تواتر اجمالی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تواتر اجمالی به کثرت اخبار مختلف به حسب
لفظ و معنا به تعداد اطمینان آور
نسبت به صدق برخی یا صدق معنای مشترک اطلاق می‌شود.
درباره اصل وجود تواتر اجمالی اختلاف وجود دارد؛ مرحوم «
محقق نایینی » و برخی دیگر از
اصولیون ، وجود چنین تواتری را رد کرده و تواتر را یا لفظی و یا معنوی می‌دانند.
چنانچه چند
حدیث در یك موضوع وارد شده باشد، اگر چه از نظر
سند ی مخدوش باشند، اما از مجموع آنها، به صدور یكی قطع حاصل خواهد شد، این نوع
تواتر را «اجمالی» می‌نامند؛ مثل اخبار
حجیت خبر واحد كه «تك تك» آنها شاید مورد خدشه باشد؛ ولی از مجموع آنها استفاه می‌شود، كه
خبر واحد حجت است. مرحوم
آیة الله خویی، پس از تعریف اقسام
تواتر،
روایات حجیت خبر واحد را متواتر اجمالی شمرده است.
همچنین در صورتی که چند
روایت در یک موضوع وارد شده باشد و از نظر
دلالت همسان نباشد ولی از «قدر مشترک» برخوردار باشد به نحوی که از مجموع آن ها به صدور یکی از آن ها قطع حاصل شود تواتر اجمالی مصداق پیدا می کند.
کسانی که تواتر اجمالی را پذیرفته‌اند، آن را چند گونه تعریف کرده‌اند:
شهید صدر معتقد است در
تواتر لفظی ، خبرهای مخبران متعدد در مدلول مطابقی، و در
تواتر معنوی ، این خبرها در مدلول تحلیلی (تضمنی یا التزامی) اشتراک دارند، ولی در تواتر اجمالی، هیچ نقطه مشترکی میان خبرها وجود ندارد، اما خبرها به گونه‌ای است که به صدق یکی از آنها به طور نامعین،
علم اجمالی حاصل می‌شود؛ برای مثال، اگر در میان اخبار کتاب
وسایل الشیعة نسبت به صد خبر
دروغ ، علم اجمالی وجود داشته باشد، آن گاه به طور اتفاقی و بدون طرح قبلی، صد خبر از ابواب مختلف آن جدا گردد، احتمال این که همه این صد خبر کذب باشد، خیلی ضعیف است. از سوی دیگر، احتمال صدق یکی از آنها، قوی است، به گونه‌ای که نسبت به آن بر اساس حساب احتمالات اطمینان حاصل می‌شود و همین امر موجب تواتر اجمالی و
احتیاط در عمل به سایر خبرها می‌شود.
برخی
اعتقاد دارند خبرهای متعدد اگر از نظر عموم و خصوص اختلاف داشته باشند،
قدر متیقن از مجموع این خبرها، متواتر اجمالی می‌باشد،
مثل آن که کسی خبر دهد که: خبر فرد واحد حجت است، و دیگری خبر آورد: خبر فرد واحد
ثقه ، حجت است و سومی بگوید: خبر فرد واحد عادل،
حجت است، که قدر متیقن این اخبار که اخص از همه آنها است، این است که «خبر فرد واحد عادل، حجت است»؛ پس
علم پیدا می‌شود که این خبر از
امام معصوم علیه‌السّلام صادر شده، زیرا ممکن نیست همه آنها بر کذب، تبانی و توطئه کرده باشند.
اصطلاح تواتر اجمالی در کتاب‌های
اصولیون متقدم یافت نمی‌شود و برخی آن را از اصطلاحات و نوآوری‌های مرحوم «
آخوند خراسانی » دانسته‌اند.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۶۸، برگرفته از مقاله «تواتر اجمالی». سایت اندیشه قم.
