تفسیر خسروی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تفسیر خسروی تالیف علیرضا میرزا خسروانی است.
علیرضا میرزا خسروانی متولد ۱۳۱۰ ق/ ۱۲۷۰ ش و متوفای ۱۳۸۶ ق/ ۱۳۴۵ ش از شاهزادگان
قاجار و نویسندگان مذهبی قرن چهاردهم هجری بوده است.
مؤلف در انگیزه تالیف تفسیر در مقدمه می‌نویسد: عشق به
تلاوت قرآن و انس به قرائت آن سبب شد تا در مقام فهم و ادراک مبانی کتاب و معانی قرآن به تفاسیر فریقین مراجعه کنم و برای فهم نسبی آیات در آنها دقت نمایم، بر آن شدم تا نتیجه تحقیقات را به فارسی ساده و قابل فهم برای مردم هم عصر خود بنویسم، از ۱۳۱۸ تا ۱۳۳۹ ش، ظرف ۲۲ سال با وجود گرفتاری به خدمات دولتی، این تفسیر را در ۸ مجلد تنظیم کردم.
تفسیر خسروی، تفسیری است ساده و روان به زبان فارسی و در ۸ مجلد که برای عموم مردم نوشته شده و خالی از بحثهای کسل کننده و زاید است. به همین دلیل به نقل قولها و وجوه تفسیری که توده مردم به آنها رغبتی ندارند نیامده است، در مقابل به
پیام قرآن و تبیین کلمات
وحی متناسب با خواننده فارسی کاملا عنایت شده است.
مفسر در ابتدای مقدمه اذعان می‌دارد که تفسیر
مجمع البیان در بین تفاسیر موقعیت ویژه‌ای دارد به همین جهت مقدمه آن را ترجمه و مبنای مقدمه خود قرار داده است، بنابر این مطالب مطرح شده در مقدمه عبارتند از:
۱- فضیلت طلب دانش و علم قرآن (با استفاده از روایات)
۲- شماره آیات قرآن و فایده شناختن آن (شماره منقول از اهل مدینه، مکیان، کوفیان، بصریان، شامیان و منشاء آنها)
۳- ذکر اسامی
قراء مشهور و راویان آنها (و بررسی حدیث نزل القرآن علی سبعة احرف).
۴- معنای
تفسیر و
تاویل و شقوق آنها.
۵- ذکر اسماء قرآن و معانی آنها و تقسیم بندی سور به طوال، مثانی و متون.
اشاره به
اعجاز قرآن،
تحریف قرآن،
جمع آوری و تالیف قرآن،
ناسخ و
منسوخ، و ذکر روایاتی در فضل قرآن و اهل آن و پرداختن به تلاوت و
صوت قرآن.
ایشان علاوه بر موضوعات مقدمه مجمع البیان مطالبی نیز اضافه نموده که عبارتند از: ۱-
تاویل ۲-
مجمل و
متشابه ۳-
محکم و
مبین ۴-
نص و
مجمل ۵-
ناسخ و
منسوخ ۶- فرق بین
سوره‌های مکی و مدنی.
روش مفسر چنین است که ابتدای سوره‌ها اطلاعات کلی درباره آنها ارائه می‌دهد، مانند نام، مکی، مدنی بودن و تعداد آیات. پس از آن، گروهی از آیات را برگزیده، ذیل عنوان تفسیر الفاظ به بحثهای لغوی، صرفی و نحوی و اقوال در آنها می‌پردازد. آنگاه ذیل عنوان تفسیر معانی در تحلیل و تبیین معانی آیات به طور فشرده، بحث می‌کند. و در قالب «بیان» به جهات گوناگون آنها پرداخته و در مسائل فقهی پس از مختصر بیانی به کتب فقهی ارجاع می‌دهد. سعی نموده به برخی اسرار احکام نیز اشاره‌ای داشته باشد مانند
در استخراج معانی و تقریب مبانی از
روایات خاصه و
عامه به ویژه روایات
اهل بیت «علیهم السلام» استفاده می‌نماید و در تقویت معنای آیه به اقوال قدمای از مفسرین مانند
ابن عباس،
مجاهد،
سدی،
استشهاد می‌کند. در مقاطعی نیز به
شان نزول آیات می‌پردازد و برای تبیین آیه از آن کمک می‌گیرد.
برخی موارد نیز در قالب تحقیقی عرفانی، مطالب اینچنینی نقل می‌نماید مانند ذیل آیه ۲۸۵ بقره
به نقل از تفسیر
روح البیان. آخر هر سوره نیز به فضائل سوره و
ثواب قرائت آن (با نقل روایات) می‌پردازد.
ایشان در مقدمه بیان می‌دارد که برای نوشتن این تفسیر به ۱۰ تفسیر
فریقین مراجعه کرده و با بیان نکات آنها، و دقائق عبارات به شرح
الفاظ و شرح آیات پرداخته است. برخی اضافات در شرح لغات و معانی را در پاورقی اضافه نموده‌اند.
این کتاب تاکنون یک بار چاپ شده و آنهم در سالهای ۱۳۹۰ ق است. در آغاز کتابفروشی اسلامیه به چاپ آن با تصحیح
محمد باقر بهبودی اقدام می‌کند و سپس برخی مجلدات را شرکت سهامی انتشار و برخی دیگر را صاحب داروخانه بدیعی (از دوستان مؤلف) چاپ و نشر می‌دهد.
مؤلف پایان سوره بقره در جلد اول تفسیر، تاریخ بازنویسی (دوباره نویسی) آن را ۱۳۴۳ ش/ ۱۳۸۴ ه ذکر کرده است. پاره‌ای توضیحات در آدرس آیات در پاورقی آمده است.
۱- مقدمه تفسیر و سایر مجلدات آن
۲-
دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی بهاء الدین خرمشاهی ج۱ ص۶۹۸
نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
