• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تمدن دوران فرعونیان (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آبادی فوق العاده این منطقه، یعنی مصر و شام ، که هم در آن زمان و هم در این زمان از مناطق پر برکت دنیا محسوب، و بطوری که بعضی از مفسران نوشته‌اند در آن روز کشور فراعنه بقدری وسعت داشت که سرزمین شامات را هم در بر می‌گرفت.


قرآن کریم در مورد برخورداری فرعونیان مصر، از تمدن مادی می فرماید: «واورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون مشـرق الارض ومغـربها التی بـرکنا فیها وتمت کلمت ربک الحسنی علی بنی اسرءیل بما صبروا ودمرنا ما کان یصنع فرعون وقومه وما کانوا یعرشون؛
[۱] اعراف/سوره۷، آیه۱۳۷.    
و مشرقها و مغربهای پر برکت زمین را به آن قوم تضعیف شده (زیر زنجیر ظلم و ستم) واگذار کردیم و وعده نیک پروردگارت بر بنی اسرائیل، بخاطر صبر و استقامتی که نشان دادند، تحقق یافت و آنچه فرعونیان (از کاخهای مجلل می‌ساختند، و آنچه از باغات داربستدار فراهم ساخته بودند درهم کوبیدیم!».

۱.۱ - معنای ارث

ارث در لغت به معنی مالی است که بدون تجارت و معامله از کسی به کسی می‌رسد، اعم از اینکه از مردگان باشد یا از زندگان.

۱.۲ - مفهوم استضعاف

یستضعفون که از ماده استضعاف گرفته شده معادل کلمه استعمار است که در عصر و زمان ما به کار می‌رود و مفهوم آن این است که قومی ستم پیشه جمعیتی را تضعیف کنند تا بتوانند از آنها در مسیر مقاصدشان بهره کشی نمایند، منتها این تفاوت را با کلمه استعمار دارد، که استعمار ظاهرش به معنی آباد ساختن است و باطنش به معنی ویرانگری، ولی استضعاف ظاهر و باطنش هر دو یکی است! و تعبیر به کانوا یستضعفون اشاره به این است که فرعونیان به طور مداوم آنها را در ضعف و ناتوانی نگه می‌داشتند، ضعف و ناتوانی فکری، و اخلاقی و اقتصادی از هر نظر و در تمام جهات.
[۲] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۳۲۹.    

اگر در اینجا بنی اسرائیل را به مردمی مستضعف وصف کرده برای این است که کارهای عجیب خارق العاده خدا را برساند، و بفهماند چگونه خداوند افتادگان را بلند می‌نماید و کسانی را که در نظرها خوار می‌آیند تقویت نموده و زمین را در تیول آنان قرار می‌دهد، چه قدرتی بالاتر از این؟
[۳] طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۲۹۲.    


تعبیر به «مشارق الارض و مغاربها» (مشرقها و مغربهای زمین) اشاره به سرزمینهای وسیع و پهناوری است که در اختیار فرعونیان بود، زیرا سرزمینهای کوچک، مشرقها و مغربهای مختلف و به تعبیر دیگر افقهای متعدد ندارد، اما یک سرزمین پهناور، حتما اختلاف افق و مشرقها و مغربها، به خاطر خاصیت کرویت زمین، خواهد داشت، به همین دلیل است که ما این تعبیر را کنایه از وسعت سرزمین فراعنه گرفتیم.

و جمله «بارکنا فیها» اشاره به آبادی فوق العاده این منطقه، یعنی مصر و شام است، که هم در آن زمان و هم در این زمان از مناطق پر برکت دنیا محسوب، و بطوری که بعضی از مفسران نوشته‌اند در آن روز کشور فراعنه بقدری وسعت داشت که سرزمین شامات را هم در بر می‌گرفت. بنابراین منظور حکومت بر تمام کره زمین نبوده است، زیرا این موضوع مسلما بر خلاف تاریخ است، بلکه منظور حکومت بنی اسرائیل بر سراسر سرزمین فراعنه می‌باشد.
گرچه در این آیه تنها سخن از بنی اسرائیل و سرانجام استقامت آنها در برابر فرعونیان به میان آمده ولی بطوری که از آیات دیگر قرآن استفاده می‌شود، این موضوع اختصاص به قوم و ملتی ندارد، بلکه هر جمعیت مستضعفی بپاخیزند و برای آزادی خود از چنگال اسارت و استعمار کوشش کنند و در این راه استقامت و پایمردی نشان دهند سرانجام پیروز خواهند شد، و سرزمینهائی که بوسیله ظالمان و ستمگران اشغال شده است آزاد می‌گردد.
[۴] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۳۲۹.    


صنع آنچنانکه راغب در کتاب مفردات گفته (غالبا) به معنی کارهای جالب می‌آید
[۵] راغب اصفهانی، حسین، مفردات، ج۱، ص۲۸۶.    
، و در آیه فوق به معنی معماریهای زیبا و چشمگیر عصر فرعونیان آمده است.

و «ما یعرشون» در اصل به معنی درختان و باغهائی است که بوسیله نصب داربستها برپا میشوند و منظره زیبا و پرشکوهی دارند.
[۶] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۳۳۰.    


اینهم که فرمود: «و تمت کلمه ربک الحسنی» برای این است که برساند به ملک و سلطنت رسانیدن بنی اسرائیل و هلاک کردن دشمنان ایشان بر وفق قضای حتمیش بوده است.
و اما معنای تمامیت کلمه - تمام شدن کلمه، خارج شدن آن از مرحله قوه و استعداد به مرحله فعلیت و وقوع است، البته ناگفته نگذاریم که جهت و علت تمام شدن کلمه پروردگار در خصوص داستان بنی اسرائیل صبر ایشان بوده و لذا فرموده : «بما صبروا». جمله «و دمرنا ما کان یصنع فرعون...» به این معنا است که ما آن صنایعی که قوم فرعون داشته و آن قصرهایی که افراشته بودند و آن تاکستانهائی که به وجود آورده و داربست‌هایی را که برای موبن‌ها ساخته بودند از بین بردیم.
[۷] طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۲۹۲.    


در اینجا این سؤ ال پیش می‌آید که نابودی این کاخها و آن باغها اولا باچه وسیله بوده؟ و ثانیا چه ضرورتی داشته است؟ در پاسخ می‌گوئیم : بعید نیست زلزله‌ها و سیلابهای جدیدی این وضع را ایجاد کرده باشد و ضرورت آن از اینجا روشن می‌شود که تمام فرعونیان در دریا غرق نشدند بلکه خود فرعون و جمعی از خاصان و لشکریان او که در تعقیب موسی علیه‌السلام بودند از میان رفتند، و مسلما اگر قدرت مالی و اقتصادی باقیماندگان که تعداد نفوس آنها در سراسر مصر بسیار زیاد بود بر جا می‌ماند باز توانائی این را داشتند که بنی اسرائیل را درهم بکوبند و یا لااقل مزاحمتهای بزرگی برای آنها فراهم سازند، اما تهی شدن دست آنها از این وسائل سبب شد که برای همیشه به طغیانگری آنها خاتمه داده شود.
[۸] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۳۳۰- ۳۳۱.    
[۹] فیض کاشانی، محسن، تفسیر صافی، ج۲، ص۲۳۱.    
[۱۰] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۳۴۴- ۳۴۵.    
[۱۱] سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، ج۳، ص۵۳۱.    


«فارسل فرعون فی المدائن حـشرین• فاخرجنـهم من جنـت وعیون• وکنوز ومقام کریم؛
[۱۲] شعراء/سوره۲۶، آیه۵۳.    
[۱۳] شعراء/سوره۲۶، آیه۵۷.    
[۱۴] شعراء/سوره۲۶، آیه۵۸.    
فرعون (از این ماجرا آگاه شد و) ماموران به شهرها فرستاد تا نیرو جمع کند• ولی ما آنها (فرعونیان) را از باغها و چشمه‌ها بیرون کردیم• از گنجها و قصرهای مجلل!.».
[۱۵] طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۸۶.    
[۱۶] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۵، ص۲۳۶.    


«وقال فرعون یـایها الملا ما علمت لکم من الـه غیری فاوقد لی یـهـمـن علی الطین فاجعل لی صرحـا لعلی اطـلع الی الـه موسی وانی لاظنه من الکـذبین؛
[۱۷] قصص/سوره۲۸، آیه۳۸.    
فرعون گفت: ‌ای جمعیت (درباریان! ) من خدائی جز خودم برای شما سراغ ندارم! (اما برای تحقیق بیشتر) ‌ای هامان آتشی بر گل بیفروز! (و آجرهای محکم بساز) و برای من برج بلندی ترتیب ده، تا از خدای موسی خبر گیرم هر چند من گمان می‌کنم او از دروغگویان است!».
[۱۸] طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۵۱.    
[۱۹] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۶، ص۸۶.    


«ونادی فرعون فی قومه قال یـقوم الیس لی ملک مصر وهـذه الانهـر تجری من تحتی افلا تبصرون؛
[۲۰] زخرف/سوره۴۳، آیه۵۱.    
فرعون در میان قوم خود ندا داد و گفت: ‌ای قوم من! آیا حکومت مصر از آن من نیست، و این نهرها تحت فرمان من جریان ندارد؟ آیا نمی‌بینید؟!».
[۲۱] طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۱۶۴.    
[۲۲] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۱، ص۸۴.    


«واترک البحر رهوا انهم جند مغرقون• کم ترکوا من جنـت وعیون• وزروع ومقام کریم• ونعمة کانوا فیها فـکهین؛
[۲۳] دخان/سوره۴۴، آیه۲۴ - ۲۷.    
هنگامی که از دریا گذشتید) دریا را آرام و گشاده بگذار که آنها لشکر غرق شده‌ای خواهند بود• چه بسیار باغها و چشمه‌ها که از خود به جای گذاشتند• و زراعتها و قصرهای جالب و گرانقیمت! • و نعمتهای فراوان دیگر که در آن متنعم بودند.».
[۲۴] طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۲۱۳.    
[۲۵] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۱، ص۱۷۵.    


«وفرعون ذی الاوتاد• الذین طغوا فی البلـد؛
[۲۶] فجر/سوره۸۹، آیه۱۰.    
[۲۷] فجر/سوره۸۹، آیه۱۱.    
و فرعونی که قدرتمند و شکنجه گر بود• همان اقوامی که در شهرها طغیان کردند.».
[۲۸] طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۴۷۱.    
[۲۹] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۴۵۵.    


۱. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۳۷.    
۲. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۳۲۹.    
۳. ↑ طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۲۹۲.    
۴. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۳۲۹.    
۵. ↑ راغب اصفهانی، حسین، مفردات، ج۱، ص۲۸۶.    
۶. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۳۳۰.    
۷. ↑ طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۲۹۲.    
۸. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۶، ص۳۳۰- ۳۳۱.    
۹. ↑ فیض کاشانی، محسن، تفسیر صافی، ج۲، ص۲۳۱.    
۱۰. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۳۴۴- ۳۴۵.    
۱۱. ↑ سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، ج۳، ص۵۳۱.    
۱۲. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۵۳.    
۱۳. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۵۷.    
۱۴. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۵۸.    
۱۵. ↑ طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۸۶.    
۱۶. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۵، ص۲۳۶.    
۱۷. ↑ قصص/سوره۲۸، آیه۳۸.    
۱۸. ↑ طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۵۱.    
۱۹. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۶، ص۸۶.    
۲۰. ↑ زخرف/سوره۴۳، آیه۵۱.    
۲۱. ↑ طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۱۶۴.    
۲۲. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۱، ص۸۴.    
۲۳. ↑ دخان/سوره۴۴، آیه۲۴ - ۲۷.    
۲۴. ↑ طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۲۱۳.    
۲۵. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۱، ص۱۷۵.    
۲۶. ↑ فجر/سوره۸۹، آیه۱۰.    
۲۷. ↑ فجر/سوره۸۹، آیه۱۱.    
۲۸. ↑ طباطبائی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۴۷۱.    
۲۹. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۴۵۵.    


فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تمدن دوران فرعونیان».    




جعبه ابزار