خمیس بن علی حوزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خَمیس بن علی حَوْزی، محدّث و عالم
قرن پنجم می‌باشد.
زادگاه وی احتمالا روستای حوز، در بخش شرقی واسط، بوده است.
ابن نقطه تاریخ تولد او را
شعبان ۴۴۲ دانسته، اما
حافظ ابوطاهر احمد بن محمد سِلَفی ،
به نقل از خود حوزی، سال ۴۴۷ را تاریخ تولد وی ذکر کرده است.
حوزی در واسط از ابوتمّام محمد بن عبدالکریم بن محمد بن أبی زَنْبَقه، ابوالمفضّل هِبةاللّه بن محمد بن محمد بن مَخْلَد، ابی الحسن علی بن محمد جُلاَّبی و ابوسعد احمد بن محمد بن خَطَّاب و برخی محدّثان دیگر
حدیث شنید.
ذهبی ،
بدون ذکر تاریخ دقیق، از
سفر وی به
بغداد سخن گفته است.
به نوشته ابن نقطه،
حوزی در بغداد از ابوالقاسم عبدالعزیز بن علی أنماطِی، ابومنصور محمد بن محمد ندیم عُکْبَری و ابوالقاسم علی بن احمد بن بُسْری حدیث شنید.
به گفته
یاقوت حموی ،
حوزی حافظ
قرآن و حدیث و دانا به
رجال حدیث بوده و ریاست علمی این علوم در واسط به او رسیده بود.
وی
شعر نیز می سرود؛ یاقوت حموی،
سمعانی و ذهبی
نمونه‌ای از اشعار او را نقل کرده‌اند.
در شعری که ذهبی
از او نقل کرده، وی بر
اشاعره و
معتزله خرده گرفته و به ستایش اهل حدیث و
احمد بن حنبل پرداخته و خود را از این گروه دانسته است.
مطلبی درباره جرح او در منابع نقل نشده است و، باتوجه به استنادِ محدّثانِ پس از وی به کتابش در
جرح و تعدیل راویان واسط، به نظر می‌رسد که او را
ثقه می‌دانسته‌اند.
از جمله شاگردان او،
ابوالجوائز سعد بن عبدالکریم ،
ابوطاهر سلفی ، و
ابوبکر عبداللّه بن عمران باقلانی مقری (آخرین
راوی او) بودند.
سمعانی
به گروهی از شاگردان او در واسط اشاره کرده که خود آن‌ها را دیده است.
حوزی در
شعبان ۵۱۰ در واسط درگذشت و احتمالا در همان شهر به
خاک سپرده شد.
ذهبی
به چندین تألیف وی اشاره کرده، اما فقط یکی از آثار او موجود است. این اثر حاوی پاسخهای حوزی به سؤالات حافظ ابوطاهر سلفی درباره برخی محدّثان ساکنِ واسط است.
به نوشته سلفی،
این جزء اثری حجیم است.
این اثر که سؤالات الحافظ السلفی لخمیس الحوزی عن جماعة من اهل واسط نام دارد و مورد استفاده رجالیان پس از او قرار گرفته به کوشش مطاع طرابیشی (دمشق ۱۳۹۶/۱۹۷۶) به چاپ رسیده است.
ذهبی در آثارش از آن نقل قول کرده است، از جمله در
سِیَراعلام النبلاء ،
و کتاب
تذکرة الحفاظ .
ابن حجر عسقلانی نیز در
لسان المیزان از این کتاب استفاده کرده است.
ابن نقطه از این کتاب حوزی به عنوان جزء یاد کرده و نوشته که آن را در
اسکندریه سماع کرده است.
(۱) ابن حجر عسقلانی، لسانالمیزان، حیدرآباد، دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
(۲) ابن نقطه، تکملة الاکمال، چاپ عبدالقیوم عبدرب النبی، مکه ۱۴۰۸ـ۱۴۱۸.
(۳) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشّار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
(۴) محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
(۵) محمد بن احمد ذهبی، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۸ـ۱۳۹۰/ ۱۹۶۸ـ۱۹۷۰.
(۶) احمد بن محمد سِلَفی، معجم السفر، چاپ شیرمحمدزمان، اسلامآباد ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۷) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، چاپ عبداللّه عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۸) عبدالکریم بن محمد سمعانی، کتاب الاملاء و الاستملاء، چاپ مکس ویسویلر، لیدن ۱۹۵۲.
(۹) یاقوت حموی، معجم الادباء، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خمیس بن علی حوزی »، شماره۶۶۴۴.
