تفریح در اسلام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در فرهنگ غنی
اسلام تفریح از مراحل و اجزاء سیر تکاملی و رشد شخصیت فردی و اجتماعی انسان به حساب می‌آید. تفریحی مناسب است که با اصول تربیت و تعلیم اسلامی و رشد استعدادهای روانی و شخصیتی مغایرت نداشته باشد، باعث آزار و
اذیت دیگران نشود. تفریحاتی نباشد که انسان را از دایره بندگی
خدا بیرون می‌کند. مانند:
قمار، شراب خواری، مجالس
لهو و
رقص، مواد مخدر، وغیره.
تفریح در
لغت: در لغت تفریح به معنی شادمانی کردن، شادمانی و خوشی است.
و با واژه‌های نزهت، تفرّج،
فرح، راحتی و آسایش هم
خانواده است.
تفریح در فرهنگ اسلامی: در واقع در فرهنگ غنی
اسلام تفریح از مراحل و اجزاء سیر تکاملی و رشد شخصیت فردی و اجتماعی انسان به حساب می‌آید. به گونه‌ای که هر کسی از این قسمت (تفریح) استفاده نکند، در بعدی از ابعاد تکاملی شخصیت خود کوتاهی کرده است و این قصور باعث کندن سیر رشد و
تکامل ابعاد دیگر شخصیت او می‌گردد. تفریح نشاطی است که
انسان پس از تلاش و فعالیت‌های سنگین جسمی و روحی بر می‌گزیند تا رنج و [[اندوه و همّ و غم را از خود دور کند.
از آن جایی که انسان دارای دو بعد جسمانی و روحانی است و این دو بعد بر همدیگر اثر می‌گذارند (مثبت و منفی)، باید بداند که تفریح برای بازپروری و نشاط در کار، رغبت و رشد در تمام جهات زندگی یک ضرورت است که مورد تاکید و تایید
ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) (در عمل توصیه به آنها و تایید افرادی که به تفریحات سالم می‌پرداختند) بوده است. در بحث فعلی، تفریح به معنی هر چیزی است که باعث شادی، نشاط، رفع خستگی و غم، اعم از تفریح حرکتی (ورزش) و غیر حرکتی است.
۱: در راستای فرآیند تکامل و رشد شخصیت اسلامی و انسانی است.
۲: نشاط آور.
۳: در چهارچوب قوانین شرع (
واجب،
حرام،
مباح،
مکروه و
مستحب).
۴:
عادل در آن مهم است (نه
افراط نه
تفریط).
۵: فواید عقلی، جسمی و روحی دارد.
۶: بعد اجتماعی در آن لحاظ شود مثل
ادخال سرور در
قلب مؤمنین.
۷: فقط وقت پرکنی و تضییع وقت نیست.
۸: هر تفریحی که انسان را یک پله از رشد الهی پایین آورد مذموم (حرام یا مکروه) است.
۹: فعال و پرتحرک بودن مثل
اسب سواری، کشتی و غیره.
۱۰: هر تفریحی که باعث خفت و سبکی
عقل شود و یا عقل را تعطیل کند حرام است (توجه به عقل و تفکر در نظام اسلام) مثل
شرب خمر،
موسیقی مبتذل، مواد مخدر،
قمار.
۱۱: برد و باخت در بازی حرام است (غیر از
تیراندازی و اسب سواری).
۱۲:
آزار و اذیت حرام است (تحقیر، مسخره کردن، آزار دادن همسایه و مردم ).
۱۳: ضرری به خود یا دیگران نرسد.
۱۴: لذت آن پایدار باشد.(کمک کند به شادی در
آخرت)
۱۵: تقویت کننده بعد جسمانی و روحی (
شجاعت وغیره) باشد.
نکته: با توجه به ویژگی‌های تفریح اسلامی باید متذکر شویم که اسلام ما را در تفریحات محدود نمی‌کند، امّا آن چه که مهم است میزان حرکت است یعنی باید در هر تفریحی اول دقت کنیم و ببینیم که آیا با معیار اسلام سازگار است یعنی آیا کمال آور، لذت‌آور و آخرت‌آور هست یا نه، هر چه به عنوان لذت، تفریح، شادی باشد و انسان را از مسیر بندگی و کمال دور سازد به تعبیر
علی (علیه‌السّلام) آخرش به هلاکت ختم خواهد شد.
همانطور که ذکر شد اسلام برای هر کاری ملاک معرفی کرده است. اسلام در تفریح، ما را محدود نکرده است، اما چیزی که مهم است باید خارج از مسیر بندگی نباشد و ویژگی‌های تفریح اسلامی مذکور در آن رعایت گردد. اینک به برخی از تفریحات مورد توجه اسلام اشاره می‌کنیم. لازم به ذکر است که با توجه به تعریف لغوی تفریح باید گفت که دایره تفریح خیلی وسیع تر از آن است که غالباً تصور می‌شود چون تفریح به معنی شادی و شادمانی است و هر چه باعث زایل شدن همّ، غم، خستگی و رنج شود به نوعی تفریح محسوب می‌شود.
۱: کار و تلاش:
حضرت علی (علیه‌السّلام) فرمودند: کار بزرگترین تفریح است. کار باعث شکوفا شدن
استعداد و خلاقیت انسان می‌گردد و انسان را از همّ و
غصه نجات می‌دهد، بسیاری از اضطراب‌ها و نگرانی‌های جهان امروزی به خاطر بی حرکتی و عدم فعالیت‌های جسمانی است. امروزه کار درمانی برای زدودن
یاس، نگرانی و اضطراب برای بیماران روانی هم تجویز شده است.
برنارد شاو نویسنده معروف انگلیسی می‌گوید: راز بدبختی و بینوایی ما داشتن اوقات فراغتی است که صرف فکر کردن درباره خوشبختی و بدبختی می‌شود.
۲: تیراندازی.
۳: اسب سواری.
۴: کشتی:
در متون دینی داریم که
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از
امام حسن و
امام حسین (علیهم‌السّلام) خواستند که با هم کشتی بگیرند و یا این که ایشان خودشان با
شتر خودشان با دیگران مسابقه می‌دادند.
۵:
شنا:
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) والدین را توصیه نموده‌اند که به فرزندان خود شنا یاد دهند و زمینه یادگیری شنا را برایشان فراهم کنید.
۶:
صله رحم و معاشرت با نزدیکان: این امر بسیار مورد توجه اسلام شده است. انسان وقتی نزدیکان خود را می‌بیند باعث سرور و شادی می‌شود و دوری از آنها غم و غصه به بار می‌آورد، مثلا افرادی که برای تحصیل از محیط خود فاصله می‌گیرند این امر را تجربه کرده‌اند.
۷: خوشرویی و خوشگویی.
۸:
نظافت (
بدن،
لباس،
موی سر و
صورت) و زدودن موهای زائد بدن، آرایش
مرد برای
همسر و
زن برای همسر، غسل‌های مستحبی.
۹: یاد
خدا (
دعا،
نیایش،
تلاوت قرآن)؛ کمک به دیگران، یتیم‌نوازی،
احسان، رضایت خاطر برای انسان به بار می‌آورند.
۱۰: توجه به
اعیاد مذهبی (جمعه‌ها،
فطر،
غدیر،
قربان)؛ پوشیدن لباس‌های روشن و شاد.
۱۱: انگشتر فیروزه: حضرت علی (علیه‌السّلام) انگشترهای متعددی داشتند که هر کدام خاصیتی داشت و انگشتر فیروزه باعث زدودن غم و پیروزی و شادابی است.
۱۲: شاد کردن مؤمنین مستحب مؤکد است (عبادت). در بین مؤمنین،
یتیمان و
فقرا نیاز بیشتری به شاد شدن دارند و ائمه به همین جهت (جبران نیاز روحی آنها) به آنها اهتمام زیادی داشتند.
۱۳:
عطر: بوی خوش باعث شادابی روحی و در نتیجه آن خرمی جسم می‌شود انسان را محبوب دیگران می‌کند به همین جهت بود که در مورد پیامبر می‌خوانیم که ایشان توجه زیادی به استفاده و خریدن عطر می‌نمودند.
امام خمینی (رحمه الله) که زندگی ساده‌ای داشتند تنها جایی که دنبال مرغوب‌ترین بودند همان وقت انتخاب عطر و ادکلن بود.
۱۴: هدیه دادن و هدیه گرفتن.
۱۵: داشتن دوست صالح: انسان موجودی است اجتماعی، افرادی که مشکلات و حتی شادی‌های خود را به شکل کلامی و غیر کلامی با دوستان و آشنایان خود در میان می‌گذارند و در دل خود ذخیره و انبار نمی‌کنند از نشاط و خرمی بیشتری برخوردارند. در
روایت داریم عاجزترین مردم کسی است که از انتخاب دوست [[|مؤمن]] ناتوان باشد و ناتوان تر از او کسی است که دوست خود را از دست بدهد.
۱۶: لطائف و حکمت آموختن:
حضرت علی (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: قلب‌ها مثل بدن‌ها خسته و ملول می‌شوند، پس شما باید با (شنیدن، خواندن) حکمت‌های دقیق و لطیف آنها را شاداب کنید.
۱۷: سفر و رفتن به مناطق سرسبز، دیدن جریان آب: سفر باعث با تجربه شدن انسان، آشنایی او با نشانه‌های مختلف خدا (فرهنگ‌های مختلف، زبان‌های گوناگون) و توجه به آثار گذشتگان و عبرت از آنها می‌شود. علاوه بر آنها سفر موجب سلامتی روح می‌گردد.(سافروا تصحّوا: مسافرت کنید تا سالم و شاداب شوید.) سفر و اردوهای دسته جمعی برای جوانان لذت بسیار بیشتری دارد چرا که با همسالان خود هستند. در سفر دوستیابی،
ایثار، گذشت،
تعاون را یاد می‌گیرند. در روایات می‌خوانید که در سفر مزاح را کمی بیشتر کنید ولی افراط نشود.
نکته: در تفریحات، سنین مختلف نقش مهمی را به خود اختصاص می‌دهد مثلا تفریح کودک با نوجوان و یا زن و مرد بسیار با هم فرق دارد. یک جوان از آنجایی که ابعاد روحی او رشد کرده نیاز به احترام، شخصیت،
عزت نفس در خود احساس می‌کند، هرگاه نیازهای معنوی، جسمانی و عقلانی او ارضاء می‌گردد. احساس شادابی و خرمی بیشتری می‌کند و هرگاه این‌ها از طرف دیگران در خطر باشد، او احساس افسردگی، خمودی و غم می‌کند.
در دیدارهای دسته جمعی برخی تفریحات هستند که جنبه گروهی و عمومی پیدا می‌کنند و برخی دیگر جنبه خصوصی‌تر. البته بستگی دارد این گروه در چه جایی باشند (
منزل،
مدرسه، تاتر،
مسجد، اردو، خارج از منزل). به هر حال بهترین تفریح در این موارد، چیزی است که هر سنی و جنسی (
مذکر یا
مؤنث) به سهم خودشان از آن استفاده کنند یعنی باید طوری برنامه ریزی شودکه جنبه همگانی آن رعایت گردد. البته گاهی هم ایجاب می‌کند که هر دسته‌ای جداگانه با هم باشند، مثل زمانی که بزرگترها مشغول بحث‌های جدی و مهم خود هستند. در ذیل برخی از تفریحات دسته جمعی ذکر می‌شود:
۱: اجرای مسابقه و تهیه جایزه از طرف بزرگترها، مشاعره، کشتی، مسابقه معلومات عمومی، لطیفه گویی.
۲: معاشرت‌های سازنده و صله رحم.
۳: مسافرت‌های کوتاه و بلند مدت، رفتن به پارک و مناطق سرسبز، دیدن جریان آب رودخانه،
دریا و غیره.
۴: آزاد کردن ذهن از مسائل کاری و مشکلات زندگی:
امام محمد غزالی می‌گوید بهتر است شاگردان پس از مدتی تعلیم رها گردند تا بازی و تفریح کنند، چون
تعلیم و درگیری جدی ذهن با مسائل علمی آنها را از درس دلزده و فراری می‌کند، امّا در تفریح نباید افراط گردد.
با توجه به مطالب گذشته باید بگوییم بهترین تفریح از نظر اسلام این است که سنین مختلف در آن رعایت شود.(کودک با یک شکلات دل خوش است، ولی جوان نیازها و خواسته‌هایش بیشتر است.) دیگر این که شادی و تفریح نباید به اصل حرکت در مسیر رشد و بالندگی انسانی و اسلامی فرد ضرر برساند و در آن افراط نشود و از سویی دیگر زمینه ساز بازگشت به کار و اعمال زندگی بانشاط بیشتر می‌گردد.(در اسلام محدودیت در تفریح نیست مگر این که امر خلاف
شرع و اخلاق در آن رخ دهد.)
در این بحث بیان داشتیم که اسلام هر تفریحی را نمی‌پسندد تفریحی مناسب است که با اصول تربیت و تعلیم اسلامی و رشد استعدادهای روانی و شخصیتی مغایرت نداشته باشد، باعث آزار و اذیت دیگران نشود. به دیگران و خود زیان مالی، آبرویی، جانی نرساند، جزء تفریحاتی نباشد که انسان را از دایره بندگی خدا بیرون می‌کند. (قمار، شراب خواری، مجالس لهو و
رقص، مواد مخدر، موسیقی‌های لهوی و ترانه‌های مبتذل، مسابقه‌هایی که برد و باخت در آنها حرام است.)
در
استفتاء از امام خمینی:
۱: درمسابقات علمی مثل حل جدول و پاسخ به سوالات چون قمار و برد و باخت پیدا نمی‌کند و چیزی به عنوان جایزه برای تشویق افراد پرداخته می‌شود اشکالی ندارد.
۲: در مسابقاتی مثل فوتبال و والیبال و این گونه بازی‌ها اگر شرط بندگی در کار نباشد و شخص سومی به افراد به عنوان جایزه چیزی پرداخت کند، مانعی ندارد؛ مثل برگزاری مسابقه از طرف مدیر مدرسه مثل فوتبال، دو میدانی وغیره.
البته دامنه تفریحات به موارد یاد شده خلاصه نمی‌شود. هر چیزی که در آن گناه صورت نگیرد و افراط نشود را می‌تواند شامل گردد. (رعایت ویژگی‌های تفریح اسلامی) مثل فوتبال، کشتی،
شمشیر بازی، دو، اسب سواری، کوهنوردی، شنا، گردش در دشت و صحرا، رفتن به پارک‌ها، شنیدن موسیقی‌های غیر حرام، دیدن فیلم‌های سینمایی مفید (مستند، کمدی، رزمی) خواندن مطالب طنز،
شعر، حل جدول، مشاعره، لطیفه‌گویی، مسابقه علمی، مهمانی رفتن، پذیرفتن مهمان، لباس نو خریدن، عطر زدن لازم به ذکر است که در تفریح باید به معنی لغوی آن و اصطلاحی توجه داشته یعنی دایره تفریح و شادمانی خیلی وسیع است تا آنجایی که خلاف رشد و
کمال و مسائل شرعی نباشد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفریح در اسلام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۸/۱۰.
