جدال عالمانه (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جدال، درگیریهای لفظی و
قسم خوردن توام با
نزاع و غلبه جستن یک طرف بر دیگری است به قصد منصرف کردن وی از
رای و نظرش. و اگر براساس
دانش و
برهان باشد، جایز است.
جدال، براساس
دانش و
برهان مجاز و روا است.
قال قد وقع علیکم من ربکم رجس وغضب اتجـدلوننی فی اسماء سمیتموها انتم وءاباؤکم مانزل الله بها من سلطـن فانتظروا انی معکم من المنتظرین. «گفت: «
پلیدی و
غضب پروردگارتان، شما را فرا گرفته است! آیا با من در مورد نامهایی
مجادله می کنید که شما و پدرانتان بعنوان
معبود و خدا، بر بتها) گذارده اید، در حالی که
خداوند هیچ دلیلی درباره آن نازل نکرده است؟! پس شما منتظر باشید، من هم با شما انتظار می کشم! (شما انتظار شکست من، و من انتظار
عذاب الهی برای شما!)»
هود علیه‌السّلام در این جملات استدلالی را که
قوم بر
الوهیت بتها می کردند رد می کند، چون قومش می گفتند: پدران ما که این بتها را می پرستیدند از ما عاقل تر بودند، و ما ناگزیر باید از آنان پیروی کنیم، هود علیه‌السّلام در جواب می فرماید: پدران شما نیز مانند شما برهان و دلیل صحیحی بر خدایی این بتها نداشتند، و مساله خدا بودن آنها جز نامهایی که شما بر آنها نهاده اید چیز دیگری نیست، این شمایید که به دست خود
سنگ یا چوب هایی را تراشیده یکی را خدای ارزانی و فراوانی نعمت، و دیگری را خدای جنگ و سومی را خدای دریا و یا خشکی خوانده اید، جز نامگذاری شما ماخذ دیگری نداشته و خدایی آنها جز در اوهام شما مصداق دیگری ندارد، و آیا با یک مشت اوهام که اسم گذاریش به اختیار خود
انسان است، می خواهید ادعای مرا که توام با دلیل و برهان قطعی است جواب دهید؟.
این طرز بیان در استدلال بر بطلان مسلک
بت پرستی در
قرآن کریم فراوان به
چشم می خورد، و این خود لطیف ترین بیان و برنده ترین حجتی است بر بطلان این مسلک، زیرا هر صاحب ادعایی که نتواند بر حقانیت ادعای خود اقامه
حجت و برهان کند، در حقیقت برگشت ادعایش به خیال و فرض نامگذاری می شود، و از بدیهی ترین جهالت ها است که انسان در مقابل برهان لجاجت ورزیده به یک مشت موهومات و فرضیات
اعتماد کند، و این طرز بیان، تنها در مساله
پرستش جریان ندارد، بلکه اگر در آن دقت شود در هر چیزی که
انسان به آن اعتماد نماید و آن را در قبال خدای تعالی موجودی مستقل پنداشته، در نتیجه به آن دلبستگی پیدا نماید، آن را اطاعت کند و به سویش تقرب بجوید این بیان جریان دارد.
ومن الناس من یجـدل فی الله بغیر علم ویتبع کل شیطـن مرید. «گروهی از مردم، بدون هیچ
علم و دانشی، به مجادله درباره خدا برمی خیزند و از هر
شیطان سرکشی پیروی می کنند.»
ومن الناس من یجـدل فی الله بغیر علم ولا هدی ولا کتـب منیر. «و گروهی از مردم، بدون هیچ دانش و هیچ
هدایت و کتاب روشنی بخشی، درباره خدا مجادله می کنند.».
. ومن الناس من یجـدل فی الله بغیر علم ولا هدی ولا کتـب منیر. «آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمانها و
زمین است مسخر شما کرده، و نعمتهای آشکار و پنهان خود را به طور فراوان بر شما ارزانی داشته است؟! ولی بعضی از مردم بدون هیچ دانش و هدایت و کتاب روشنگری درباره خدا مجادله می کنند.»
الذین یجـدلون فی ءایـت الله بغیر سلطـن‌اتـهم کبر مقتـا عند الله وعند الذین ءامنوا کذلک یطبع الله علی کل قلب متکبر جبار. «همانها که در آیات خدا بی آنکه دلیلی برایشان آمده باشد به مجادله برمی خیزند (این کارشان)
خشم عظیمی نزد خداوند و نزد آنان که
ایمان آورده اند به بار می آورد این گونه خداوند بر دل هر متکبر جباری مهر می نهد!»
ان الذین یجـدلون فی ءایـت الله بغیر سلطـن‌اتـهم ان فی صدورهم الا کبر ما هم ببــلغیه فاستعذ بالله انه هو السمیع البصیر. «کسانی که در آیات خداوند بدون دلیلی که برای آنها آمده باشد ستیزه جویی می کنند، در سینه هایشان فقط
تکبر (و
غرور) است، و هرگز به خواسته خود نخواهند رسید، پس به خدا پناه بر که او شنوا و بیناست.»
"مجادله"- چنان که قبلا هم اشاره کرده ایم- به معنی مخاصمه و
ستیزه جویی در سخن و جر و بحثهای بی منطق است. هر چند گاهی در معنی وسیع اعم از گفتگوی
باطل و
حق نیز به کار می رود، و تعبیر"بغیر سلطان اتاهم" تاکیدی است بر آنچه معمولا از معنی مجادله استفاده می شود، چرا که "
سلطان" به معنی دلیل و برهانی است که مایه سلطه انسان بر طرف مقابل می شود.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «جدال عالمانه».
