خَلَل (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خَلَل (به فتح خاء و لام) از
واژگان قرآن کریم به معنای گشادگى ميان دو چيز است و جمع آن
خِلال (به کسر خاء) است. همچنین
خِلال مصدر باب مفاعله و به معنای دوستی نیز آمده است. مشتقات
خلل که در آیات
قرآن آمده عبارتند از:
خُلَّة (به ضمّ خاء و تشدید لام) به معنی مودّت و دوستی و
خَلیل (به فتح خاء) به معنای دوست و جمع آن
اَخِلَّاء است.
خَلَل (بر وزن فرس) به معنای گشادگى ميان دو چيز است و جمع آن
خلال است.
(فَتَرَی الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ) «می‌بینی
باران را که از میان
ابرها خارج می‌شود.»
خلال مصدر
باب مفاعله نیز آمده چنانکه خواهد آمد و نیز مفرد به کار رفته به معنی وسط چنانکه
ابن اثیر در
نهایه گفته است.
(وَ لَاَوْضَعُوا خِلالَکُمْ یَبْغُونَکُمُ الْفِتْنَةَ) «میان شما اراجیف می‌ساختند و فتنه جوئی می‌کردند.»
(فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ) «کاوش می‌کنند میان خانه‌ها را.»
خُلَّة به ضمّ اوّل به معنی مودّت و دوستی است.
طبرسی آن را مودّت خالص گفته است.
راغب در وجه آن سه علّت ذکر کرده یکی آنکه دوستی و مودّت در وسط
نفس قرار دارد و یا آنکه نفس را می‌شکافد و در آن اثر می‌گذارد مثل تیر در هدف. و یا اینکه احتیاج به آن مودّت زیاد است. (بنا بر آنکه معنای خلّت (احتیاج) در آن منظور باشد.)
وجه اوّل را ابن اثیر نیز در نهایه گفته است.
(یَوْمٌ لا بَیْعٌ فِیهِ وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شَفاعَةٌ) «روزی که در آن خرید و فروش، دوستی و
شفاعت نیست.»
(یَوْمٌ لا بَیْعٌ فِیهِ وَ لا خِلالٌ) (روزى فرارسد كه در آن، نه داد و ستدى است، و نه دوستى.)
خلال در آیه شریفه مصدر باب مفاعله و به معنی دوستی است.
خلیل به معنای دوست است.
(یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ اَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا) (اى واى بر من، كاش فلان شخص گمراه را به دوستى انتخاب نكرده بودم!)
(وَ اتَّخَذَ اللَّهُ اِبْراهِیمَ خَلِیلًا) (و خدا ابراهيم را به دوستى انتخاب كرد.)
جمع
خلیل اَخِلَّاء است. مثل
(الْاَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ اِلَّا الْمُتَّقِینَ) «دوستان در آن روز بعضی به بعضی دشمن‌اند مگر
پرهیزکاران.»
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خلل»، ج۲، ص۲۹۶.
