• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حضرت اسماعیل در قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





اسماعیل (علیه‌السلام) فرزند بزرگ ابراهیم (علیه‌السلام)، نیای عرب حجاز و جدّ اعلای پیامبر خاتم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)
[۵] المعرب، ص‌۱۰۵.
، از پیامبران الهی و ملقّب به ذبیح اللّه است.



اسماعیل واژه‌ای غیر عربی و معرّبِ «اشمائیل» در سریانی است و از همین راه به عربی وارد شده
[۷] واژه‌های دخیل، ص‌۱۲۲.
و اصل آن واژه عبری «یشمَع» (به معنای یَسمَع) و «أیل» (به معنای الله) بوده و بر اساس لغت مصریان «اسماعین» خوانده شده‌است.
[۸] المعرب، ص‌۱۰۵.
در سبب این نامگذاری گفته‌اند: ابراهیم هنگام درخواست فرزند از خدا دو کلمه اشمع و ایل به معنای «خدایا دعایم را اجابت کن» را به‌کار برد و چون خداوند به او فرزند داد او را به‌همان جمله نامید.
[۹] المعرب، ص‌۱۰۵.
مطیع خدا ، یا هدیه الهی نیز معانی دیگری است که برای آن گفته‌اند؛ ولی این دو معنا دور از حقیقت دانسته شده است.
[۱۰] المعرب، ص‌۱۰۵.
[۱۱] آلوسی، شهاب الدین، روح المعانی، ج‌۱، ص‌۵۹۸.
بر پایه نقل تورات فرشته‌ای به هاجر گفت: به‌زودی دارای پسر می‌شوی. نام او را اسماعیل بگذار، زیرا خداوند دعای تو را شنید.
[۱۲] کتاب مقدس، پیدایش ۱۶:۱۱.


۱.۱ - زندگی نامه

جدّ نهم اسماعیل نوح (علیه‌السلام) ، مادرش هاجر، بانویی مصری و کنیز ساره همسر دیگر ابراهیم بود. چون ساره نازا بود هاجر را به همسری ابراهیم داد تا از او دارای فرزند شود.
[۱۸] قاموس کتاب مقدس، ص‌۷۳.
ابراهیم هنگام ولادت اسماعیل ۸۶‌، ۸۷‌، ۹۰، ۹۹ یا ۱۱۷ سال داشت.
[۲۰] مروج الذهب، ج‌۱، ص‌۴۲.
برخی اسماعیل را نیای همه عرب دانسته‌اند ؛ ولی مشهور نسب شناسان او را پدر عرب حجاز می‌دانند که عرب «مُسْتَعْرِبَه» گفته می‌شوند، زیرا عرب «عاربه» که عمالقه و جُرْهُم از آنان بودند پیش از اسماعیل می‌زیستند. اسماعیل ابتدا با دختری از جُرْهُم ازدواج کرد و پس از مدتی وی را به سفارش ابراهیم که رفتار او را نپسندیده بود طلاق داد و دختر مضاضِ جُرهُمی را به ازدواج خود درآورد و از او دارای ۱۲ یا ۱۳ پسر شد. وی ۴ زن دیگر را به همسری گرفت و از هریک دارای ۴ پسر شد. فرزندان اسماعیل تا زمان عدنان بن داود پیوسته از بزرگان و والیان امر و حافظان
[۲۸] مروج الذهب، ج‌۱، ص‌۵۸‌-۶۰.
کعبه بودند، امور دینی و حج را برای مردم اقامه می‌کردند و هرگز بت نپرستیدند.
[۳۰] حیاة القلوب، ج‌۱، ص‌۱۳۹‌-۱۴۰.
به گزارش روایات و تاریخ، اسماعیل دارای شانه‌هایی پهن، قامتی بلند، انگشتانی نیرومند و بینی کشیده‌ای بود، با دشمنان خدا به شدّت می‌جنگید، در راه خدا از سرزنش دیگران هراسی نداشت و به وعده خود عمل می‌کرد
[۳۲] المستدرک علی الصحیحین، ج‌۲، ص‌۵۵۳‌.
، طبعی کریم و خلقی نیکو داشت
[۳۳] کشف الاسرار، ج‌۱، ص‌۳۰۰.
، بر کعبه پرده آویخت، عمامه بر سر نهاد و حاجیان را طعام داد
[۳۴] اثبات الوصیه، ص‌۴۵.
و زبان عربی را از قبایل جُرْهُم آموخت؛ ولی اوّل کسی بود که به عربی فصیح سخن گفت.
[۳۶] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج‌۱، ص‌۱۵۵.
[۳۷] ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، ج‌۲، ص‌۱۶۸.
از رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در فضیلت وی نقل شده که خداوند از فرزندان ابراهیم، اسماعیل را‌برگزید.

۱.۲ - واژه اسماعیل در قرآن

واژه اسماعیل ۱۲ بار در قرآن آمده و به نظر بیش‌تر مفسران، چون طبری ، طبرسی ، فخررازی و سیوطی اسماعیل صادق الوعد در آیات ۵۴‌-۵۵ مریم مانند سایر موارد همان اسماعیل پسر ابراهیم (علیهماالسلام) است:«واذکُر فِی الکِتبِ اِسمعیلَ اِنَّهُ کانَ صادِقَ الوَعدِ وکانَ رَسولاً نَبیّا • وکانَ یَأمُرُ اَهلَهُ بِالصَّلوةِ والزَّکوةِ وکانَ عِندَ رَبِّهِ مَرضیّا» (‌اسماعیل صادق الوعد)؛ همچنین در آیه «واِسمعیلَ واِدریسَ وذَا الکِفلِ کُلٌّ مِنَ الصّبِرین» از اسماعیل فرزند ابراهیم با وصف «صابر» یاد شده است که به نظر برخی مقصود صبر بر ذبح است. افزون بر این آیات، به نظر بیش‌تر مفسران، آیات ۱۰۱‌-۱۰۷ صافات که به داستان ذبح فرزند ابراهیم (علیه‌السلام) پرداخته نیز درباره اسماعیل (علیه‌السلام) است.


اثبات الوصیه؛ بحارالانوار؛ البدء والتاریخ؛ البدایة والنهایه؛ تاریخ الامم والملوک، طبری؛ تاریخ الیعقوبی؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر نورالثقلین؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جمهرة انساب العرب؛ حیاة القلوب تاریخ پیامبران؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ روض الجنان و روح الجنان؛ الطبقات الکبری؛ قاموس کتاب مقدس؛ الکامل فی التاریخ؛ کتاب مقدس؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مروج الذهب و معادن الجوهر؛ المزهر فی علوم اللغة و انواعها؛ المستدرک علی الصحیحین؛ المعرب من‌الکلام الاعجمی؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ واژه‌های دخیل در قرآن مجید.


۱. ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص‌۷.    
۲. دمشقی، اسماعیل بن کثیر، البدایة و النهایه، ج‌۱، ص‌۱۷۸.    
۳. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج‌۱، ص‌۳۹۴.    
۴. حمیری، هشام بن عبدالملک، السیرة النبویه، ج‌۱، ص‌۴.    
۵. المعرب، ص‌۱۰۵.
۶. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، المزهر فی علوم اللغه و انواعها، ج‌۱، ص‌۲۱۵-۲۱۶.    
۷. واژه‌های دخیل، ص‌۱۲۲.
۸. المعرب، ص‌۱۰۵.
۹. المعرب، ص‌۱۰۵.
۱۰. المعرب، ص‌۱۰۵.
۱۱. آلوسی، شهاب الدین، روح المعانی، ج‌۱، ص‌۵۹۸.
۱۲. کتاب مقدس، پیدایش ۱۶:۱۱.
۱۳. حمیری، هشام بن عبدالملک، السیرة النبویه، ج‌۱، ص‌۳-۴.    
۱۴. حمیری، هشام بن عبدالملک، السیرة النبویه، ج‌۱، ص‌۶.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج‌۸، ص‌۸۴.    
۱۶. یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، ج‌۱، ص‌۲۵.    
۱۷. یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، ج‌۱، ص‌۲۵.    
۱۸. قاموس کتاب مقدس، ص‌۷۳.
۱۹. یعقوبی، احمد بن اسحاق، التاریخ یعقوبی، ج‌۱، ص‌۲۵.    
۲۰. مروج الذهب، ج‌۱، ص‌۴۲.
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج‌۶، ص‌۸۶.    
۲۲. حمیری، هشام بن عبدالملک، السیرة النبویه، ج‌۱، ص‌۷.    
۲۳. ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۷.    
۲۴. دمشقی، اسماعیل بن کثیر، البدایه و النهایه، ج۲، ص۱۸۷.    
۲۵. یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، ج‌۱، ص‌۲۶.    
۲۶. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج‌۱، ص‌۲۲۰.    
۲۷. یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، ج‌۱، ص‌۲۲۲.    
۲۸. مروج الذهب، ج‌۱، ص‌۵۸‌-۶۰.
۲۹. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج‌۳، ص‌۲۵۲.    
۳۰. حیاة القلوب، ج‌۱، ص‌۱۳۹‌-۱۴۰.
۳۱. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج‌۵‌، ص‌۵۱۶‌.    
۳۲. المستدرک علی الصحیحین، ج‌۲، ص‌۵۵۳‌.
۳۳. کشف الاسرار، ج‌۱، ص‌۳۰۰.
۳۴. اثبات الوصیه، ص‌۴۵.
۳۵. دمشقی، اسماعیل بن کثیر، البدایة و النهایه، ج‌۱، ص‌۱۳۸.    
۳۶. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج‌۱، ص‌۱۵۵.
۳۷. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، ج‌۲، ص‌۱۶۸.
۳۸. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج‌۵، ص‌۵۱۶.    
۳۹. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۱۸، ص۲۱۱.    
۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج‌۶، ص۴۲۹.    
۴۱. فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، ج۲۱، ص‌۵۴۹.    
۴۲. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج‌۵، ص‌۵۱۶.    
۴۳. مریم/سوره۱۹، آیه۵۴-۵۵.    
۴۴. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۵.    
۴۵. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج‌۱۵، ص‌۱۰۱.    
۴۶. صافّات/سوره۳۷، آیه۱۰۱-۱۰۷.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج‌۸، ص‌۳۲۰-۳۲۲.    
۴۸. دمشقی، اسماعیل بن کثیر، تفسیر ابن کثیر، ج‌۴، ص‌۲۰.    



مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «اسماعیل».    




جعبه ابزار