خزائن اللّه (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خزائن و
خزائن اللّه:
(قُلْ لاٰ اَقُولُ لَکُمْ عِنْدِی خَزٰائِنُ اَللّٰهِ.)خزائن و
خزائن اللّه: جمع «
خزانة» و «
خزینة» به معنی منبع و مرکز هر چیزی است که برای حفظ آن و عدم دسترسی دیگران، در آنجا جمع‌آوری می‌شود و با توجه به آیۀ:
(وَ اِنْ مِنْ شَیْ‌ءٍ اِلاّٰ عِنْدَنٰا خَزٰائِنُهُ وَ مٰا نُنَزِّلُهُ اِلاّٰ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ.) «خزائن هر چیزی در نزد ماست و ما جز به اندازۀ معلوم آن را نازل نمی‌کنیم»
روشن می‌شود که «
(خَزٰائِنُ اَللّٰهِ)» منبع همه چیز را در بر می‌گیرد و در حقیقت این منبع از ذات بی‌انتهای او که سرچشمه جمیع کمالات و قدرتهاست، می‌باشد.
با توجه به آیۀ فوق، اصولا می‌خواهیم بدانیم که منظور از «خزائن خداوند» چیست؟ در
آیات متعددی از
قرآن می‌خوانیم که: «
خداوند خزائنی دارد، خزائن آسمانها و زمین از آن خداست و یا خزائن هر چیز نزد اوست.
به موردی از کاربرد خزائن اللّه در
قرآن، اشاره می‌شود:
(قُل لاَّ أَقُولُ لَكُمْ عِندِي خَزَآئِنُ اللّهِ وَ لا أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَ لا أَقُولُ لَكُمْ إِنِّي مَلَكٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ مَا يُوحَى إِلَيَّ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الأَعْمَى وَ الْبَصِيرُ أَفَلاَ تَتَفَكَّرُونَ.) (بگو: «من به شما نمى‌گويم گنجينه‌هاى الهى نزد من است. و من، جز آنچه خدا به من بياموزد، از
غیب آگاه نيستم. و به شما نمى‌گويم من فرشته‌ام. تنها از آنچه به من
وحی مى‌شود پيروى مى‌كنم.» بگو: «آيا نابينا و بينا مساويند؟! پس چرا نمى‌انديشيد؟!»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: و اين چنين گفتار آنان را رد مى‌كند كه شما گويا به خاطر اينكه من ادعاى
رسالت كرده‌ام انتظار داريد من ادعاى فضيلتى بر شما بكنم، و مى‌پنداريد بر هر پيغمبرى لازم است كه خزائن
رحمت الهی را مالك و كليددار باشد، و مستقيما و مستقلا هر فقيرى را كه خواست
غنی كند، و هر بيمارى را كه خواست
شفا دهد، و هر مرده‌اى را كه خواست زنده كند، و در آسمان و زمين و ساير اجزاى عالم به دلخواه خود و به هر نحوى كه خواست تصرف نمايد.
خزائن و
خزائن اللّه: جمع «
خزانة» و «
خزینة» به معنی منبع و مرکز هر چیزی است که برای حفظ آن و عدم دسترسی دیگران، در آنجا جمع‌آوری می‌شود و با توجه به آیۀ:
(وَ اِنْ مِنْ شَیْ‌ءٍ اِلاّٰ عِنْدَنٰا خَزٰائِنُهُ وَ مٰا نُنَزِّلُهُ اِلاّٰ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ.) «خزائن هر چیزی در نزد ماست و ما جز به اندازۀ معلوم آن را نازل نمی‌کنیم»
روشن می‌شود که «
(خَزٰائِنُ اَللّٰهِ)» منبع همه چیز را در بر می‌گیرد و در حقیقت این منبع از ذات بی‌انتهای او که سرچشمه جمیع کمالات و قدرتهاست، می‌باشد.
با توجه به آیۀ فوق، اصولا می‌خواهیم بدانیم که منظور از «خزائن خداوند» چیست؟ در آیات متعددی از
قرآن می‌خوانیم که: «خداوند خزائنی دارد، خزائن آسمانها و زمین از آن خداست و یا خزائن هر چیز نزد اوست.
در بالا گفتیم که «خزائن» جمع «خزانه» به معنی محلی است که
انسان اموالش را برای حفظ در آن جمع‌آوری می‌کند و در اصل از مادّۀ «
خزن» (بر وزن وزن) به معنی «حفظ و نگاهداری چیزی» است، بدیهی است، کسی اقدام به جمع‌آوری و اندوختن و حفظ چیزی می‌کند که قدرتش نامحدود باشد و نتواند در هر عصر و زمانی آنچه می‌خواهد فراهم سازد، لذا در موقع توانایی، آنچه لزومش را احساس می‌کند برای موقع ضرورت می‌اندوزد و در خزانه گردآوری می‌کند.
ولی آیا این مفاهیم در مورد خداوند تصور می‌شود؟ مسلما نه، به همین دلیل جمعی از مفسران مانند
طبرسی در «
مجمع البیان» و
فخر رازی در «
تفسیر کبیر» و
راغب در «
مفردات»،
(خَزٰائِنُ اَللّٰهِ) را به معنی: «مقدورات الهی» تفسیر کرده‌اند، یعنی همه چیز در خزانۀ قدرت خدا جمع است و هر مقدار از آن را لازم و صلاح بداند ایجاد می‌کند.
ولی بعضی دیگر از مفسران بزرگ گفته‌اند منظور از «خزائن خداوند» مجموعۀ اموری است که در عالم هستی و جهان مادّه وجود دارد، اعم از عناصر و اسباب ایجاد آنها، در این مجموعه همه چیز به حدّ زیاد وجود دارد، ولی هریک از فراورده‌ها و موجودات خاص این عالم به مقدار محدودی ایجاد می‌شود، بی‌آنکه امکان وجود تنها منحصر به آن باشد.
این تفسیر گرچه از نظر اصولی مسئله قابل قبولی است، ولی تعبیر به «عندنا» (نزد ما) بیشتر با تفسیر اول هماهنگ است. و به هر حال انتخاب تعبیراتی مانند
(خَزٰائِنُ اَللّٰهِ) با این که با مفهوم معمولیش در مورد خداوند صادق نیست، به خاطر آن است که خداوند می‌خواهد با زبان خود مردم با آنها سخن بگوید.
از آنچه گفتیم ضمنا این نکته روشن شد که تفسیر بعضی از مفسران، خزائن را به خصوص «آب و باران» و محدود ساختن آن در این مصداق معین، نه تنها دلیلی ندارد، بلکه متناسب با وسعت مفهوم آیه نیز نیست.
(و هيچ چيز نيست، مگر آنكه خزاين آن نزد ماست؛ ولى ما جز به اندازه معيّنى آن رانازل نمى‌كنيم.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه خزائن جمع خزانه است، و خزانه به معناى مكانى است كه مال در آن انبار و محافظت و ذخيره گردد. و كلمه قدر به فتح قاف و دال، يا تنها به (فتح قاف) به معناى مبلغ و مقدار و كميت متعين هر چيز است.
و از آنجايى كه آيه شريفه در سياق گفتار پيرامون
رزق و مايه معيشت انسان و حيوان قرار گرفته، لا جرم منظور از كلمه شى‌ء كه در آيه شريفه موضوع سخن است نبات و توابع آن، يعنى حبوبات و ميوه‌ها خواهد بود، و منظور از خزانه‌اى نزد خداست و خدا آن را به اندازه معلوم نازل مى‌كند، بارانى است كه از آسمان نازل مى‌شود و نباتات را مى‌روياند و در نتيجه حبوبات و ميوه‌ها عايد بشر شده، انسان‌ها و حيوانات با آنها زندگى مى‌كنند. اين خلاصه معنايى است كه جمعى از مفسرين براى آيه مورد بحث كرده‌اند.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «خزائن اللّه»، ج۱، ص۶۷۶.
