهى شيعه و اهل سنت و منابع
استنباط فقه آنان، جايگاه
فلسفه در فقه و اصطلاحات فقهى و... پرداخته است.
در آخر هر مجلد فهرست الفبايى مربوط به آن مجلد و در پايان همه مجلدات فهرست الفبايى همه مجلدات و فهرست الفبايى كل موسوعه آمده است. ارائه مباحث در اين دائره
المعارف به روش فقه مقارن است و مذهب مشهور پيروان
اهل بیت علیهم السلام و اهل سنت و مذاهب ديگر اسلامى در آن مورد توجه قرار گرفته و در مورد هر يك از مباحث و موضوعاتى كه نمونه‌هايى از آنها ذكر شده مقالات مجزايى نگاشته شده است.
در ابتداى اين موسوعه هدف از نگارش دايره
المعارف فقه مقارن و ضرورت پرداختن به چنين فقهى بيان شده است. آن‌گاه
تعريفى از فقه در لغت و
اصطلاح فقها و اصوليين ارائه و اهميت اين
علم در لسان آيات و روايات بررسى گرديده است. گستردگى قلمرو فقه در مسائل حقوقى، اجتماعى و اقتصادى مورد بررسى قرار گرفته و امضايى بودن بسيارى از قواعد فقهى شرح داده شده است.
در ادامه نگارندگان به برترى‌هاى فقه اسلامى و هماهنگى و جامعيت آن اشاره نموده و ادوار مهم فقه شيعه از عصر حضور
ائمه علیهم السلام تا عصر شكل بندى و تبويب فقه و پس از آن، يعنى دوره تحول در عرصه فقاهت، دوره ركود و
تقلید ، عصر تجديد حيات فقهى، دوره پيدايش حركت اخبارى‌گرى، عصر تجديد حيات اجتهاد، عصر نوآورى‌هاى فقهى و عصر ورود فقه به عرصه‌هاى گوناگون اجتماعى و ويژگى‌هاى هر يك از اين ادوار را بررسى نموده‌اند. سپس اشاره‌اى به ادوار شش‌گانه فقه اهل سنت نموده و دوره‌هاى فقهى آنان را به دوران صحابه و
تابعین ، عصر ظهور مذاهب فقهى، عصر توقف حركت اجتهادى، عصر ركود فقهى، عصر بازگشت تلاش فقهى و عصر بيدارى و احياى باب
اجتهاد تقسيم نموده‌اند.
منابع استنباط از ديدگاه فقهاى
اسلام عنوان بحث بعدى اين موسوعه است كه در آن تمسك به قرآن، سنت( فعل، قول و تقرير معصومين عليهم السلام)، عقل و
اجماع به عنوان اصلى‌ترين منابع فقه نزد
شیعه و استفاده از قرآن و سنت پيامبر و صحابه، عقل، اجماع،
قیاس ،
استحسان ، مصالح مرسله، سد و فتح ذرايع به عنوان منابع فقهى اهل سنت عنوان شده است.
در قسمت‌هاى بعدى اين دايره
المعارف مقالاتى با عنوان عدم خلأ قانونى در اسلام،
انفتاح باب اجتهاد و پى‌آمدهاى منفى
انسداد باب اجتهاد، ادله موافقان و مخالفان انفتاح باب اجتهاد و ديدگاه‌هاى تحليلى آنان در اين زمينه، نقش زمان و مكان در استنباط فقهى، علوم پيش نياز اجتهاد، سرچشمه
اختلاف فقها در فتوا، جايگاه فلسفه
احکام در فقه اسلامى، بخشى از اصطلاحات مهم فقهى، ساختار و طبقه بندى ابواب فقه اسلامى،
مسائل مستحدثه و اصول كلى حاكم بر آن، ادله تقليد در مكتب اهل بيت عليهم السلام و اهل سنت، رابطه فقه و حكومت،
احکام امضایی ،
احکام تأسیسی ،
عرفى شدن احكام فقهى، منابع
تشريع در اديان ديگر مانند مسيحيت و
شريعت يهود، مصادر
تشريع و مبانى حقوق در مكاتب حقوقى معاصر ارائه شده است.
در پايان اين مجلد از اين مجموعه فقهى فهرست‌هايى از آيات
قرآن ، احاديث معصومان، فهرست اسامى اشخاص، فهرست اماكن، قبايل و منابع مورد استفاده در تأليف ارائه شده است.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
