تعبیر رؤیا (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از علومی که در
آیات قرآن به آن‌ها اشاره شده، «تعبیر رؤیا» است.
بشارت يعقوب عليه‌السلام به
یوسف علیه‌السلام به برخوردارى وى از علم تعبير خواب:
«وَ كَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ وَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ عَلى آلِ يَعْقُوبَ ...؛
و اين گونه پروردگارت تو را بر مى‌گزيند؛ و از تعبير خوابها به تو مى‌آموزد؛ و نعمتش را بر تو و بر خاندان يعقوب كامل مى‌كند....»
علم تعبير رؤيا و دانش تحليل حوادث، از
نعمت‌های خداوند:
«وَ كَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ وَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ ... • ... وَ كَذلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ وَ لِنُعَلِّمَهُ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ ... • رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ
الْمُلْكِ وَ عَلَّمْتَنِي مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ ...؛
و اين گونه پروردگارت تو را بر مى‌گزيند؛ و از تعبير خوابها به تو مى‌آموزد؛ و نعمتش را بر تو كامل مى‌كند. ... و اينچنين يوسف را درآن سرزمين، جايگاه ويژه‌اى داديم. ما اين كار را كرديم، تا او را بزرگ داريم؛ و از علم تعبير خواب به او بياموزيم؛ ... پروردگارا! بهره‌اى عظيم از حكومت به من بخشيدى، و مرا از علم تعبير خواب آگاه ساختى....»
محسنان و نيكوكاران، شايسته تعبير رؤيا، در نگاه هم‌بنديهاى يوسف:
«... وَ قالَ الْآخَرُ إِنِّي أَرانِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزاً تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ نَبِّئْنا بِتَأْوِيلِهِ إِنَّا نَراكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ؛
و در اين هنگام دو جوان، همراه او وارد زندان شدند؛ يكى از آن دو گفت: من در خواب ديدم كه انگور براى ساختن شراب مى‌فشارم. و ديگرى گفت: من درخواب ديدم نان بر سرم حمل مى‌كنم؛ كه پرندگان از آن مى‌خورند؛ ما را از تعبير اين خواب آگاه كن كه تو را از نيكوكاران مى‌بينيم.»
دانش تعبير رؤيا، راه‌گشا به حوادث آينده و كارآمد براى پيشگيرى از ناگواريها:
«يُوسُفُ أَيُّهَا الصِّدِّيقُ أَفْتِنا فِي سَبْعِ بَقَراتٍ سِمانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجافٌ وَ سَبْعِ سُنْبُلاتٍ خُضْرٍ وَ أُخَرَ يابِساتٍ لَعَلِّي أَرْجِعُ إِلَى النَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَعْلَمُونَ • قالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِينَ دَأَباً فَما حَصَدْتُمْ فَذَرُوهُ فِي سُنْبُلِهِ إِلَّا قَلِيلًا مِمَّا تَأْكُلُونَ • ثُمَّ يَأْتِي مِنْ بَعْدِ ذلِكَ سَبْعٌ شِدادٌ يَأْكُلْنَ ما قَدَّمْتُمْ لَهُنَّ إِلَّا قَلِيلًا مِمَّا تُحْصِنُونَ • ثُمَّ يَأْتِي مِنْ بَعْدِ ذلِكَ عامٌ فِيهِ يُغاثُ النَّاسُ وَ فِيهِ يَعْصِرُونَ؛
او به زندان آمد، و گفت: يوسف، اى مرد بسيار راستگو! درباره اين خواب اظهار نظر كن كه هفت گاو چاق را هفت گاو لاغر مى‌خورند؛ و هفت خوشه تر، و هفت خوشه خشكيده؛ تا من به سوى مردم بازگردم، تا از تعبير اين خواب آگاه شوند. گفت: هفت سال پى در پى زراعت مى‌كنيد؛ و آنچه را درو كرديد، جز كمى كه مى‌خوريد، در خوشه‌هاى خود باقى بگذاريد (و ذخيره نماييد). پس از آن، هفت سال سخت قحطى و خشكسالى مى‌آيد، كه آنچه را براى آن سالها اندوخته‌ايد، مى‌خورند؛ جز كمى كه براى بذر ذخيره خواهيد كرد. سپس سالى فرا مى‌رسد كه باران فراوان نصيب مردم مى‌شود؛ و در آن سال، مردم عصاره ميوه‌ها را مى‌گيرند (و سال پربركتى است.)»
اعلان يوسف عليه‌السلام، درباره وقوع حتمى تعبير رؤياى دو هم‌سلّولى‌اش:
«وَ دَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيانِ قالَ أَحَدُهُما إِنِّي أَرانِي أَعْصِرُ خَمْراً وَ قالَ الْآخَرُ إِنِّي أَرانِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزاً تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ نَبِّئْنا بِتَأْوِيلِهِ إِنَّا نَراكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ • يا صاحِبَيِ السِّجْنِ أَمَّا أَحَدُكُما فَيَسْقِي رَبَّهُ خَمْراً وَ أَمَّا الْآخَرُ فَيُصْلَبُ فَتَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْ رَأْسِهِ قُضِيَ الْأَمْرُ الَّذِي فِيهِ تَسْتَفْتِيانِ؛
و در اين هنگام دو جوان، همراه او وارد زندان شدند؛ يكى از آن دو گفت: من در خواب ديدم كه
انگور براى ساختن شراب مى‌فشارم. و ديگرى گفت: من درخواب ديدم نان بر سرم حمل مى‌كنم؛ كه پرندگان از آن مى‌خورند؛ ما را از تعبير اين خواب آگاه كن كه تو را از نيكوكاران مى‌بينيم. و از ميان آن دو نفر، به آن كس كه مى‌دانست رهايى مى‌يابد، گفت: مرا نزد آقايت (سلطان
مصر) ياد كن (تا از زندان رهايى يابم.) ولى شيطان ياد او را نزد آقايش از خاطر وى برد؛ و از اين رو، يوسف چند سال در زندان باقى ماند.»
تعبير رؤيا، دانش رايج در
مصر باستان:
«وَ قالَ
الْمَلِكُ إِنِّي أَرى ... أَفْتُونِي فِي رُءْيايَ إِنْ كُنْتُمْ لِلرُّءْيا تَعْبُرُونَ؛
و در اين هنگام پادشاه گفت: من درخواب ديدم ... اى گروه اشراف! درباره خواب من نظر دهيد، اگر خواب را تعبير مى‌كنيد.»
تعبیر رؤیای حضرت یوسف علیه‌السلام عبارت است از:
رسيدن به
مقام نبوّت، بخشى از تعبير رؤياى يوسف عليه‌السلام به وسيله
یعقوب علیه‌السلام:
«إِذْ قالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يا أَبَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَباً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي ساجِدِينَ • قالَ يا بُنَيَّ لا تَقْصُصْ رُؤْياكَ عَلى إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُوا لَكَ كَيْداً إِنَّ الشَّيْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبِينٌ • وَ كَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ وَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ عَلى آلِ يَعْقُوبَ كَما أَتَمَّها عَلى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ؛
به خاطر بياور هنگامى را كه يوسف به پدرش گفت: پدرم! من در خواب ديدم كه يازده
ستاره، و
خورشید و
ماه در برابرم سجده مى‌كنند. گفت: پسرم! خواب خود را براى برادرانت بازگو مكن، مبادا براى تو نقشه خطرناكى بكشند؛ زيرا شيطان، دشمن آشكار انسان است. و اين گونه پروردگارت تو را بر مى‌گزيند؛ و از تعبير خوابها به تو مى‌آموزد؛ و نعمتش را بر تو و بر خاندان يعقوب كامل مى‌كند، همان گونه كه پيش از اين، بر پدرانت ابراهيم و اسحاق كامل كرد؛ به يقين، پروردگار تو دانا و حكيم است.»
سجده و تعظيم
برادران یوسف و
پدر و
مادر وى، در برابر او، تأويل و تعبير رؤياى آن حضرت، در نگاه خودش:
«وَ رَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّداً وَ قالَ يا أَبَتِ هذا تَأْوِيلُ رُءْيايَ مِنْ قَبْلُ قَدْ جَعَلَها رَبِّي حَقًّا وَ قَدْ أَحْسَنَ بِي إِذْ أَخْرَجَنِي مِنَ السِّجْنِ وَ جاءَ بِكُمْ مِنَ الْبَدْوِ مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّيْطانُ بَيْنِي وَ بَيْنَ إِخْوَتِي إِنَّ رَبِّي لَطِيفٌ لِما يَشاءُ إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ؛
و پدر و مادر خود را بر تخت نشاند؛ و همگى براى او در پيشگاه خداوند به سجده افتادند؛ و گفت: پدر! اين تعبير همان خوابى است كه پيش از اين ديدم؛ پروردگارم آن را تحقق بخشد؛ و او به من نيكى كرد آنگاه كه مرا از
زندان بيرون آورد، و شما را نيز از آن بيابان به اين جا آورد بعد از آن‌كه
شیطان، ميان من و برادرانم فتنه كرد. پروردگارم نسبت به آنچه مى‌خواهد و شايسته مى‌بيند، صاحب لطف است؛ چرا كه او دانا و حكيم است. »
خداوند، تعليم‌دهنده تعبير رؤيا به يوسف عليه‌السلام:
«... وَ يُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ ... • وَ لِنُعَلِّمَهُ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ ... • قالَ لا يَأْتِيكُما طَعامٌ تُرْزَقانِهِ إِلَّا نَبَّأْتُكُما بِتَأْوِيلِهِ قَبْلَ أَنْ يَأْتِيَكُما ذلِكُما مِمَّا عَلَّمَنِي رَبِّي إِنِّي تَرَكْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ كافِرُونَ • رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ
الْمُلْكِ وَ عَلَّمْتَنِي مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ ...؛
... و از تعبير خوابها به تو مى‌آموزد؛ ... و از علم تعبير خواب به او بياموزيم؛ ... يوسف گفت: غذاى روزانه شما را نمى‌آورند، مگر اينكه پيش از آن، شما را از تعبير خوابتان آگاه خواهم ساخت. اين، از دانشى است كه پروردگارم به من آموخته است. زيرا من آيين قومى را كه به خدا ايمان ندارند، و به سراى ديگر كافرند، ترك گفتم (و شايسته چنين موهبتى شدم). پروردگارا! بهره‌اى عظيم از
حکومت به من بخشيدى، و مرا از علم تعبير خواب آگاه ساختى....»
تعبیرکنندگان رؤیا (قرآن)،
اقسام رؤیا (قرآن)،
رؤیای آب انگور (قرآن)،
رؤیای حمل نان (قرآن)،
رؤیای خمر (قرآن)،
رؤیای خوشه‌های خشک (قرآن)،
رؤیای خوشه‌های سبز (قرآن)،
رؤیای سجده خورشید (قرآن)،
رؤیای سجده ستارگان (قرآن)،
رؤیای سجده ماه (قرآن)،
رؤیای گاوهای چاق (قرآن)،
رؤیای گاوهای لاغر (قرآن)..
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۵، ص۲۰۰، برگرفته از مقاله «تعبیر رؤیا».
