• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ختم قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مشابه: ختم (مفردات‌نهج‌البلاغه).

ختم قرآن ، قرائت قرآن از ابتدا تا انتها با آدابی خاص می‌باشد.


در فرهنگ اسلامی فضائل بسیاری برای ختم قرآن ذکر شده است؛ از جمله این‌که ختم کننده قرآن، گویی نبوت را میان دو پهلوی خود (یعنی در قلبش) جای داده است، اگرچه به وی وحی نمی‌شود. او یک دعا ی مستجاب دارد و درختی در بهشت نصیبش می‌گردد.
[۱] کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۱.    
[۲] علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱، ص۵۳۸، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
[۳] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۸۹، ص۲۰۴، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    


اصطلاح ختم قرآن به دوران پیامبر اکرم بازمی‌گردد
[۴] جعفرمرتضی عاملی، حقائق هامّة حول القرآن الکریم، ج۱، ص۷۱ـ۷۴، قم ۱۴۱۰.
که براساس حدیثی نبوی،
[۵] کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۳.    
[۶] کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۱.    
[۷] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ج۱۲، ص۴۹۷ـ۴۹۸، ج ۱۲، چاپ جعفر حسینی، تهران ۱۳۶۳ش.
ختم قرآن برای افراد مختلف بسته به میزان آموخته‌های آنان از قرآن مفهومی متغیر داشته است. همچنین مسئله زمان لازم برای ختم قرآن مورد بحث بوده است. برخی از صحابه بر ختم‌های مکرر در کمترین زمان اصرار داشته‌اند اما براساس روایات ، ختم قرآن در کمتر از سه روز یا یک هفته ممدوح نیست،
[۸] احمد بن حنبل، المسند، ج۱۰، ص۲۴، چاپ احمد محمد شاکر، ج۱۰، (قاهره) ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
[۹] سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن ابی داود، ج۲، ص۵۴ـ۵۶، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، (قاهره، بیتا)، چاپ افست (بیروت، بیتا).
[۱۰] کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۸۶۱۹.    
[۱۱] علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱، ص۶۰۶، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
از آن رو که در سنّت اسلامی به ترتیل و تبیین آیات قرآن بیش از تکرار و تعدد تلاوت آیات توجه شده است.
[۱۲] کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۴.    
[۱۳] علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱، ص۵۳۸ـ۵۳۹، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
از پیامبر اکرم نقل شده کسی که در کمتر از سه روز قرآن را ختم کند به فهم آیات دست نمی‌یابد
[۱۴] عبداللّه بن عبدالرحمان دارمی، سنن الدارمی، ج۱، ص۳۵۰، چاپ محمد احمد دهمان، دمشق ۱۳۴۹.
[۱۵] علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱، ص۶۱۴، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
و چنین قرائتی به خواندن شتابزده و بی توجه آیات می‌انجامد.
[۱۶] کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۷.    
در حدیثی از امام رضا علیه‌السلام آمده است با این‌که می‌توانم قرآن را در کمتر از سه روز ختم کنم، این کار را نمی‌کنم تا قرائتم بدون تدبر نباشد.
[۱۷] علی بن حسین بهاءالدین اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۳، ص۱۱۰، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.    
[۱۸] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۸۹، ص۲۰۴، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
در عین حال، سی تا چهل بار ختم قرآن در ماه رمضان به گونه‌ای ویژه مجاز دانسته شده است.
[۱۹] کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۸.    
[۲۰] محمد بن محمد مفید، المُقْنِعَة، ج۱، ص۳۱۲، قم ۱۴۱۰.    


در برخی از گزارش‌ها، نقل‌های خارق العاده‌ای از ختم قرآن افراد مختلف ذکر شده که از آن جمله ختم قرآن در یک شبانه روز، یک نماز و یک رکوع است.
[۲۱] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۳۳۴۱، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.    
غزالی
[۲۲] محمد بن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، ج۱، ص۳۶۶، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
معتقد است برای عابدان و سالکانِ عملی شایسته نیست که کمتر از دو ختم قرآن در هفته داشته باشد اما سالکان قلبی و نیز مشتغلان به نشر علم می‌توانند هفته‌ای یک ختم داشته باشند و افراد اهل تأمل و تفکر می‌توانند قرآن را در یک ماه ختم کنند تا تأمل و تدبر لازم را در آیات داشته باشند. وی در ادامه، طریقه تقسیم‌بندی سوره‌ها را متناسب با هریک از این روش‌های ختم قرآن تشریح کرده است.
[۲۳] محمد بن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، ج۱، ص۳۶۶ـ۳۶۷، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.


در روایات، سه بار تلاوت سوره توحید همانند ختم قرآن و از اینرو، این سوره معادل ثلث قرآن دانسته شده است.
[۲۴] ابن بابویه، الامالی، ج۱، ص۸۶، قم ۱۴۱۷.    
[۲۵] محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضةالواعظین، ج۱، ص۲۸۱، چاپ محمدمهدی خرسان، قم (بی‌تا).    
[۲۶] عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۸۵، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم،) قاهره ۱۹۶۷ (، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش.    
همچنین ثواب تلاوت یک آیه در ماه رمضان معادل ختم قرآن در ماه‌های دیگر قلمداد شده است.
[۲۷] ابن بابویه، عیون اخبارالرضا، ج۱، ص۲۹۶، چاپ مهدی لاجوردی، قم ۱۳۶۳ش.
[۲۸] محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضةالواعظین، ج۱، ص۳۴۶، چاپ محمدمهدی خرسان، قم (بی‌تا).    
ختم قرآن در مدت اقامت در مکه برای حاجیان مورد تأکید قرار گرفته و در روایت است کسی که در مکه قرآن را ختم کند تا پیش از مرگ ، رسول اکرم و نیز جایگاه خود را در بهشت می‌بیند.
[۲۹] کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۲.    
[۳۰] رضا خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ج۵، ص۵۰۸، محاضرات آیت اللّه خویی، قم ۱۴۰۵ـ۱۴۱۰.
[۳۱] محمد روحانی، مناسک الحج، ج۱، ص۲۳۵، قم: مؤسسة المنار، (بی‌تا).


ختم قرآن آداب ویژه‌ای دارد از جمله ختم قرآن در روز جمعه
[۳۲] محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجّد، ج۱، ص۳۲۲، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
روزهداری در روز ختم قرآن
[۳۳] یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المُهَذّب، ج۲، ص۱۶۸، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
و این‌که فرد پس از هر ختم قرآن، حتی اگر قصد ختم مجدد هم ندارد سوره فاتحه و پنج آیه نخست سوره بقره را قرائت و ختم قرآن را به فتح قرآن متصل کند.
[۳۴] کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۰۵.    
[۳۵] ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ج۱، ص۱۰۲، قم ۱۳۶۸ش.    
[۳۶] علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱، ص۶۰۷ـ۶۰۸، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
[۳۷] محمدصالح بن احمد مازندرانی، شرح اصول الکافی، ج۱۱، ص۲۸، مع تعالیق ابوالحسن شعرانی، چاپ علی عاشور، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.    

حضور در مجلس فتح قرآن به حاضر شدن در صحنه یکی از فتوحات اسلامی و حضور در مجلس ختم قرآن به حضور در هنگام تقسیم غنایم همانند شده است.
[۳۸] علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱، ص۵۴۱ـ۵۴۳، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
همچنین توصیه شده که ختم کننده قرآن آخرین سوره‌های قرآن را در میان خانواده، فرزندان و دوستان قرائت و برای آن‌ها دعا کند چون دعای ختم کننده قرآن مستجاب است
[۳۹] عبداللّه بن عبدالرحمان دارمی، سنن الدارمی، ج۲، ص۴۶۸ـ۴۶۹، چاپ محمد احمد دهمان، دمشق ۱۳۴۹.
[۴۰] ابن قدامه، المغنی، ج۱، ص۸۰۳، بیروت (۱۳۴۷)، چاپ افست (بی‌تا).
[۴۱] علی بن ابوبکر هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج۷، ص۱۷۲، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۴۲] عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۸۲، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم،) قاهره ۱۹۶۷ (، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش.    


دعاهایی برای ختم قرآن از معصومین علیهم السلام نقل شده
[۴۳] محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجّد، ج۱، ص۳۲۳ـ۳۲۴، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
که دعای امام سجاد علیه السلام
[۴۴] علی بن حسین (ع)، امام چهارم، الصحیفة السجادیة، ص۴۵۷-۴۶۱، چاپ محمدجواد حسینی جلالی، قم ۱۳۸۰ش.
از جامعترین و مشهورترین آنهاست.
[۴۵] حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۴، ص۳۷۷۳۸۲، قم ۱۴۰۷۱۴۰۸.    
[۴۶] صدیق عبدالفتاح، جوامع دعاء ختم القرآن الکریم، ج۱، ص۲۲ـ۲۲۳، قاهره ۲۰۰۱.

در مراسم ترحیم تازه درگذشتگان، قرآن را به پاره‌های سی یا شصتگانه تقسیم می‌کنند و هریک از شرکت کنندگان یک پاره از آن را قرائت می‌کند که در مجموع یک یا چند ختم قرآن صورت می‌گیرد. به این مراسم مجلس ختم یا تختیمه می‌گویند.

(۱) ابن بابویه، الامالی، قم ۱۴۱۷.
(۲) ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم ۱۳۶۸ش.
(۳) ابن بابویه، عیون اخبارالرضا، چاپ مهدی لاجوردی، قم ۱۳۶۳ش.
(۴) ابن قدامه، المغنی، بیروت (۱۳۴۷)، چاپ افست (بی‌تا).
(۵) سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن ابی داود، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، (قاهره، بیتا)، چاپ افست (بیروت، بیتا).
(۶) احمد بن حنبل، المسند، چاپ احمد محمد شاکر، ج۱۰، (قاهره) ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
(۷) عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
(۸) علی بن حسین بهاءالدین اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۹) رضا خلخالی، معتمد العروة الوثقی، محاضرات آیت اللّه خویی، قم ۱۴۰۵ـ۱۴۱۰.
(۱۰) عبداللّه بن عبدالرحمان دارمی، سنن الدارمی، چاپ محمد احمد دهمان، دمشق ۱۳۴۹.
(۱۱) محمد روحانی، مناسک الحج، قم: مؤسسة المنار، (بی‌تا).
(۱۲) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم،) قاهره ۱۹۶۷ (، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش.
(۱۳) صدیق عبدالفتاح، جوامع دعاء ختم القرآن الکریم، قاهره ۲۰۰۱.
(۱۴) محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجّد، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
(۱۵) جعفرمرتضی عاملی، حقائق هامّة حول القرآن الکریم، قم ۱۴۱۰.
(۱۶) علی بن حسین (ع)، امام چهارم، الصحیفة السجادیة، چاپ محمدجواد حسینی جلالی، قم ۱۳۸۰ش.
(۱۷) محمد بن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۱۸) محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضةالواعظین، چاپ محمدمهدی خرسان، قم (بی‌تا).
(۱۹) کلینی، اصول الکافی.
(۲۰) محمدصالح بن احمد مازندرانی، شرح اصول الکافی، مع تعالیق ابوالحسن شعرانی، چاپ علی عاشور، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
(۲۱) علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
(۲۲) محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲۳) محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ج ۱۲، چاپ جعفر حسینی، تهران ۱۳۶۳ش.
(۲۴) محمد بن محمد مفید، المُقْنِعَة، قم ۱۴۱۰.
(۲۵) حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
(۲۶) یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المُهَذّب، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
(۲۷) علی بن ابوبکر هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.

۱. ↑ کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۱.    
۲. ↑ علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱، ص۵۳۸، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۳. ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۸۹، ص۲۰۴، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۴. ↑ جعفرمرتضی عاملی، حقائق هامّة حول القرآن الکریم، ج۱، ص۷۱ـ۷۴، قم ۱۴۱۰.
۵. ↑ کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۳.    
۶. ↑ کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۱.    
۷. ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ج۱۲، ص۴۹۷ـ۴۹۸، ج ۱۲، چاپ جعفر حسینی، تهران ۱۳۶۳ش.
۸. ↑ احمد بن حنبل، المسند، ج۱۰، ص۲۴، چاپ احمد محمد شاکر، ج۱۰، (قاهره) ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
۹. ↑ سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن ابی داود، ج۲، ص۵۴ـ۵۶، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، (قاهره، بیتا)، چاپ افست (بیروت، بیتا).
۱۰. ↑ کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۸۶۱۹.    
۱۱. ↑ علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱، ص۶۰۶، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۱۲. ↑ کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۴.    
۱۳. ↑ علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱، ص۵۳۸ـ۵۳۹، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۱۴. ↑ عبداللّه بن عبدالرحمان دارمی، سنن الدارمی، ج۱، ص۳۵۰، چاپ محمد احمد دهمان، دمشق ۱۳۴۹.
۱۵. ↑ علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱، ص۶۱۴، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۱۶. ↑ کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۷.    
۱۷. ↑ علی بن حسین بهاءالدین اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۳، ص۱۱۰، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.    
۱۸. ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۸۹، ص۲۰۴، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۱۹. ↑ کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۸.    
۲۰. ↑ محمد بن محمد مفید، المُقْنِعَة، ج۱، ص۳۱۲، قم ۱۴۱۰.    
۲۱. ↑ عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۵، ص۳۳۴۱، ج ۵، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.    
۲۲. ↑ محمد بن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، ج۱، ص۳۶۶، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
۲۳. ↑ محمد بن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، ج۱، ص۳۶۶ـ۳۶۷، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
۲۴. ↑ ابن بابویه، الامالی، ج۱، ص۸۶، قم ۱۴۱۷.    
۲۵. ↑ محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضةالواعظین، ج۱، ص۲۸۱، چاپ محمدمهدی خرسان، قم (بی‌تا).    
۲۶. ↑ عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۸۵، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم،) قاهره ۱۹۶۷ (، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش.    
۲۷. ↑ ابن بابویه، عیون اخبارالرضا، ج۱، ص۲۹۶، چاپ مهدی لاجوردی، قم ۱۳۶۳ش.
۲۸. ↑ محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضةالواعظین، ج۱، ص۳۴۶، چاپ محمدمهدی خرسان، قم (بی‌تا).    
۲۹. ↑ کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۱۲.    
۳۰. ↑ رضا خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ج۵، ص۵۰۸، محاضرات آیت اللّه خویی، قم ۱۴۰۵ـ۱۴۱۰.
۳۱. ↑ محمد روحانی، مناسک الحج، ج۱، ص۲۳۵، قم: مؤسسة المنار، (بی‌تا).
۳۲. ↑ محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجّد، ج۱، ص۳۲۲، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۳۳. ↑ یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المُهَذّب، ج۲، ص۱۶۸، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
۳۴. ↑ کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۶۰۵.    
۳۵. ↑ ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ج۱، ص۱۰۲، قم ۱۳۶۸ش.    
۳۶. ↑ علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱، ص۶۰۷ـ۶۰۸، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۳۷. ↑ محمدصالح بن احمد مازندرانی، شرح اصول الکافی، ج۱۱، ص۲۸، مع تعالیق ابوالحسن شعرانی، چاپ علی عاشور، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.    
۳۸. ↑ علی بن حسام الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۱، ص۵۴۱ـ۵۴۳، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۳۹. ↑ عبداللّه بن عبدالرحمان دارمی، سنن الدارمی، ج۲، ص۴۶۸ـ۴۶۹، چاپ محمد احمد دهمان، دمشق ۱۳۴۹.
۴۰. ↑ ابن قدامه، المغنی، ج۱، ص۸۰۳، بیروت (۱۳۴۷)، چاپ افست (بی‌تا).
۴۱. ↑ علی بن ابوبکر هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج۷، ص۱۷۲، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۴۲. ↑ عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۸۲، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم،) قاهره ۱۹۶۷ (، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش.    
۴۳. ↑ محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجّد، ج۱، ص۳۲۳ـ۳۲۴، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۴۴. ↑ علی بن حسین (ع)، امام چهارم، الصحیفة السجادیة، ص۴۵۷-۴۶۱، چاپ محمدجواد حسینی جلالی، قم ۱۳۸۰ش.
۴۵. ↑ حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۴، ص۳۷۷۳۸۲، قم ۱۴۰۷۱۴۰۸.    
۴۶. ↑ صدیق عبدالفتاح، جوامع دعاء ختم القرآن الکریم، ج۱، ص۲۲ـ۲۲۳، قاهره ۲۰۰۱.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ختم قرآن»، ج۱، ص۶۹۲۱.    


رده‌های این صفحه : آداب تلاوت | قرآن شناسی
جعبه ابزار