حد بیشتر از محدود

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

حد بیشتر از محدود یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای حد امور وابسته به امور دیگر مثل عرض و مضاف است.

---

حد به لحاظی بر سه گونه است:
۱. حد بیشتر از محدود؛
۲. حد کمتر از محدود؛
۳. حد مساوی محدود.

۱.۱ - حد مساوی

حد مساوی محدود در ذاتی است که بسیط و قائم به خود است؛ مانند حد تام نفس، حد تام عقل، حد تام صورت و حد تام ماده که جوهر (قائم به خود) و بسیط‌اند؛ یعنی نه اجزای خارجی بالفعل دارند (مثل جسم و سیاهی در اسود، یا سرکه و انگبین در سکنجبین) و نه اجزای خارجی بالقوه (مانند ماده و صورت در جسم).

۱.۲ - حد کمتر

حد کمتر از محدود، مانند حدود ناقصه که بر بعضی از ذاتیات مشتمل نیستند؛ مانند: «الانسان جسم نام ناطق» که به جای جنس قریب، جنس بعید در تعریف آورده شده است.

۱.۳ - حد بیشتر

حد بیشتر از محدود، مانند حدود بسایطی که قائم به غیر (اعراض) بوده و به ناچار باید در تعریف آنها معروض‌شان نیز ذکر شود؛ مثل حد تام اعراض ذاتی، زیرا تصور عرض، بی‌تصور معروض محال است؛ برای مثال در تعریف زوجیت (انقسام عدد به دو متساوی) چاره‌ای از ذکر عدد در تعریف آن وجود ندارد و مانند حدود مفاهیم متضایف که لازم است ذاتی که مضاف در مقایسه با او تعقل می‌شود در تعریف مضاف ذکر شود.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    

---